Cao tốc Mai Sơn - Quốc lộ 45 được khai thác, sử dụng từ ngày 29/4/2023 đối với đoạn tuyến từ đầu Dự án đến Km327+780 (hết nút giao Đông Xuân) với chiều dài 53,67 km. Ảnh: Huy Hùng/TTXVN
Trong đó, Thanh tra Chính phủ kiến nghị Bộ Giao thông vận tải phối hợp Bộ Tài nguyên và Môi trường làm rõ một số bất cập trong công tác điều tra, khảo sát mỏ vật liệu xây dựng thông thường và quy trình cấp phép mỏ sử dụng cho công trình giao thông trọng điểm quốc gia.
Chấn chỉnh công tác điều tra, khảo sát các mỏ vật liệu
Kết luận thanh tra nêu rõ, tại thời điểm thanh tra, công tác điều tra, khảo sát, đánh giá trữ lượng, chất lượng của các mỏ vật liệu phục vụ Dự án thành phần đầu tư xây dựng đoạn Mai Sơn - Quốc lộ 45 chưa chưa đáp ứng yêu cầu thực tế xây dựng, tỷ lệ sai số lớn. Số mỏ theo khảo sát là 37 nhưng thực tế thi công chỉ có 17 mỏ cung cấp được vật liệu cho dự án, còn 20 mỏ không cung cấp được vật liệu (nguyên nhân do không đáp ứng được tiêu chuẩn kỹ thuật, không còn trữ lượng, chưa được cấp phép, vướng mắc trong giải phóng mặt bằng...).
Đáng lưu ý, nhiều điểm mỏ tại tỉnh Thanh Hóa có công suất khai thác thấp không đáp ứng nguồn cung lớn trong thời gian ngắn... Do đó, Ban Quản lý dự án Thăng Long, đơn vị tư vấn và các nhà thầu thi công phải bổ sung thêm 45 mỏ, trong đó: Tại tỉnh Ninh Bình bổ sung 2 mỏ, tại tỉnh Thanh Hóa bổ sung 43 mỏ, bãi tập kết.
Theo Thanh tra Chính phủ, kết quả khảo sát, lấy mẫu thử nghiệm và lựa chọn các điểm mỏ của đơn vị tư vấn là chưa phù hợp với thực tế. Đây là nguyên nhân dẫn đến nhà thầu bị động trong việc tìm kiếm nguồn cung vật liệu xây dựng, ảnh hưởng lớn đến tiến độ dự án.
Bên cạnh đó, nhà thầu thi công phụ thuộc việc cung cấp vật liệu xây dựng từ các đơn vị vận tải nên tại một số thời điểm khi giá xăng dầu tăng cao, đơn vị cung cấp vật liệu cũng như đơn vị thi công cầm chừng, nhưng chủ đầu tư chưa kịp thời có phương án tháo gỡ, xử lý phù hợp…
Việc xây dựng giá đất đắp trong hồ sơ đấu thầu thực hiện theo quy định nhưng còn thiếu thực tế, chưa chính xác, dẫn đến khi gặp biến động của thị trường, cước phí vận tải tăng cao, hoặc khi nguồn cung khan hiếm, giá đất đắp sẽ biến động tăng, trong khi nhà thầu thi công chỉ được thanh toán theo giá trúng thầu nên thi công cầm chừng, làm ảnh hưởng tiến độ, trong khi tỷ lệ đất đắp rất lớn, chiếm khoảng 70% khối lượng (khoảng 13% chi phí xây dựng).
Thanh tra Chính phủ chỉ rõ, tại thời điểm thanh tra, UBND tỉnh Ninh Bình nâng công suất 1 điểm mỏ đất, đá hỗn hợp núi Voi Trong tại thành phố Tam Điệp và UBND tỉnh Thanh Hóa cấp 1 giấy phép khai thác mới cho mỏ đất san lấp Đồi Ao, huyện Hà Trung thực hiện theo quy định tại các Nghị quyết số 60/NQ-CP, Nghị quyết số 133/NQ-CP của Chính phủ. Tuy nhiên, UBND tỉnh Thanh Hóa có Văn bản số 9507/STNMT-TNKS ngày 29/10/2021 cho phép các mỏ đất khác trên địa bàn tỉnh được nâng công suất theo nhu cầu của dự án đường cao tốc; nhưng thiếu yêu cầu các mỏ hoàn thiện thủ tục để được nâng công suất theo hướng dẫn tại Nghị quyết số 60/NQ-CP, Nghị quyết số 133/NQ-CP của Chính phủ. Đối chiếu khối lượng khoáng sản làm vật liệu xây dựng cung cấp cho dự án đường cao tốc (đoạn Mai Sơn - Quốc lộ 45), có sự khác biệt giữa báo cáo của chủ đầu tư dự án khai thác khoáng sản với báo cáo của Ban Quản lý dự án Thăng Long.
Xử lý nghiêm vi phạm bán vật liệu xây dựng ra thị trường
Từ những tồn tại trên, Tổng Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Giao thông vận tải chấn chỉnh, nâng cao chất lượng công tác điều tra, khảo sát các mỏ vật liệu xây dựng thông thường, ban hành quy định cụ thể áp dụng cho công tác khảo sát mỏ vật liệu xây dựng thông thường cho ngành Giao thông vận tải nhằm đảm bảo chính xác về trữ lượng theo thời gian, tiến độ, tiêu chuẩn kỹ thuật trước khi phê duyệt dự án; phải có các phương án dự phòng để đảm bảo tính khả thi theo yêu cầu của dự án. Xử lý nghiêm các ban quản lý dự án, đơn vị tư vấn chưa làm hết trách nhiệm, có vi phạm trong công tác điều tra, khảo sát nguồn cung vật liệu xây dựng cho các dự án giao thông trọng điểm quốc gia…
Thanh tra Chính phủ kiến nghị Bộ Giao thông vận tải phối hợp Bộ Tài nguyên và Môi trường làm rõ về một số bất cập trong công tác điều tra, khảo sát mỏ vật liệu xây dựng thông thường và quy trình cấp phép mỏ sử dụng cho công trình giao thông trọng điểm quốc gia; tham mưu, báo cáo cấp có thẩm quyền quyết định, làm cơ sở triển khai thực hiện.
Thanh tra Chính phủ kiến nghị xử lý theo quy định pháp luật đối với các nhà thầu thi công cầm chừng, không tuân thủ hợp đồng đã ký, không đảm bảo tiến độ được phê duyệt của các dự án giao thông trọng điểm quốc gia; thanh tra, kiểm tra việc thanh, quyết toán khối lượng vật liệu xây dựng thông thường cung cấp tại dự án cao tốc đoạn Mai Sơn - Quốc lộ 45. "Trường hợp phát hiện dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự thì chuyển cơ quan điều tra để xử lý theo quy định của pháp luật…" - kết luận thanh tra chỉ rõ.
Đối với UBND các tỉnh Ninh Bình, Thanh Hóa, Thanh tra Chính phủ kiến nghị kiểm tra, rà soát các điểm mỏ nâng công suất theo Nghị quyết 60/NQ-CP, Nghị quyết 133/NQ-CP của Chính phủ, xác định khối lượng thực tế đã khai thác để yêu cầu thực hiện nghĩa vụ tài chính liên quan theo đúng quy định của pháp luật, không để thất thoát ngân sách nhà nước; kiểm tra việc kinh doanh tại các mỏ được nâng công suất và mỏ đất Đồi Ao, tỉnh Thanh Hóa, trường hợp vi phạm bán vật liệu xây dựng ra thị trường mà không cung cấp cho dự án đường cao tốc thì xử lý nghiêm theo Nghị quyết 60/NQ-CP của Chính phủ và quy định của pháp luật.
Đặc biệt, thanh tra, kiểm tra, rà soát ngay các dự án khai thác khoáng sản để làm rõ những thiếu sót, vi phạm trong việc cấp phép, trong hoạt động khai thác khoáng sản, chấp hành quy định pháp luật về quản lý đất đai, về thực hiện nghĩa vụ tài chính có liên quan; quá trình thực hiện nếu phát hiện dấu hiệu vi phạm pháp luật hình sự thì chuyển cơ quan điều tra để xử lý theo quy định của pháp luật.
Tổng Thanh tra Chính phủ cũng kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo Bộ Giao thông vận tải chỉ đạo Ban Quản lý dự án Thăng Long, đơn vị tư vấn và các cơ quan, đơn vị có liên quan kiểm điểm trong công tác khảo sát, lấy mẫu, lựa chọn các mỏ vật liệu xây dựng thông thường chưa đạt yêu cầu, ảnh hưởng tiến độ dự án.