Nóng trong tuần: Châu Phi bất ổn, Hong Kong cháy lớn và G20 chia rẽ nghiêm trọng

Guinea-Bissau rơi vào vòng xoáy đảo chính và bất ổn 

Ngày 26/11, Guinea-Bissau một lần nữa chìm trong khủng hoảng chính trị khi lực lượng vũ trang tự xưng là "Bộ Chỉ huy Quân sự Tối cao vì Phục hồi An ninh quốc gia và trật tự công cộng" tuyên bố nắm quyền điều hành đất nước. Cuộc đảo chính diễn ra ngay trước thời điểm công bố kết quả sơ bộ bầu cử Tổng thống và Quốc hội được tổ chức ngày 23/11, khiến tiến trình dân chủ bị gián đoạn nghiêm trọng.

Ngày 27/11, Tướng Horta Nta Na Man tuyên thệ nhậm chức "Tổng thống chuyển tiếp" và ra lệnh mở lại toàn bộ các cửa khẩu đường không, đường bộ và đường biển. Ông Na Man sau đó ký sắc lệnh bổ nhiệm ông Ilidio Vieira Te làm Thủ tướng kiêm nhiệm Bộ trưởng Tài chính. Quân đội cũng cho phép trường học và các cơ sở tư nhân hoạt động trở lại sau khi ban đầu áp đặt nhiều biện pháp khẩn cấp.

Trong khi đó, ứng cử viên đối lập Fernando Dias da Costa ngày 28/11 tuyên bố ông đã giành chiến thắng trong cuộc bầu cử Tổng thống ngày 23/11 và cáo buộc cựu Tổng thống Umaro Sissoco Embalo, người hiện đang ở Senegal, "dàn dựng" cuộc đảo chính nhằm ngăn cản tiến trình chuyển giao quyền lực. Tổng thống Senegal Ousmane Sonko cũng nhận định "cuộc đảo chính tại Guinea-Bissau là một màn sắp đặt" và kêu gọi tiếp tục tiến trình bầu cử để Ủy ban Bầu cử công bố kết quả chính thức.

Ngày 27/11, Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres bày tỏ quan ngại sâu sắc và lên án cuộc đảo chính, nhấn mạnh bất cứ hành động nào trái với ý nguyện của các cử tri đều vi phạm nguyên tắc dân chủ. Người phát ngôn Tổng thư ký LHQ Stephane Dujarric cho biết ông Guterres kêu gọi lập tức khôi phục trật tự hiến pháp vô điều kiện và trả tự do cho tất cả các quan chức đang bị bắt giữ.

Cộng đồng Kinh tế các quốc gia Tây Phi (ECOWAS) đã quyết định đình chỉ quyền của Guinea-Bissau khỏi mọi cơ quan ra quyết định của khối sau cuộc họp khẩn. ECOWAS cũng kêu gọi các sĩ quan quân đội cho phép ủy ban bầu cử quốc gia tuyên bố kết quả của cuộc bầu cử. Ngày 28/11, Liên minh châu Phi (AU) cũng thông qua quyết định đình chỉ ngay lập tức tư cách thành viên của Guinea-Bissau, theo xác nhận của Chủ tịch Ủy ban AU Mahamoud Ali Youssouf.

Guinea-Bissau, quốc gia nằm giữa Senegal và Guinea, từ khi giành độc lập năm 1974 đến nay đã trải qua 5 cuộc đảo chính và nhiều âm mưu lật đổ chính quyền. Các chuyên gia cho rằng tình trạng cạnh tranh ảnh hưởng giữa các mạng lưới buôn bán ma túy xuyên quốc gia - lợi dụng sự quản lý yếu kém và tình trạng nghèo đói để trung chuyển cocaine từ Mỹ Latinh sang châu Âu - có thể là một trong những nguyên nhân gây bất ổn chính trị kéo dài. Cuộc bầu cử Tổng thống năm 2019 cũng dẫn đến khủng hoảng chính trị kéo dài nhiều tháng khi 2 ứng cử viên đều tuyên bố thắng cử, cho đến khi ECOWAS công nhận ông Embalo là Tổng thống vào tháng 4/2020.

Hỏa hoạn nghiêm trọng nhất 80 năm tại Hong Kong

Chiều 26/11, hỏa hoạn cấp độ 5 xảy ra tại khu tổ hợp chung cư Wang Fuk Court ở quận Tai Po, Đặc khu Hành chính Hong Kong (Trung Quốc), trở thành vụ hỏa hoạn nghiêm trọng nhất tại Hong Kong trong gần 80 năm. Tính đến chiều 28/11, vụ cháy đã làm ít nhất 128 người thiệt mạng, 76 người bị thương và vẫn còn nhiều người mất liên lạc.

Đám cháy được ghi nhận vào lúc 14h51 ngày 26/11 theo giờ địa phương. Lửa cháy đã lan ra 7 trong số 8 tòa nhà của khu tổ hợp chung cư này do gió và giàn giáo bên ngoài bắt lửa rồi lan sang các căn hộ và tòa nhà khác. Khu Wang Fuk Court đi vào sử dụng từ năm 1983, gồm 8 tòa nhà đều cao hơn 30 tầng với gần 2.000 căn hộ cho hơn 4.600 người sinh sống.

Theo kết quả điều tra sơ bộ, nhà chức trách xác định việc sử dụng vật liệu dễ cháy nổ là nguyên nhân chính khiến ngọn lửa lan nhanh và gây thiệt hại lớn. Do tòa nhà đang trong quá trình cải tạo quy mô lớn từ tháng 7/2024, gần như toàn bộ bên ngoài được bao phủ bởi giàn giáo làm bằng tre - loại vật liệu truyền thống được sử dụng trong ngành xây dựng Hong Kong mặc dù đã nhiều lần bị cảnh báo về khả năng dễ cháy và độ bền kém.

Theo tờ Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng, cơ quan phụ trách an toàn lao động Hong Kong đã cảnh báo nhà thầu đang thi công cải tạo khu nhà Wang Fuk Court về nguy cơ hỏa hoạn, chỉ một tuần trước khi xảy ra sự việc.

Cảnh sát Hong Kong đã bắt giữ 3 người phụ trách công ty kỹ thuật liên quan đến quá trình sửa chữa, bảo dưỡng của tòa nhà với cáo buộc ngộ sát, bao gồm 2 giám đốc và 1 cố vấn kỹ thuật liên quan đến việc lắp đặt trái quy định các tấm polystyrene. Sau đó, Ủy ban độc lập phòng chống tham nhũng Hong Kong (ICAC) đã bắt giữ thêm 8 người để phục vụ điều tra.

Vụ cháy đã vượt mức độ nghiêm trọng của thảm họa cháy tòa nhà Garley Building năm 1996 với 41 người chết và 81 người bị thương. Hong Kong có mật độ dân số thuộc hàng cao nhất thế giới với khoảng 6.900 người trên mỗi km2. Các tòa nhà được xây dựng san sát, diện tích căn hộ trung bình là 15m2, trong đó nhiều căn lại được chia thành các "căn hộ nhỏ" chỉ vài m2.

Dưới áp lực chi phí sinh hoạt đắt đỏ, các doanh nghiệp xây dựng và cư dân đôi khi buộc phải hy sinh tiêu chuẩn an toàn để tiết kiệm chi phí. Cơ quan Phát triển Hong Kong từng cảnh báo giàn giáo tre có "những hạn chế cố hữu", bao gồm tính dễ cháy cao, nhưng việc thay thế hoàn toàn diễn ra rất chậm.

Tờ Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng cho biết, từ năm 2008, chính quyền Hong Kong đã yêu cầu hàng nghìn tòa nhà cũ phải thay cửa chống cháy và nâng cấp vật liệu chịu lửa. Nhưng đến đầu năm 2025, nhiều yêu cầu vẫn chưa được tuân thủ đầy đủ, dù đã có hơn 8.600 thông báo xử lý nguy cơ cháy được ban hành và hơn 300 trường hợp bị truy tố.

Hội nghị AU-EU mở ra bước ngoặt tái định hình quan hệ chiến lược

Ngày 24 và 25/11/2025, Hội nghị thượng đỉnh Liên minh châu Phi (AU) - Liên minh châu Âu (EU) lần thứ 7 diễn ra tại thủ đô Luanda (Angola), với sự tham dự của hơn 80 đoàn đại biểu cấp cao, trong đó có gần 50 nguyên thủ quốc gia và chính phủ, cùng đại diện doanh nghiệp, tổ chức xã hội và giới trẻ. Hội nghị đánh dấu 25 năm quan hệ đối tác chiến lược và mở ra bước ngoặt tái định hình quan hệ bình đẳng, bền vững giữa hai khối.

Kết quả nổi bật nhất của hội nghị là Tuyên bố Luanda, văn kiện định hướng hợp tác AU-EU đến năm 2030. EU tái khẳng định dành 600 triệu euro từ Cơ chế Hòa bình châu Âu (EPF) cho các sứ mệnh gìn giữ hòa bình của AU tại Sahel, Somalia và Mozambique. Thông qua chiến lược Team Europe, Ngân hàng Đầu tư châu Âu (EIB) và các nước thành viên cam kết gói đầu tư hơn 2 tỷ euro cho năng lượng tái tạo giai đoạn 2026-2027, hỗ trợ thủy điện, điện mặt trời, điện gió và nâng cấp lưới điện.

Trong khuôn khổ Global Gateway, EU tiếp tục huy động nguồn lực cho hạ tầng giao thông, đặc biệt hỗ trợ thực thi Khu vực Mậu dịch Tự do châu Phi (AfCFTA). Hai bên thống nhất thúc đẩy chế biến sâu khoáng sản chiến lược như lithium, coban và graphite, giảm xuất khẩu thô và từng bước tháo gỡ rào cản phi thuế quan đối với hàng hóa châu Phi.

Tổng Thư ký LHQ Antonio Guterres khẳng định trục hợp tác giữa châu Âu và châu Phi cần trở thành một trong những điểm tựa trung tâm của cộng đồng quốc tế, không chỉ về chính trị mà còn về kinh tế, phát triển và an ninh. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen nhấn mạnh sự thịnh vượng của hai bên gắn bó chặt chẽ với nhau: châu Âu có kinh nghiệm, công nghệ và nguồn lực triển khai, còn châu Phi sở hữu những tài nguyên then chốt để thúc đẩy tăng trưởng tương lai.

Tuy nhiên, người phát ngôn AU Nuur Mohamud Sheekh nêu rõ lục địa này không tìm kiếm những tuyên bố mới, mà là các cam kết cụ thể có thể triển khai trên thực tế. EU dự kiến hỗ trợ mở rộng thương mại nội khối châu Phi, mới chỉ chiếm 15% tổng thương mại toàn cầu - mức được đánh giá là quá thấp so với tiềm năng.

G20 đứng trước phép thử lớn nhất kể từ khi thành lập

Ngày 22 và 23/11/2025, Hội nghị Thượng đỉnh Nhóm các nền kinh tế phát triển và mới nổi hàng đầu thế giới (G20) lần thứ 20 diễn ra tại Trung tâm Hội nghị và Triển lãm Nasrec ở Johannesburg, Nam Phi. Đây là lần đầu tiên sự kiện cấp cao nhất của tổ chức này được tổ chức trên lục địa châu Phi, với sự tham dự của nguyên thủ các nước G20 trừ Mỹ, các quốc gia khách mời, Tổng Thư ký LHQ António Guterres cùng lãnh đạo nhiều tổ chức quốc tế.

Hội nghị thông qua Tuyên bố chung kêu gọi hòa bình ở nhiều quốc gia và khu vực trên thế giới, giải quyết khủng hoảng khí hậu cũng như các biện pháp bảo vệ nguồn cung cấp khoáng sản thiết yếu trên toàn cầu. Tuyên bố đề cập đến các vấn đề như biến đổi khí hậu, mục tiêu năng lượng tái tạo, những thách thức của trí tuệ nhân tạo và gánh nặng nợ nần của các nước nghèo. Tuy nhiên, tuyên bố không đề cập đến các vấn đề địa chính trị cấp bách như cuộc chiến Nga - Ukraine và tình hình Trung Đông.

Theo tờ Liên hợp buổi sáng ngày 25/11, việc thiếu sự tham gia của Mỹ, thiếu sự hành động thống nhất giữa các quốc gia châu Âu giàu có và việc các nền kinh tế G20 mới đại diện cho Nam bán cầu gặp khó khăn trong việc đạt được lập trường chung về các vấn đề quốc tế quan trọng, có thể khiến G20 bị gạt ra ngoài lề trong các "ván cờ" địa chính trị, giống như LHQ.

Theo mạng tin cbc.ca của Canada, các nhà lãnh đạo tại hội nghị đã cảnh báo rằng tính phù hợp và hiệu quả của nhóm đang bị đe dọa nghiêm trọng trước các xung đột địa chính trị leo thang. Thủ tướng Canada Mark Carney cho rằng trọng tâm của sự đổ vỡ này trong trật tự thế giới toàn cầu chính là Mỹ và Tổng thống Donald Trump. Cuộc chiến thuế quan của Trump đối với hầu hết các nước trên thế giới, cùng với cách tiếp cận mang tính giao dịch của ông đối với các xung đột địa chính trị, đã khiến các thành viên G20 tập trung nhiều vào việc tìm kiếm an ninh kinh tế hơn là hội nhập.

G20 bao gồm gần 60% dân số thế giới và 75% thương mại thế giới, về nguyên tắc nên có đại diện và ảnh hưởng lớn hơn. Người phát ngôn Nhà Trắng Karoline Leavitt nhấn mạnh rằng Tổng thôngTrump kỳ vọng Mỹ sẽ khôi phục tính chính danh của G20 khi tiếp quản chức chủ tịch vào năm 2026. 

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron phát biểu tại lễ khai mạc hội nghị thượng đỉnh rằng do những rạn nứt đang nổi lên trong hợp tác quốc tế, G20 có thể đang hướng đến hồi kết. Thủ tướng Anh Keir Starmer cũng mô tả con đường phía trước là khó khăn. Theo tờ Liên hợp buổi sáng, làm thế nào để cân bằng nhưng không đối đầu với Mỹ, điều chỉnh nhưng không phá vỡ hệ thống hợp tác hiện tại và khuyến khích Mỹ cùng tham gia là một trong những hướng đi G20 cần theo đuổi.