Đào tạo báo chí trước ‘cơn lốc’ kỷ nguyên số

Khoảng trống trong đào tạo và thực tiễn

Đến năm 2025, cả nước có 60 trường đại học đào tạo ngành báo chí truyền thông. Tại Học viện Báo chí và Tuyên truyền hay Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn đã tích hợp các môn học theo xu hướng số như sản xuất audio, video, truyền thông xã hội… ghi hình, dẫn chương trình thực tế ngoài trời.

Sinh viên Nguyễn Quỳnh Trang (Khoa Báo chí, Học viện Báo chí và Tuyên truyền) cho biết: “Để chuẩn bị cho kỳ kiến tập, em cập nhật thêm các kỹ năng làm video, đọc podcast, chụp ảnh… thao tác nhanh trên điện thoại với các phần mềm hỗ trợ như canva, cap cut... Những kỹ năng này hỗ trợ cho em nhiều khi đi kiến tập. Các tòa soạn báo hiện nay đều yêu cầu viết bài tích hợp hình ảnh, video clip với các vấn đề đời sống...”.

Ghi nhận tại những hội thảo, tọa đàm do Khoa, Viện của Trường đều có sinh viên các khoa Báo chí, Truyền thông đa phương tiện, Quan hệ công chúng tham gia. Các em thực hiện với với vai trò lên kịch bản, viết tin, chụp ảnh... Đây cũng chính là bài tập thường xuyên của sinh viên ngành báo.

Tuy nhiên, một thách thức đang đặt ra tại nhiều tòa soạn, trí tuệ nhân tạo (AI) đang dần tham gia vào chuỗi sản xuất nội dung báo chí, từ gợi ý chủ đề, viết bản nháp, biên tập ngôn ngữ, tối ưu hóa công cụ tìm kiếm, đến phân tích dữ liệu người dùng và tùy biến nội dung theo từng nhóm đối tượng. Nhiều sinh viên báo chí chia sẻ, đây chính là thách thức lớn khi việc đào tạo trong nhà trường vẫn chưa theo kịp với thực tế ở các tòa soạn báo...

Theo ông Lê Quốc Minh, Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân dân, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam, trong kỷ nguyên số, người làm báo trước hết phải có bản lĩnh chính trị vững vàng, tuyệt đối trung thành với Đảng, với Tổ quốc và Nhân dân; có đạo đức nghề nghiệp trong sáng, không bị chi phối bởi lợi ích cá nhân, lợi ích nhóm tiêu cực. Nhà báo hiện đại phải tinh thông nghiệp vụ, có khả năng tác nghiệp đa nền tảng, đa phương tiện; làm chủ công nghệ số, phân tích dữ liệu, sản xuất nội dung số hấp dẫn… Như vậy, bản lĩnh chính trị và đạo đức mới không phai nhạt, chủ động đối mặt với những thách thức mới, cùng với năng lực công nghệ và tư duy đổi mới.

“Khoảng cách giữa kiến thức, kỹ năng được đào tạo trong nhà trường và yêu cầu thực tế của các cơ quan báo chí khác nhau. Chương trình, giáo trình còn nặng về lý thuyết, chậm cập nhật kiến thức mới, công nghệ mới; phương pháp giảng dạy chưa  thực sự phát huy tính chủ động, sáng tạo của người học. Cơ sở vật chất, trang thiết bị phục vụ đào tạo thực hành còn thiếu và lạc hậu, trong khi đội ngũ giảng viên cần được bồi dưỡng, cập nhật kiến thức và kỹ năng thường xuyên… Đây là những vấn đề mang tính hệ thống, cần giải pháp, đánh giá toàn diện để có những điều chỉnh chiến lược”, ông Lê Quốc Minh nhấn mạnh.

Còn Đại tá Nguyễn Hồng Hải, Phó Tổng Biên tập báo Quân đội Nhân dân cho hay, để rút ngắn khoảng cách giữa đào tạo và thực tế, trong khoảng 3 - 5 năm tới, nhiệm vụ đặt ra là chuẩn hóa và hiện đại hóa nền tảng nghề nghiệp. Các trường đào tạo cần nâng cấp các kỹ năng báo chí truyền thống phù hợp với môi trường số, từ viết tin, dựng video, sản xuất podcast, thiết kế đồ họa dữ liệu đến quản trị nội dung trên các nền tảng mạng xã hội…

Bên cạnh đó, không thể nói đến báo chí thời đại 4.0, nếu thiếu vắng các nội dung liên quan đến trí tuệ nhân tạo, dữ liệu số, thuật toán nền tảng, an toàn thông tin hay đạo đức nghề trong môi trường số hóa… Những học phần như: “Tư duy dữ liệu”, “Đạo đức và pháp luật truyền thông số” hay “Chống tin giả và thao túng thông tin”… phải trở thành nội dung chính khóa, không thể chỉ dừng lại ở những chuyên đề hoặc hoạt động ngoại khóa. Ngoài ra, mô hình thực hành thực tế cần được đẩy mạnh. Việc đưa các học phần như “tòa soạn mô phỏng”, “sản xuất nội dung số” hay “thực tập tại các tòa soạn và doanh nghiệp công nghệ” vào chương trình học không chỉ giúp sinh viên làm quen với thực tiễn, mà còn góp phần hình thành văn hóa học đi đôi với làm, một yêu cầu thiết yếu trong đào tạo nghề báo hiện đại.

Cơ hội sống còn

Những bài toán đặt ra với các tòa soạn báo cũng là đòi hỏi với những cơ sở đào tạo. TS. Phan Văn Kiền, Viện trưởng Viện Đào tạo Báo chí và Truyền thông, Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội cho rằng, việc đào tạo Báo chí Truyền thông là lĩnh vực đặc thù với tiêu chuẩn kép. Các trường đại học vừa đáp ứng tính hàn lâm, học thuật của ngành đào tạo đại học, vừa đáp ứng tính cập nhật, thực tiễn phát triển khoa học công nghệ. Đây là thách thức lớn cho các trường đại học đào tạo ngành liên quan đến báo chí và truyền thông.

“Để đảm bảo đủ tính hàn lâm, cập nhật công nghệ mới, tri thức mới, xu hướng mới vào giảng dạy, đào tạo cho người làm báo, các trường đào tạo báo chí, truyền thông liên tục phải thay đổi chương trình. Đó là đòi hỏi mang tính sống còn của các ngành đào tạo nhân lực báo chí trong bối cảnh công nghệ số, chuyển đổi số đang xâm nhập vào từng ngóc ngách của đời sống. Nếu không thay đổi sẽ tụt hậu”, TS. Phan Văn Kiền cho biết thêm.

Trong bối cảnh đó, Viện đào tạo báo chí và truyền thông, Trường Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội phải làm liên tục cập nhật xu  hướng mới, chương trình, công nghệ mới vào quá trình giảng dạy cho người làm báo.

Năm 2023, trường đưa chương trình Công nghệ số vào giảng dạy: Trí tuệ nhân tạo, Dữ liệu, Truyền thông số cho người học để học có nền tảng tri thức. Sinh viên Viện Báo chí và Truyền thông của trường dùng phần mềm AI thực hành trên giảng đường…

PGS.TS Phạm Minh Sơn, Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên Truyền nhận định, Học viện đã xác định rõ, phóng viên, biên tập viên hôm nay không thể chỉ thuần thục một loại hình báo chí. Họ cần trở thành những nhà báo tích hợp, làm được nhiều định dạng, khai thác được công nghệ, sử dụng thành thạo nền tảng số và có tư duy dữ liệu. Do đó, Học viện đã thực hiện hàng loạt đổi mới trong đào tạo, thể hiện ở 3 phương diện trong tâm. Về chương trình đào tạo, Học viện đã rà soát, cập nhật nội dung giảng dạy để tích hợp yếu tố công nghệ, đa phương tiện và tư duy số ngay trong từng môn học. Nhiều học phần mới như sản xuất nội dung số, báo chí dữ liệu, truyền thông số, trí tuệ nhân tạo trong báo chí… đã được đưa vào giảng dạy.

Tháng 4/2025, Học viện vừa hoàn thành kiểm định chương trình ngành báo chí với 6 chuyên ngành. Việc tích hợp các học phần như "Báo chí dữ liệu", "Kỹ thuật công nghệ truyền thông số";… vào chương trình chính quy góp phần nâng cao năng lực báo chí sô cho sinh viên. Đồng thời, nhiều học phần truyền thống cũng được cập nhật theo hướng tích hợp công cụ số và phương pháp giảng dạy mới như blended learning, microlearning và học tập qua dự án.

Về phương pháp và mô hình đào tạo, Học viện tăng cường học theo dự án, thực hành theo mô hình tòa soạn hội tụ, kết hợp lý thuyết với kỹ năng thực tế. Sinh viên được trải nghiệm quy trình sản xuất báo chí tích hợp từ viết, dựng, thu âm, livestream đến phân phối nội dung trên nền tảng số. Cuối cùng, Học viện tăng cường hợp tác với cơ quan báo chí, doanh nghiệp công nghệ và các tổ chức quốc tế, để cập nhật công nghệ mới, xu hướng mới và tạo điều kiện cho sinh viên tiếp cận thực tiễn nghề nghiệp ngay từ trên ghế nhà trường.

“Mục tiêu của trường không chỉ là đào tạo người làm báo ‘theo kịp’ thời đại, mà là người có thể ‘dẫn dắt’ được những thay đổi trong lĩnh vực truyền thông số. Đó là tinh thần xuyên suốt trong đổi mới đào tạo của Học viện Báo chí và Tuyên truyền thời gian qua”, PGS.TS Phạm Minh Sơn khẳng định.