Thủ tướng Anh Keir Starmer (giữa), Tổng thống Pháp Emmanuel Macron (trái) và Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky dự Hội nghị thượng đỉnh châu Âu về vấn đề Ukraine, ở London (Anh), ngày 2/3/2025. Ảnh: THX/TTXVN
Theo hãng tin Reuters ngày 21/5, dựa trên một bản báo cáo chưa từng được công bố, Ukraine sẽ trình lên EU một bản khuyến nghị, trong đó đề xuất khối này cần có lập trường cứng rắn và độc lập hơn về trừng phạt. Thông tin trên xuất hiện giữa lúc Tổng thống Mỹ Donald Trump không muốn siết chặt trừng phạt Nga sau cuộc điện đàm với Tổng thống Vladimir Putin.
Trong số 40 trang khuyến nghị, Ukraine kêu gọi EU ban hành luật nhằm đẩy nhanh tiến trình tịch thu tài sản của các cá nhân bị trừng phạt và chuyển cho Ukraine. Các cá nhân này sau đó có thể yêu cầu Nga bồi thường.
Theo Ukraine, EU cũng nên cân nhắc nhiều biện pháp để khiến các lệnh trừng phạt của mình được áp dụng mạnh mẽ hơn ra ngoài lãnh thổ, như biện pháp trừng phạt các công ty nước ngoài sử dụng công nghệ châu Âu để hỗ trợ Nga và trừng phạt thứ cấp với người mua dầu Nga.
Các biện pháp trừng phạt thứ cấp này có thể ảnh hưởng đến những khách hàng lớn như Ấn Độ và Trung Quốc. Đây sẽ là bước đi lớn mà châu Âu đến nay vẫn ngần ngại thực hiện. Ông Trump từng đề cập công khai tới ý tưởng này nhưng đã quyết định không hành động vào thời điểm hiện tại.
Khuyến nghị của Ukraine cũng kêu gọi EU cân nhắc áp dụng hình thức bỏ phiếu theo đa số trong các vấn đề trừng phạt, nhằm ngăn chặn một vài quốc gia thành viên đơn lẻ cản trở các biện pháp vốn đòi hỏi đồng thuận tuyệt đối.
Sau cuộc điện đàm với ông Putin ngày 19/5, ông Trump đã không áp đặt thêm biện pháp trừng phạt mới đối với Nga, khiến các lãnh đạo châu Âu và Ukraine thất vọng sau nhiều tuần vận động Mỹ gia tăng áp lực lên Nga.
Sau cuộc điện đàm với ông Putin, ông Trump đã trao đổi với các lãnh đạo Ukraine và châu Âu, nói rằng ông không muốn áp dụng trừng phạt vào lúc này để dành thời gian cho đối thoại.
Tuy nhiên, EU và Anh vẫn quyết định áp đặt các biện pháp trừng phạt mới đối với Nga vào ngày 20/5, đồng thời hy vọng Mỹ sẽ cùng phối hợp. Các nước châu Âu đang thảo luận công khai về cách duy trì áp lực lên Nga nếu Mỹ không còn sẵn sàng tham gia.
Về mặt công khai, Ukraine đã cố tránh chỉ trích Mỹ kể từ cuộc gặp căng thẳng giữa Tổng thống Volodymyr Zelensky và Tổng thống Trump tại Nhà Trắng hồi tháng 2.
Tuy nhiên, bản khuyến nghị trên nhấn mạnh các biện pháp chưa từng có tiền lệ mà EU đã áp dụng và cho rằng khối này còn nhiều tiềm năng để hành động mạnh tay hơn. Khuyến nghị cũng đưa ra đánh giá thẳng thắn về mức độ cam kết của chính quyền Tổng thống Trump trong phối hợp các nỗ lực trừng phạt. Khuyến nghị có đoạn: “Hôm nay, trên thực tế, Mỹ đã ngừng tham gia gần như toàn bộ các nền tảng liên chính phủ liên quan đến trừng phạt và kiểm soát xuất khẩu”.
Bản khuyến nghị nói rằng Mỹ đã làm chậm hoạt động của nhóm giám sát thực thi trần giá dầu Nga, giải tán lực lượng đặc nhiệm liên bang chuyên truy tố vi phạm trừng phạt và điều chuyển phần lớn chuyên gia về trừng phạt sang các lĩnh vực khác.
Hai gói trừng phạt lớn tại Mỹ, gồm một gói do chính phủ soạn thảo, một gói do Thượng nghị sĩ Lindsey Graham đề xuất, dù đã được soạn sẵn, nhưng vẫn chưa chắc chắn liệu ông Trump có phê duyệt hay không. Theo Ukraine, phía Mỹ đã làm chậm tiến độ các biện pháp kinh tế và phối hợp đa phương, nhưng không nên là lý do để EU giảm áp lực trừng phạt Nga. Ngược lại, điều này cần thúc đẩy EU đảm nhận vai trò dẫn dắt trong lĩnh vực này.
Ukraine lo ngại việc Mỹ không còn đồng thuận với phương Tây về trừng phạt Nga có thể khiến EU cũng chùn bước, vì khối này thường yêu cầu đồng thuận trong các quyết sách lớn.
Một quan chức cấp cao Ukraine cho biết: “Mỹ rút khỏi chế độ trừng phạt sẽ là một cú giáng mạnh vào sự thống nhất của EU. Rất mạnh”.
EU không thể hoàn toàn thay thế sức nặng kinh tế của Mỹ trong áp đặt trừng phạt Nga. Phần lớn hiệu quả của các biện pháp trừng phạt từ Mỹ là nhờ vai trò chi phối của đồng USD trong thương mại toàn cầu - điều mà đồng euro không thể so sánh.
Tuy vậy, theo ông Craig Kennedy, chuyên gia về năng lượng Nga tại Trung tâm Davis của Đại học Harvard, việc Mỹ nới lỏng trừng phạt cũng sẽ không đủ để thu hút làn sóng nhà đầu tư quay lại Nga nếu châu Âu vẫn giữ lập trường cứng rắn.
Về phần mình, sau khi EU và Anh công bố các biện pháp trừng phạt mới, phái bộ thường trực của Nga tại EU khẳng định các biện pháp trừng phạt mới nhằm vào Nga là trái luật pháp quốc tế. Hãng tin RIA Novosti dẫn lời đại diện của Nga: "Chúng tôi tin chắc rằng bất kỳ biện pháp trừng phạt đơn phương nào không được Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc thông qua đều trái với luật pháp quốc tế và không hợp pháp. Các biện pháp này sẽ không tránh khỏi phản ứng thích đáng từ Nga".
Cùng lúc đó, Đại sứ quán Nga tại Anh cũng khẳng định rằng những đòn trừng phạt của Anh diễn ra vào thời điểm đối thoại Nga - Mỹ đang tiến triển ở mức cao nhất và nhằm mục tiêu tìm kiếm cách tiếp cận có thể được các bên chấp nhận nhằm giải quyết lâu dài cuộc khủng hoảng Ukraine. Động thái trên của Anh được phía Nga nhận định là động thái gây hấn. Đại sứ quán Nga cũng chỉ trích cách tiếp cận này trong chính sách của London khi đã "kẹt trong các khuôn mẫu lỗi thời".