Thủy sản của Việt Nam được thị trường New Zealand ưa chuộng. Trong ảnh: Chế biến cá tra xuất khẩu tại Nhà máy chế biến đông lạnh cá tra của Công ty Cổ phần Đầu tư & Phát triển Đa Quốc gia (IDI), thuộc Sao Mai Group. Ảnh: Vũ Sinh/TTXVN
Trong cuộc trả lời phỏng vấn, Đại sứ Tạ Văn Thông đã nhắc lại những cột mốc quan trọng trong quan hệ Việt Nam - New Zealand trong 45 năm qua. Kể từ khi thành lập quan hệ ngoại giao vào ngày 19/6/1975, quan hệ hai nước đã có những bước phát triển mạnh mẽ trong khuôn khổ Đối tác Toàn diện hiện nay và hướng tới Đối tác Chiến lược sắp tới.
Vượt qua khoảng cách về địa lý, lãnh đạo và nhân dân Việt Nam và New Zealand đã không ngừng phấn đấu để đưa quan hệ giữa hai dân tộc ngày càng gần gũi hơn. Ngay từ rất sớm, vào năm 1993 khi Việt Nam vẫn còn bị Mỹ và phương Tây bao vây cấm vận, Thủ tướng Võ Văn Kiệt đã đi thăm chính thức New Zealand. Đây là chuyến thăm đầu tiên của người đứng đầu Chính phủ Việt Nam tới đất nước New Zealand xa xôi.
Chuyến đi đã trở thành một đột phá trong quan hệ giữa hai nước, giúp người dân New Zealand hiểu rõ hơn về dân tộc Việt Nam, một dân tộc đã chiến thắng các đế quốc sừng sỏ như Mỹ, Pháp và trở thành biểu tượng của các dân tộc bị áp bức và phong trào giải phóng dân tộc. Các Thủ tướng của New Zealand đều đã từng đến Việt Nam, trong đó cựu Thủ tướng Helen Clark đã đến Việt Nam tổng cộng 7 lần.
Trong khi đó, Tổng Bí thư Đỗ Mười đã đến thăm chính thức New Zealand từ rất sớm, vào năm 1995. Sau đó, vào năm 2009, Tổng Bí thư Nông Đức Mạnh đi thăm chính thức đất nước này. Trong chuyến thăm, hai nước ký Tuyên bố thiết lập Đối tác Toàn diện. Thủ tướng Phan Văn Khải và Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng cũng đều đi thăm chính thức New Zealand. Gần đây nhất là chuyến thăm chính thức của Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc vào tháng 3/2018 và nhân dịp này hai nước đã ra tuyên bố chung thống nhất đưa quan hệ hướng tới Đối tác Chiến lược.
Trong nhiều năm qua, New Zealand là một trong những đối tác quan trọng của Việt Nam về thương mại. Kể từ khi hai nước thiết lập quan hệ Đối tác Toàn diện năm 2009 và tham gia ký kết hiệp định thương mại tự do ASEAN - Australia - New Zealand (AANZFTA) năm 2010, quan hệ kinh tế hai nước đã có những bước phát triển vượt bậc.
Theo số liệu của Cục Thống kê New Zealand, kim ngạch thương mại song phương (cả hàng hóa và dịch vụ) năm 2019 đạt 2,04 tỉ NZD, tăng 13% so với cùng kỳ năm 2018. Việt Nam là đối tác thương mại lớn thứ 16 của New Zealand. Các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của Việt Nam sang New Zealand gồm: máy móc, thiết bị điện; giày, dép; hàng dệt, may; đồ nội thất. Ngược lại, các mặt hàng xuất khẩu chủ lực của New Zealand sang Việt Nam gồm: bơ sữa; trái cây; gỗ và sản phẩm gỗ; chế phẩm thực phẩm. Việt Nam và New Zealand là hai nền kinh tế tương đối có tính bổ trợ lẫn nhau.
Là nước phát triển, đồng thời có lợi thế về nông nghiệp công nghệ cao, giáo dục, hàng không, chống biến đổi khí hậu, chính phủ điện tử… New Zealand đã thực hiện nhiều hoạt động hỗ trợ Việt Nam ở các lĩnh vực mà nước này có thế mạnh. Viện nghiên cứu Cây trồng và Lương thực New Zealand đã tiến hành một số hoạt động như hỗ trợ tỉnh Bình Định tăng năng suất trồng rau an toàn, hợp tác với tỉnh Tiền Giang phát triển giống thanh long mới, hỗ trợ tỉnh Đắc Nông tăng năng suất và chất lượng trái bơ tươi và bơ chế biến.
Ngoài ra, Bộ Các ngành công nghiệp cơ bản New Zealand cũng đang hợp tác với Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn Việt Nam với mục tiêu giúp các phòng thí nghiệm tại Việt Nam xây dựng hệ thống quản lý chất lượng nhằm đạt được chứng chỉ ISO 17025 về xét nghiệm sâu bệnh.
Về lĩnh vực chính phủ điện tử, New Zealand đang hỗ trợ các nước thuộc Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN), trong đó có Việt Nam, thông qua Dự án cấp giấy chứng nhận điện tử (E-Cert) ASEAN nhằm mục tiêu giúp các nước ASEAN xây dựng hệ thống trao đổi dữ liệu cấp phép kiểm dịch động thực vật, từ đó giảm thiểu các hành vi gian lận và rút ngắn thời gian thông quan hàng hóa. New Zealand cũng hỗ trợ Việt Nam trong một số lĩnh vực khác như giáo dục, chống thiên tai…
Với lợi thế cùng là thành viên của nhiều hiệp định thương mại tự do như AANZFTA, Hiệp định Đối tác toàn diện và tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP), và trong tương lai là Hiệp định đối tác kinh tế toàn diện khu vực (RCEP), hai bên có thể tận dụng các lợi thế của nhau để thúc đẩy phát triển kinh tế, kết nối các chuỗi cung ứng trong các hiệp định FTA cũng như xuất khẩu sang các thị trường khác.
Trên cơ sở đó, Việt Nam cần tiếp tục đề nghị New Zealand tiếp tục mở cửa thị trường đối với nông, thủy sản của Việt Nam, trước mắt ưu tiên các sản phẩm như chanh ta, chanh leo, vú sữa, bưởi, nhãn. Để thâm nhập và chiếm lĩnh thị trường, các doanh nghiệp Việt Nam cần tập trung phát triển các chuỗi giá trị về nông nghiệp, phát triển công nghệ chế biến, bảo quản thực phẩm, đa dạng hóa sản phẩm, đảm bảo an toàn thực phẩm, chú trọng thiết kế mẫu mã, bao bì sản phẩm.
Đại sứ Tạ Văn Thông cũng cho rằng chính phủ cần vận động New Zealand tiếp tục hỗ trợ các địa phương của Việt Nam phát triển các chuỗi giá trị sản phẩm nông nghiệp đối với các mặt hàng trái cây xuất khẩu, hạt tiêu, cà phê, hạt điều...; phát triển các hệ thống truy xuất nguồn gốc xuất xứ nông sản, chuyển giao công nghệ trong sản xuất, chế biến nông nghiệp, thủy sản; nâng cao năng lực trong các lĩnh vực như nông nghiệp, an toàn thực phẩm.
Hiện các doanh nghiệp New Zealand đang hướng tới Việt Nam để tìm kiếm nguồn cung hàng hóa thay thế. Doanh nghiệp New Zealand đa phần là các doanh nghiệp vừa và nhỏ nên thường thuê ngoài (outsource) việc sản xuất hàng hóa. New Zealand có thị trường nhỏ nhưng đòi hỏi tiêu chuẩn cao. Do vậy, nếu có thể đáp ứng các tiêu chuẩn của New Zealand, doanh nghiệp Việt Nam sẽ xây dựng được uy tín và thương hiệu khi xuất khẩu sang các thị trường khác.
Dự kiến trong năm nay sẽ diễn ra Kỳ họp lần thứ 7 Ủy ban Hỗn hợp về Kinh tế và Thương mại Việt Nam – New Zealand. Đại sứ Tạ Văn Thông cho rằng đây là cơ chế quan trọng để hai bên trao đổi tìm ra các biện pháp để thúc đẩy hơn nữa quan hệ kinh tế thương mại trong các lĩnh vực tiềm năng như thuơng mại, dịch vụ hàng không, du lịch, giáo dục - đào tạo và đề nghị Việt Nam tạo thuận lợi cho các hoạt động đầu tư của doanh nghiệp New Zealand trong lĩnh vực giáo dục, du lịch, tạo thuận lợi cho hợp tác an toàn thực phẩm giữa hai nước.
Theo Đại sứ, giao lưu nhân dân, đặc biệt là hợp tác về giáo dục, du lịch, trao đổi văn hóa, cũng là những ưu tiên trong thúc đẩy quan hệ giữa hai nước. Việt Nam cũng là thị trường xuất khẩu giáo dục hàng đầu của New Zealand. Chính phủ New Zealand tiếp tục khẳng định coi trọng hợp tác về giáo dục với Việt Nam. Hiện có khoảng hơn 3.000 lưu học sinh Việt Nam theo học tại New Zealand và có đến hơn 80% theo dạng tự túc. Các trường đại học New Zealand rất có uy tín, với 8 trường lọt vào top 2% các trường đại học hàng đầu trên thế giới.
Chương trình đào tạo tiếng Anh cho quan chức Chính phủ (ELTO) là một trong những ví dụ đậm nét về hợp tác giữa hai nước trong lĩnh vực đào tạo. Liên tục từ 1991 tới nay, hàng năm có tới khoảng 20-30 cán bộ của Việt Nam sang học tiếng Anh theo chương trình ELTO được chính phủ New Zealand tài trợ. Khóa học kéo dài 6 tháng với chương trình rất hiệu quả đã giúp cho khoảng 1.000 cán bộ các bộ ngành Việt Nam nâng cao tiếng Anh phục vụ cho quá trình hội nhập của đất nước. Ngoài ra, Việt Nam còn là địa điểm du lịch được yêu thích của người dân New Zealand.
Năm 2020, Việt Nam làm Chủ tịch ASEAN, trùng với kỷ niệm 45 năm Quan hệ Đối thoại và 5 năm Đối tác Chiến lược ASEAN - New Zealand. Đặc biệt, đây cũng là năm đánh dấu 45 năm quan hệ ngoại giao Việt Nam và New Zealand.
Theo kế hoạch, Thủ tướng Jacinda Ardern sẽ thăm chính thức Việt Nam và sau đó dự họp Cấp cao kỷ niệm ASEAN - New Zealand tại Đà Nẵng. Tuy nhiên, do đại dịch viêm đường hô hấp cấp COVID-19 bùng phát, chuyến đi và cuộc họp đã phải hoãn lại vào dịp cuối năm. Hiện hai bên vẫn đang tích cực triển khai công tác chuẩn bị cho các sự kiện trên. Dự kiến, trong chuyến thăm chính thức của Thủ tướng Jacinda Ardern, hai nước sẽ ra tuyên bố nâng cấp quan hệ lên thành Đối tác chiến lược và với Kế hoạch Hành động mới. Tại Hội nghị Cấp cao Đặc biệt ASEAN - New Zealand cuối năm, hai bên dự kiến sẽ thông qua Kế hoạch Hành động giai đoạn 2021-2025.
Trên cơ sở quan hệ hữu nghị, tin cậy, hai nước đã và đang phối hợp chặt chẽ trong các diễn đàn đa phương khác như Liên hợp quốc, Diễn đàn Hợp tác Kinh tế châu Á - Thái Bình Dương (APEC), Tổ chức Thương mại Thế giới (WTO), CPTPP, RCEP... Năm 2021, New Zealand sẽ là chủ tịch APEC và Việt Nam cũng cam kết phối hợp chặt chẽ với New Zealand để đảm bảo thành công cho APEC 2021.