Tri ân Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi, tôn vinh truyền thống hiếu học

Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi sinh năm 1272, mất năm 1346. Ông đỗ Trạng nguyên khoa Giáp Thìn (năm 1304), là danh nhân thời nhà Trần thế kỷ XIV. Mạc Đĩnh Chi sinh ra trong gia đình nghèo nhưng có truyền thống hiếu học. Nổi tiếng là người vô cùng mẫn tiệp, thông tuệ, có tài kinh bang tế thế, ông làm quan đến chức Nhập nội đại hành khiển, Thượng thư, Môn hạ tả bộc xạ kiên Trung thư tri quân dân trọng sự (Tể tướng), đứng đầu triều qua ba đời vua Trần Anh Tông, Trần Minh Tông và Trần Hiến Tông. Tương truyền, ông từng hai lần đi sứ phương Bắc, với sự hiểu biết uyên bác, tài hùng biện và khéo léo ứng xử của một nhà ngoại giao tài ba, ông được vua, quan nhà Nguyên vô cùng nể phục, phong làm Lưỡng quốc Trạng nguyên.

Theo sử sách ghi lại, năm 1527, cụ Mạc Đăng Dung (cháu đời thứ 7 của Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi) lập nên nghiệp Đế. Sau khi lên ngôi, Thái tổ Mạc Đăng Dung sắc chỉ xây dựng điện Sùng Đức ngay chính trên nền nhà của Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi để làm nơi thờ cúng tổ tiên.
 
Tại Nam Sách hiện còn lưu giữ những dấu ấn về cuộc đời và sự nghiệp của Mạc Đĩnh Chi qua nhiều di tích như: Đền thờ Long Động, Trạng nguyên Cổ đường - nơi ông về dạy học, khu lăng quan trạng và điện Sùng Đức. Trải thăng trầm lịch sử, di tích về ông tuy không còn được nguyên vẹn nhưng tài năng, đức độ, sự cống hiến của ông đối với giang sơn, đất nước còn mãi lưu truyền. Ông mất ngày 10/2 năm Bính Tuất (năm 1346) tại quê nhà. Với tài năng, đức độ và công lao to lớn của ông, Vua Trần đã phong cho ông tước Hầu và xây dựng Đền thờ ông để muôn đời thờ phụng.

Chủ tịch UBND huyện Nam Sách Hồ Ngọc Lâm nhấn mạnh, Đền Long Động là di tích thờ 3 danh nhân Khoa bảng hàng đầu đất Việt. Đó là Thủ khoa Minh kinh bác học Mạc Hiển Tích, đỗ đầu tại khoa thi năm Quảng Hựu thứ 2 (năm Bính Dần 1086) tương đương Trạng nguyên, được bổ nhiệm chức Hàn lâm học sỹ, sau thăng lên Thượng thư Bộ Lại, từng đi sứ Chiêm Thành; Tiến sĩ Mạc Kiến Quan (em ruột của Trạng nguyên Mạc Hiển Tích) thi đỗ Khoa thủ tuyển (năm Kỷ Ngọ 1089), làm quan đến chức Thượng thư Bộ Công; Lưỡng quốc Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi (đời thứ 5 của Trạng nguyên Mạc Hiển Tích), thi đỗ Trạng nguyên năm Giáp Thìn 1304.
 
Nam Sách là vùng đất “văn hiến, khoa bảng”, giàu truyền thống cách mạng, nơi sinh ra và nuôi dưỡng nhiều danh nhân, nhân tài cho quê hương, đất nước. Qua các triều đại phong kiến, Nam Sách là huyện có số người đỗ Tiến sỹ nhiều nhất cả nước, với 125 Tiến sỹ Nho học. Trong số 12 Trạng nguyên của tỉnh Hải Dương, Nam Sách có tới 5 vị.
 
Đền Long Động hiện còn phối thờ nữ Anh hùng Liệt sỹ Mạc Thị Bưởi. Trong kháng chiến chống Pháp, bà tham gia cách mạng, làm liên lạc, bị giặc bắt và giết hại vào ngày 23/4/1951.
 
Năm 1995, Bộ Văn hóa Thông tin đã công nhận Di tích Đền Long Động, xã Nam Tân xếp hạng Di tích Lịch sử cấp quốc gia. Năm 2019, UBND tỉnh Hải Dương đã công nhận Di tích Đền Long Động là điểm du lịch cấp tỉnh.
 
Dịp này, UBND tỉnh Nam Sách còn tổ chức các gian hàng trưng bày các sản phẩm OCOP của huyện; tổ chức hội thi Trạng nguyên nhỏ tuổi; trao học bổng Quỹ Trạng nguyên Mạc Đĩnh Chi cho học sinh có thành tích xuất sắc trong học tập.
 
Lễ hội truyền thống Đền Long Động diễn ra từ ngày 18 - 20/3.