Hợp tác văn hóa, giáo dục và y tế giữa Việt Nam và Hoa Kỳ xuất phát từ chính sách đối ngoại của hai nước, cụ thể là chủ trương của Việt Nam “muốn là bạn với tất cả các nước” và chủ trương của Hoa Kỳ củng cố quan hệ đối tác với Việt Nam, được thể hiện trong các chiến lược an ninh quốc gia.
Các đại biểu chứng kiến ra mắt Logo kỷ niệm 25 năm thiết lập quan hệ ngoại giao Việt Nam - Hoa Kỳ. Ảnh: Văn Điệp/TTXVN
Việt Nam và Hoa Kỳ bắt đầu hợp tác giáo dục từ năm 1992, thời điểm hai nước chưa bình thường hóa quan hệ ngoại giao. Chương trình FulBright của Hoa Kỳ cấp học bổng cho sinh viên Việt Nam, đánh dấu sự hợp tác đầu tiên giữa hai nước, sau này đã mở rộng và trở thành chương trình trao đổi giáo dục lớn nhất và quan trọng nhất của Hoa Kỳ dành cho Việt Nam.
Lĩnh vực hợp tác giáo dục giữa Việt Nam và Hoa Kỳ đặc biệt phát triển mạnh mẽ sau khi hai nước bình thường hóa quan hệ năm 1995, khi mà Quỹ Giáo dục Việt Nam (VEF) được Quốc hội Hoa Kỳ thành lập với nguồn tài trợ 5 triệu USD/ năm nhằm củng cố mối quan hệ song phương với Việt Nam, là một “trái ngọt”.
Trong thời gian hoạt động 2003-2018, VEF đã tạo điều kiện cho hàng trăm công dân Việt Nam có cơ hội học tập và nghiên cứu tại Hoa Kỳ. Cùng với các chương trình hợp tác giáo dục khác, trong 25 năm qua, số lượng du học sinh Việt Nam sang học tập ở Hoa Kỳ đã gia tăng vượt bậc. Nếu như năm 1995 chỉ có khoảng 800 sinh viên Việt Nam học tập tại Hoa Kỳ, thì sau 25 năm, con số này lên tới hơn 30.900 người. Việt Nam đã trở thành nước đứng đầu Hiệp hội Các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) và đứng thứ tám trên thế giới về số lượng du học sinh ở Hoa Kỳ.
Ở chiều ngược lại, số lượng sinh viên Hoa Kỳ học tập tại các cơ sở giáo dục-đào tạo của Việt Nam cũng tăng nhanh chóng. Trong năm học 2016-2017, số sinh viên Hoa Kỳ đến Việt Nam tăng 7,1% lên 1.228 người, từ mức 1.147 người trong năm học 2017-2018.
Một nội dung hợp tác đáng ghi nhận là dự án Đại học Fulbright Việt Nam (FUV) - trường đại học đầu tiên theo mô hình Hoa Kỳ, đã được Chính phủ Việt Nam cấp phép và đi vào hoạt động từ năm 2016, mang lại những giá trị thiết thực từ sự phát triển quan hệ song phương, trước hết đối với việc nâng cao chất lượng nguồn lực ở Việt Nam.
Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam - ông Daniel J.Kritenbrink nói rằng FUV giữ vị trí đặc biệt, là một nền tảng trong quan hệ hai nước. Chính phủ Hoa Kỳ vừa tài trợ thêm 4,65 triệu USD cho FUV, sau khi đã tài trợ tổng cộng 15,5 triệu USD giai đoạn 2017-2020. Trải qua 25 năm, các chương trình hợp tác giáo dục thiết thực giữa Việt Nam và Hoa Kỳ được đánh giá đã góp phần đào tạo nguồn nhân lực cao, hỗ trợ sự nghiệp xây dựng và phát triển kinh tế-xã hội ở Việt Nam.
Bên cạnh hợp tác giáo dục-đào tạo, hợp tác văn hóa và giao lưu nhân dân giữa Việt Nam-Hoa Kỳ kể từ khi bình thường hóa quan hệ cách đây 25 năm cũng ghi nhận không ít bước tiến tích cực, trở thành một thành tố nổi bật trong quan hệ của hai nước. Minh chứng điển hình là sự ra đời của Hội Hữu nghị Việt Nam-Hoa Kỳ, một thành viên của Liên hiệp Các tổ chức hữu nghị Việt Nam. Từ nhiều năm nay, Hội Hữu nghị Việt Nam-Hoa Kỳ đã triển khai hiệu quả nhiều chương trình nhằm tăng cường hiểu biết lẫn nhau giữa nhân dân hai nước, trong đó nổi bật có Chương trình trao đổi Sứ giả Hữu nghị thường niên với Câu lạc bộ Sức mạnh hữu nghị quốc tế mà Hoa Kỳ là một thành viên.
Ông Phil Rognier, một cựu binh Hoa Kỳ, cho rằng “bắt tay bằng văn hóa” là cách tốt nhất để Việt Nam và Hoa Kỳ hàn gắn vết thương chiến tranh. Với suy nghĩ này, ông Rognier - cũng là giám đốc điều hành Quỹ First Swing, một tổ chức phi chính phủ về môn bóng chày, đã mang bóng chày, một "đặc sản" văn hóa Hoa Kỳ, đến Việt Nam. Hiện First Swing đang hỗ trợ xây dựng hơn 10 câu lạc bộ bóng chày ở Việt Nam và tổ chức các giải đấu giao hữu thường niên cho học sinh ở cả hai nước, tạo cơ hội để thế hệ trẻ hiểu biết thêm về văn hóa, đất nước và con người ở hai nước.
Trong khi đó, hợp tác giữa Việt Nam và Hoa Kỳ trên lĩnh vực y tế cũng được chú trọng đẩy mạnh từ năm 1996, với nền móng là Hiệp định mới về Hợp tác y tế và khoa học y học được hai nước ký vào tháng 6/2013 và Biên bản ghi nhớ về hợp tác khắc phục hậu quả bom mìn ký tháng 12/2013. Trong hơn 2 thập niên hợp tác y tế, Chính phủ Hoa Kỳ đã triển khai nhiều dự án y tế lớn tại Việt Nam, với nguồn tài trợ lên tới hơn 900 triệu USD, chiếm gần 75% tổng hỗ trợ của Hoa Kỳ dành cho Việt Nam. Hoa Kỳ cũng đã hỗ trợ kỹ thuật và tài chính đáng kể cho Việt Nam nhằm ngăn chặn, phát hiện và ứng phó những bệnh truyền nhiễm nguy hiểm mới.
Hợp tác y tế hai nước đang phát huy hiệu quả rõ rệt trong bối cảnh đại dịch viêm đường hô hấp cấp COVID-19 diễn biến phức tạp trên thế giới, mà Hoa Kỳ là quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất. Kể từ khi dịch bùng phát, Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC) và Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) đã hợp tác với các cơ quan chức năng của Việt Nam, nhằm theo dõi và đối phó với dịch COVID-19. Hai bên thường xuyên trao đổi thông tin, kinh nghiệm về phòng chống dịch COVID-19, kể cả tiến độ nghiên cứu, phát triển viccine, thuốc điều trị.
Tháng 4/2020, Chính phủ Hoa Kỳ công bố khoản viện trợ y tế gần 4,5 triệu USD thông qua USAID để giúp Việt Nam đối phó với đại dịch COVID-19. Như đánh giá của Đại sứ Hoa Kỳ tại Việt Nam Daniel Kritenbrink, khoản hỗ trợ này là "minh chứng cho mối quan hệ đối tác quan trọng giữa Hoa Kỳ và Việt Nam”.
Về phía Việt Nam, mặc dù nguồn lực còn nhiều hạn chế nhưng cũng đã tích cực hỗ trợ Hoa Kỳ ứng phó với đại dịch COVID-19. Tháng Tư vừa qua, Việt Nam đã chuyển giao lô hàng đầu tiên với hơn 450.000 bộ quần áo bảo hộ DuPont được sản xuất tại Việt Nam dành cho các nhân viên y tế Hoa Kỳ, đồng thời trao tặng tổng cộng 620.000 khẩu trang vải kháng khuẩn sản xuất tại Việt Nam cho chính phủ và nhân dân Hoa Kỳ.
Mới đây, ngày 21/5, Việt Nam hoàn tất bàn giao hơn 5 triệu sản phẩm y tế bao gồm áo bảo hộ, khẩu trang và găng tay phục vụ cuộc chiến chống dịch COVID-19 theo đơn đặt hàng của chính quyền tiểu bang New York, Hoa Kỳ. Trước nhu cầu rất lớn của Hoa Kỳ đối với các sản phẩm bảo hộ y tế trong giai đoạn khủng hoảng dịch COVID-19, việc Việt Nam hỗ trợ, cung cấp một phần các sản phẩm liên quan thể hiện tinh thần tương trợ của Việt Nam với chính phủ và nhân dân Hoa Kỳ. Các hoạt động như vậy sẽ mở ra khả năng hợp tác nhiều hơn trong lĩnh vực y tế giữa hai nước.
Nhìn lại chặng đường 25 năm qua, có thể thấy nỗ lực không ngừng nghỉ của cả chính phủ và nhân dân Việt Nam và Hoa Kỳ để gác lại quá khứ và hướng tới tương lai thông qua thúc đẩy hợp tác thiết thực trên hầu khắp các lĩnh vực. Trong đó, hợp tác văn hóa, giáo dục và y tế được xem là một “chất keo” gắn kết, giúp vun đắp tình hữu nghị của hai dân tộc. Sự hợp tác này mang thông điệp của hòa giải, hòa bình và phát triển, và là nền tảng vững chắc để Việt Nam và Hoa Kỳ nâng quan hệ song phương lên tầm cao mới.