Thanh tra Chính phủ cho biết, Dự án Nhà máy xi măng Quang Sơn được đầu tư xây dựng trên địa bàn huyện Đồng Hỷ và Võ Nhai (cũ), tỉnh Thái Nguyên là các huyện miền núi, đa số là đồng bào dân tộc ít người rất khó khăn, trình độ dân trí còn ở mức thấp, mức sống của nhân dân còn nghèo; cơ sở hạ tầng chưa phát triển.
Dự án đi vào hoạt động tạo điều kiện cho công nghiệp địa phương và khu vực phát triển, tăng nguồn thu cho địa phương, tạo thêm công ăn việc làm cho con em các dân tộc trong vùng, góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế của địa phương, nâng cao đời sống của nhân dân, đặc biệt là đồng bào dân tộc ít người…
"Tuy nhiên, kết quả hoạt động kinh doanh của dự án đến ngày 31/12/2021 đã thua lỗ hơn 1,9 nghìn tỷ đồng" - kết luận thanh tra cho biết.
Trong đó, theo kết luận thanh tra, Tổng công ty Vinaincon phê duyệt điều chỉnh vượt tổng mức đầu tư là không đúng thẩm quyền, không đúng quy định, vi phạm Luật Đấu thầu, Luật Xây dựng, không đúng với chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và có nguy cơ gây thiệt hại số tiền hơn 1.000 tỷ đồng; còn thu lợi bất chính trong thăm dò, khai thác tài nguyên số tiền trên 46 tỷ đồng.
Căn cứ hồ sơ, tài liệu và kết quả xác minh, Thanh tra Chính phủ cho rằng việc triển khai, thực hiện dự án có dấu hiệu vi phạm quy định về đấu thầu gây hậu quả nghiêm trọng theo Điều 222; dấu hiệu vi phạm quy định về đầu tư công trình xây dựng gây hậu quả nghiêm trọng theo Điều 224 và tội thiếu trách nhiệm gây hậu quả nghiêm trọng theo Điều 360 của Bộ luật Hình sự 2015 (được sửa đổi, bổ sung năm 2017) tại các gói thầu số 01, 02, 03.
Cụ thể, gói thầu số 01 được phê duyệt kế hoạch đấu thầu không đúng thẩm quyền; giá chào thầu cao hơn kế hoạch gần 18 triệu USD, tương đương 322 tỷ đồng, nhưng vẫn cho trúng thầu. Thanh tra phát hiện việc ký hợp đồng có một số khối lượng cung cấp thấp hơn so với yêu cầu của hồ sơ mời thầu, nhưng giá hợp đồng không giảm, nguy cơ làm thất thoát gần 4 triệu Euro, tương đương 79 tỷ đồng (thời điểm ngày 9/9/2005). Việc xác định tổng chi phí chuyên gia giám sát phát sinh hơn 1,3 triệu Euro, tương đương hơn 34,5 tỷ đồng (thời điểm ngày 31/12/2014).
Tại gói thầu số 02 và 03, Thanh tra Chính phủ chỉ rõ Vinaincon và Công ty Trách nhiệm hữu hạn Một thành viên Xi măng Quang Sơn không tự mua sắm thiết bị, xe máy để khai thác mà chuyển sang hình thức thuê Công ty Cổ phần Khai thác đá vôi Quang Sơn khai thác không đúng kế hoạch được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt. Năm 2008, Vinaincon không tổ chức đấu thầu để lựa chọn nhà thầu khai thác, bốc xúc, vận chuyển đá vôi, đá sét cho Nhà máy xi măng Quang Sơn; năm 2023 tổ chức đấu thầu với kết quả trúng thầu giảm 47,5 tỷ đồng, nguy cơ gây thiệt hại số tiền này. Ngoài ra, doanh nghiệp còn khai thác trái phép hơn 806.000 tấn đá, bán ra thị trường làm đá xây dựng, thu lợi bất chính gần 47 tỷ đồng.
Thanh tra Chính phủ cũng chuyển thông tin để Bộ Công an giao cơ quan chức năng xác minh đối với một số gói thầu tư vấn và gói thầu xây lắp tại gói thầu 32A, gói thầu số 13, gói thầu số 14, gói thầu số 19.
Một số sai phạm khác với số tiền gần 364 tỷ đồng do Vinaincon điều chỉnh vượt tổng mức đầu tư, không đúng thẩm quyền, không được phép điều chỉnh bù trượt giá theo quy định của pháp luật, nguy cơ gây thiệt hại cũng được Thanh tra Chính phủ đề nghị làm rõ.
Tổng Thanh tra Chính phủ kiến nghị Thủ tướng giao Bộ Công an tiếp nhận hồ sơ, tài liệu vụ việc do cơ quan thanh tra chuyển sang để xử lý theo quy định pháp luật.
Bộ Công Thương, Bộ Tài chính và một số bộ có liên quan, UBND tỉnh Thái Nguyên tổ chức kiểm điểm trách nhiệm tập thể, cá nhân qua các thời kỳ trong việc thực hiện chức trách, nhiệm vụ được giao, tham mưu, đề xuất, thiếu kiểm tra để xảy ra thiếu sót, sai phạm.
Thanh tra Chính phủ nêu rõ: “Trong quá trình tổ chức thực hiện, nếu phát hiện có dấu hiệu vi phạm pháp luật thì chuyển cơ quan điều tra để xử lý theo quy định của pháp luật”.