Gỡ ‘điểm nghẽn’ Nghị quyết 57 - Bài cuối: Cụ thể hóa Nghị quyết để đưa vào cuộc sống

Chuyển biến từ nhận thức

Ông Nguyễn Huy Dũng, Ủy viên Chuyên trách, Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số cho biết, thực tế quá trình triển khai thực hiện Nghị quyết 57 thời gian qua cho thấy có 6 nhóm thách thức gồm: Nhận thức; thể chế; nguồn nhân lực; hạ tầng; công nghệ chiến lược; an ninh mạng cần phải có giải pháp, cách làm từ Trung ương đến địa phương để giải quyết căn bản, tạo đột phá phát triển bền vững trong kỷ nguyên mới.

Về nhận thức, đã có sự thay đổi khi Trưởng Ban chỉ đạo thực hiện Nghị quyết 57 là Bí thư các tỉnh, thành phố, xã, phường. Về thể chế, Đảng, Chính phủ và cơ quan liên quan đã ban hành gần 700 văn bản liên quan đến thực hiện Nghị quyết 57.

“Trong 8 tháng qua, vấn đề thể chế đã được Quốc hội tập trung tháo gỡ, thông qua 16 luật, điển hình là Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo; Chính phủ cũng đã ban hành 45 nghị định, quản lý vận hành dữ liệu theo thời gian thực, tạo sự chuyển biến căn bản trong giải quyết thủ tục hành chính trực tuyến trên Cổng Dịch vụ công quốc gia từ ngày 1/7/2025; các địa phương cũng đã tích hợp thủ tục hành chính với quản lý điều hành hợp nhất. Trong số hàng trăm văn bản triển khai Nghị quyết 57, đáng chú ý nhất, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo trở thành căn cứ để các bộ, ngành, địa phương triển khai phát triển khoa học, công nghệ vào cuộc sống...”, ông Nguyễn Huy Dũng chia sẻ.

Thứ trưởng Bộ KH&CN Bùi Thế Duy cho biết: "Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025” tiếp thu tinh thần Nghị quyết 57 tháo gỡ căn bản các “điểm nghẽn” để triển khai các đề tài khoa học công nghệ.

“Khi xây dựng dự thảo Luật, nhiều ý kiến đặt vấn đề ‘cởi trói’ đến mức khoán toàn bộ kinh phí đề tài Nhà nước cấp, kể cả mua nguyên vật liệu cũng khoán liệu có lãng phí? Cụ thể, đơn vị chủ trì tự mua nguyên vật liệu và điều chỉnh theo nhu cầu. Mọi kinh phí khoán không phải đấu thầu. Việc mua vật liệu thử nghiệm tự quyết định theo yêu cầu của đề tài... Trước đây, các hạng mục này đều yêu cầu phải có hóa đơn và chỉ có doanh nghiệp có mã số thuế mới xuất được hóa đơn... Vấn đề này hiện nay đã được tháo gỡ, tạo điều kiện cho người làm khoa học yên tâm nghiên cứu”, Thứ trưởng Bùi Thế Duy phân tích.

Qua tìm hiểu của phóng viên, tất cả các đề tài nghiên cứu khoa học sử dụng ngân sách Nhà nước hiện nay sẽ đăng ký cập nhật trên nền tảng số của Bộ KH&CN. Các đơn vị chủ động tối đa việc mua sắm cập nhật vào nền tảng này để hậu kiểm, công khai, minh bạch. Các viện, trường, doanh nghiệp sẽ được đánh giá về việc sử dụng ngân sách Nhà nước khi nghiên cứu khoa học...

Theo đó, việc chuyển giao khoa học sẽ đánh giá thực tế đã chuyển giao được bao nhiêu, tạo ra nhiều sản phẩm. Việc đánh giá định lượng cụ thể, để từ đó cấp tiếp kinh phí cho các đơn vị nghiên cứu vào năm sau.

Triển khai đồng bộ

Liên quan đến kế hoạch triển khai Nghị quyết 57, Thứ trưởng Bộ KH&CN Phạm Đức Long nhận định: Kế hoạch chuyển đổi số trong tất cả các lĩnh vực, ngành của hệ thống chính trị cần phải liên thông, đồng bộ, nhanh, hiệu quả, đáp ứng yêu cầu sắp xếp tổ chức bộ máy của hệ thống chính trị. Kế hoạch này đưa ra các giải pháp đến cuối năm 2025 phải hoàn thiện thể chế, hạ tầng công nghệ, hạ tầng số và các vấn đề về dữ liệu, nền tảng, dịch vụ, nhân lực số, tài chính cho chuyển đổi số. Chính phủ hiện đã dành sẵn nguồn lực và tài chính để thực hiện công cuộc chuyển đổi số này. Đối với với kế hoạch sản phẩm công nghệ chiến lược, trước mắt Bộ KH&CN đang xác định 3 sản phẩm chiến lược để đặt hàng các đơn vị, doanh nghiệp trong cả nước ngay vào cuối năm 2025.

Liên quan đến vấn đề hạ tầng, yếu tố quyết định việc thực hiện Nghị quyết 57, ông Nguyễn Huy Dũng nêu rõ, phát triển hạ tầng không chỉ là hạ tầng số, phải bảo đảm hạ tầng năng lượng. Nếu không có điện, không thể nói tới AI hay chuyển đổi số. Tiếp đó là các hạ tầng giao thông, viễn thông, vật lý số (hạ tầng để số hóa thế giới), dữ liệu và tính toán AI giá rẻ, cùng hệ thống phòng thí nghiệm, trung tâm nghiên cứu... Việt Nam vẫn đang thiếu các trung tâm tính toán AI, vì vậy, các địa phương như Hà Nội, Đà Nẵng, TP Hồ Chí Minh... đang cùng phối hợp thúc đẩy xây dựng các trung tâm dữ liệu AI, nhằm cung cấp năng lực tính toán rẻ và mạnh cho cộng đồng doanh nghiệp, tạo điều kiện phát triển hệ sinh thái đổi mới sáng tạo.

Riêng vấn đề nhân lực, yếu tố cốt lõi thực hiện Nghị quyết 57, trước mắt, Ban Chỉ đạo Trung ương về phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đang tạo mọi điều kiện thu hút các chuyên gia giỏi từ bên ngoài. Về trung và dài hạn, Ban chỉ đạo phát triển đội ngũ nhân lực trong nước, nhân lực STEM. Ban Chỉ đạo yêu cầu các cơ sở đào tạo đại học trong nước tăng cường phối hợp, đầu tư trang thiết bị, công nghệ mới vào giảng dạy, nhằm khơi dậy niềm đam mê khoa học trong thế hệ trẻ, tạo điều kiện cho học sinh, sinh viên yêu thích khoa học, công nghệ, coi đây là lựa chọn nghề nghiệp hấp dẫn, tạo lợi thế cạnh tranh trong tương lai; đồng thời, chú trọng hợp tác ba nhà: Nhà nước - nhà trường - doanh nghiệp. Trong đó, Nhà nước ban hành cơ chế, đặt hàng các bộ, ngành, địa phương các mô hình đào tạo, nhà trường là nơi đào tạo nhân lực lâu dài và doanh nghiệp là nơi mang tri thức đào tạo vào kinh doanh, tạo ra của cải vật chất...

Còn theo Thứ trưởng Bùi Thế Duy, liên quan đến sử dụng nhân tài cho các hoạt động nghiên cứu khoa học, công nghệ theo Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo, các bộ, ngành, địa phương cũng cần thay đổi cách đánh giá, không dựa trên học hàm, học vị, dựa trên giá trị thực tế của kết quả nghiên cứu. Nhà khoa học xuất sắc là người có công trình tạo ra tri thức mới, giá trị kinh tế hoặc lợi ích xã hội. Thậm chí, một nhà sáng chế không chuyên, nhưng tạo ra sản phẩm hữu ích cũng sẽ được ghi nhận, hỗ trợ. Trước đây, việc đánh giá đề tài nghiên cứu do Hội đồng nghiệm thu thực hiện chỉ mang tính hành chính, hiện nay, việc đánh giá đề tài theo quy định mới sẽ thuê tổ chuyên gia tư vấn, triển khai công khai, minh bạch, từ nghiên cứu đến đầu ra sản phẩm trên thị trường.

Nhiều chuyên gia nghiên cứu đồng tình, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025 quy định không phân biệt doanh nghiệp công hay tư, tiêu chí quan trọng nhất là năng lực chuyên môn và thành tích nghiên cứu thực tiễn. Việc đấu thầu dự án sản xuất, chuyển đổi số cần công khai đối với mọi doanh nghiệp. Đây là lần đầu tiên trong lịch sử, Luật Khoa học, Công nghệ và Đổi mới sáng tạo 2025 quy định các đề tài nghiên cứu do ngân sách Nhà nước hỗ trợ sẽ tự động giao 100% quyền sở hữu cho tổ chức chủ trì. Điều này áp dụng bình đẳng cho cả doanh nghiệp công lập và tư nhân. Các đơn vị có quyền tự đăng ký sở hữu trí tuệ, toàn quyền thương mại hóa kết quả nghiên cứu. Chính sách mới đã tháo gỡ nút thắt này, tạo điều kiện để khoa học thực sự đi vào đời sống và hiện thực hóa Nghị quyết 57.