Tàu chở hàng Galaxy Leader bị lực lượng Houthi bắt giữ. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo hãng tin Reuters ngày 26/1, bốn nguồn tin Iran và một nhà ngoại giao đã chia sẻ thông tin trên.
Theo đó, các cuộc thảo luận về các vụ tấn công trên Biển Đỏ cũng như quan hệ thương mại Trung Quốc - Iran đã diễn ra tại một số cuộc họp gần đây ở Bắc Kinh và Tehran. Tuy nhiên, các nguồn tin Iran từ chối cung cấp thông tin chi tiết về thời gian diễn ra hoặc thành phần tham dự.
Một quan chức Iran giấu tên nói: “Về cơ bản, Trung Quốc nói: 'Nếu lợi ích của chúng tôi bị tổn hại, điều đó sẽ ảnh hưởng đến hoạt động kinh doanh của chúng tôi với Tehran. Vì vậy, hãy yêu cầu Houthi kiềm chế'”.
Các cuộc tấn công mà Houthi gây ra với tàu thuyền trên Biển Đỏ đã làm tăng chi phí vận chuyển và bảo hiểm qua tuyến đường thương mại quan trọng giữa châu Á và châu Âu. Các tàu Trung Quốc cũng thường đi qua tuyến đường này.
Tuy nhiên, các quan chức Trung Quốc không đưa ra bình luận hay cảnh báo cụ thể nào về việc mối quan hệ thương mại với Iran có thể bị ảnh hưởng như thế nào nếu lợi ích của nước này bị tổn hại do các cuộc tấn công của Houthi.
Trung Quốc chỉ nói rõ rằng họ sẽ rất thất vọng với Tehran nếu tàu liên quan Trung Quốc bị tấn công, hoặc lợi ích của nước này bị ảnh hưởng dưới bất kỳ hình thức nào.
Khi được yêu cầu bình luận về các cuộc gặp với Iran để thảo luận về các vụ tấn công ở Biển Đỏ, Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết: “Trung Quốc là một người bạn chân thành của các nước Trung Đông và cam kết thúc đẩy an ninh, ổn định khu vực cũng như tìm kiếm phát triển, thịnh vượng chung. Chúng tôi kiên quyết ủng hộ các nước Trung Đông trong tăng cường độc lập chiến lược cũng như đoàn kết và hợp tác để giải quyết các vấn đề an ninh khu vực”.
Về phần mình, Bộ Ngoại giao Iran chưa đưa ra bình luận ngay lập tức.
Các cuộc tấn công quân sự của lực lượng Mỹ và Anh vào các mục tiêu của Houthi ở Yemen trong tháng này đã không thể ngăn chặn Houthi tiếp tục hành động trên Biển Đỏ. Houthi kiểm soát một phần lớn lãnh thổ Yemen bao gồm thủ đô Sanaa và phần lớn bờ biển Biển Đỏ và eo biển Bab al-Mandab.
Theo một quan chức cấp cao của Mỹ, nước này đã đề nghị Trung Quốc sử dụng đòn bẩy với Iran để thuyết phục Iran kiềm chế lực lượng Houthi. Trong tháng này, VOA News đưa tin, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken và Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ Jake Sullivan đã trao đổi với ông Lưu Kiến Siêu, Trưởng Ban Liên lạc Đối ngoại Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc.
Mặc dù các quan chức Trung Quốc thảo luận kỹ lưỡng về mối quan ngại của họ trong các cuộc họp với Iran, nhưng họ chưa bao giờ đề cập đến yêu cầu nào từ Mỹ.
Vào ngày 14/1, dù không nêu tên Houthi hay đề cập đến Iran, nhưng Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị đã kêu gọi chấm dứt tấn công tàu dân sự ở Biển Đỏ và duy trì chuỗi cung ứng cũng như trật tự thương mại quốc tế.
Ông Victor Gao, Giáo sư tại Đại học Đông Ngô của Trung Quốc, nhận định rằng với tư cách là quốc gia thương mại lớn nhất thế giới, Trung Quốc bị ảnh hưởng nặng nề vì tình trạng gián đoạn vận chuyển và khôi phục ổn định ở Biển Đỏ là ưu tiên hàng đầu.
Nhưng theo Giáo sư Gao, Trung Quốc sẽ coi cách đối xử của Israel với người Palestine là nguyên nhân sâu xa của cuộc khủng hoảng Biển Đỏ và không muốn công khai đổ lỗi cho Houthi.
Theo một nhà ngoại giao, Trung Quốc đã trao đổi với Iran về vấn đề này nhưng không rõ Iran thực hiện theo đề nghị của Trung Quốc đến mức nào.
Hai quan chức trong chính phủ Yemen, nói rằng họ biết một số quốc gia, trong đó có Trung Quốc, đã tìm cách gây ảnh hưởng đến Iran để kiềm chế lực lượng Houthi.
Theo các nhà phân tích Gregory Brew tại Tổ chức Á-Aau và Ali Vaez tại Tổ chức Khủng hoảng Quốc tế, Trung Quốc có ảnh hưởng với Iran nhờ hoạt động mua dầu của nước này và vì Iran đang hy vọng thu hút thêm đầu tư trực tiếp của Trung Quốc trong tương lai.
Tuy nhiên, cả hai nhà phân tích đều nhận định Trung Quốc cho đến nay vẫn ngần ngại sử dụng ảnh hưởng này vì nhiều lý do.
Ngày 25/1, người phát ngôn của Houthi, ông Mohammed Abdulsalam, nói rằng Iran cho đến nay vẫn chưa truyền tải thông điệp nào từ Trung Quốc về việc giảm quy mô các cuộc tấn công. Ông nói: “Họ sẽ không thông báo cho chúng tôi về yêu cầu như vậy, đặc biệt vì Iran đã nói rõ quan điểm là hỗ trợ Yemen. Họ lên án các cuộc tấn công của Mỹ - Anh vào Yemen và coi quan điểm của Yemen là hợp lý và có trách nhiệm”.
Bốn nguồn tin của Iran không rõ liệu Iran có thực hiện hành động nào sau các cuộc thảo luận với Trung Quốc hay không.
Các tay súng Houthi ở thủ đô Sanaa, Yemen. Ảnh: AFP/TTXVN
Rủi ro với Iran là cao vì Trung Quốc là một trong số ít các nước có khả năng cung cấp hàng tỷ USD đầu tư mà Tehran cần để duy trì năng lực của ngành dầu mỏ và duy trì nền kinh tế phát triển.
Ảnh hưởng của Trung Quốc thể hiện rõ ràng vào năm 2023 khi nước này tạo điều kiện để hình thành thỏa thuận giữa Iran và Saudi Arabia nhằm chấm dứt nhiều năm thù địch.
Tuy nhiên, mặc dù có mối quan hệ kinh tế mạnh mẽ với Iran, nhưng ảnh hưởng của Bắc Kinh đối với các quyết định địa chính trị của Tehran không phải là tuyệt đối.
Trung Quốc là đối tác thương mại lớn nhất của Iran trong thập kỷ qua, nhưng mối quan hệ thương mại giữa hai nước lại không cân bằng.
Ví dụ, theo dữ liệu theo dõi tàu chở dầu từ công ty phân tích thương mại Kpler, các nhà máy lọc dầu của Trung Quốc đã mua hơn 90% lượng dầu thô xuất khẩu của Iran vào năm 2023 trong bối cảnh các lệnh trừng phạt của Mỹ khiến nhiều khách hàng khác tránh xa dầu Iran. Các công ty Trung Quốc được hưởng lợi nhờ mua dầu giảm giá của Iran.
Trong khi đó, dầu của Iran chỉ chiếm 10% lượng dầu thô nhập khẩu của Trung Quốc và nước này có một loạt nhà cung cấp khác để bù đắp nếu thiếu hụt ở nơi nào đó.