Lũ lụt lịch sử ở Đông Nam Á: Lời cảnh tỉnh cho tương lai

Thiệt hại nặng nề từ diễn biến bất thường

Tính đến đêm 2/12, số người chết vì lũ lụt và lở đất ở Đông Nam Á đã tăng lên hơn 1.300 người, trong khi lực lượng cứu hộ vẫn đang tìm kiếm hàng trăm người mất tích.

Tại miền Nam Thái Lan, nước lũ dâng tới 3m tại tỉnh Songkhla - mức cao nhất trong vòng 10 năm, khiến 162 người thiệt mạng. Lực lượng cứu hộ Thái Lan đã triển khai máy bay trực thăng, xe đặc chủng và chuẩn bị sử dụng thiết bị bay không người lái để chuyển thực phẩm, thuốc men tới người dân bị cô lập trên mái nhà trong bối cảnh nước lũ đang rút dần, tạo điều kiện đẩy nhanh sơ tán bằng đường bộ.

Đứng trước tình thế cấp bách, Thủ tướng Thái Lan Anutin Charnvirakul đã ban bố tình trạng khẩn cấp tại tỉnh Songkhla. Hơn 1.200 người ở Songkhla đã phải sơ tán. Tính chung tại các tỉnh miền Nam, mưa lũ đã ảnh hưởng hơn 980.000 hộ gia đình và trên 2,7 triệu người.

Tại Indonesia, sau khi một cơn bão xích đạo cực kỳ hiếm gặp đã tấn công đảo Sumatra vào tuần trước, những trận mưa lớn kéo dài gây lũ lụt và lở đất diện rộng gây thiệt hại nghiêm trọng về người và của. Hơn 1 triệu người ở Indonesia đã phải di dời và nhiều người đang sống trong điều kiện khó khăn tại các nơi trú ẩn tạm thời. Các nhà chức trách ngày 2/12 thông báo số người chết trong trận lũ lịch sử này đã lên 712 người và vẫn còn 500 người khác mất tích.

Trước đó, tại tỉnh Aceh, chính quyền đã tuyên bố tình trạng thảm họa tại 10 trên tổng số 23 huyện và thành phố. Mực nước tại nhiều khu dân cư dao động từ 30 - 80 cm.

Tại Malaysia, mặc dù lượng mưa giảm song tình hình ngập lụt trên toàn quốc vẫn nghiêm trọng, với hơn 33.000 người phải sơ tán. Nhà chức trách tiếp tục cảnh báo mưa lớn, gió mạnh và biển động, có thể ảnh hưởng tới 7 bang. Terengganu là bang chịu ảnh hưởng nặng nề nhất, với hơn 10.000 người phải sơ tán tại 110 trung tâm.

Tại Philippines, hai cơn bão Kalmaegi và Phượng Hoàng đã liên tiếp đi qua quốc đảo này với cường độ mưa và gió giật mạnh. Thời tiết cực đoan đã khiến hơn 1,5 triệu người phải sơ tán. Đặc biệt, bão Kalmaegi là cơn bão chết chóc nhất đổ bộ Philippines năm 2025, khiến ít nhất 224 người thiệt mạng và Tổng thống Philippines phải ban bố tình trạng thiên tai quốc gia.

Tại Việt Nam, trong đợt lũ lịch sử miền Nam Trung Bộ, mặc dù không có bão song nhưng cường độ mưa ở mức khủng khiếp, tạo ra lũ “cuốn chiếu” trên các sông, liên tục xô đổ các kỷ lục. Theo phân loại của Tổ chức Khí tượng Thế giới, đây là các sự kiện hiếm gặp, gần như không thể dự báo chính xác định lượng. Mưa lũ tại các tỉnh Gia Lai, Đắk Lắk và các tỉnh ven biển Trung Bộ đã khiến 102 người chết và mất tích, thiệt hại kinh tế vượt 13.000 tỷ đồng.

Nguyên nhân tạo ra mưa lũ kỷ lục

Theo Channel News Asia, các chuyên gia khí tượng nhận định diễn biến cực đoan này xuất phát từ sự giao thoa hiếm gặp giữa các hệ thống thời tiết cùng tác động ngày càng mạnh mẽ của biến đổi khí hậu.

Hiện tượng La Niña làm dịch chuyển nhiệt từ trung tâm Thái Bình Dương sang phía tây, tăng cường mưa gió mùa ở Đông Nam Á. Trong khi đó, Ấn Độ Dương Dipole pha âm khiến vùng biển quanh Indonesia ấm hơn bình thường, hút ẩm và làm tăng lượng mưa trong khu vực.

Thông thường, hai hiện tượng này không đạt đỉnh cùng lúc nhưng năm nay đồng thời xuất hiện.

Tình trạng nóng lên toàn cầu cũng góp phần làm bão mạnh hơn. Năm 2024 là năm nóng nhất được ghi nhận, nhiệt độ toàn cầu cao hơn khoảng 1,55°C so với thời kỳ tiền công nghiệp, theo Tổ chức Khí tượng Thế giới (WMO). Năm ngoái, WMO cũng cho biết châu Á đang nóng lên gần gấp đôi mức trung bình toàn cầu.

“Nhiệt độ cao ảnh hưởng trực tiếp đến lượng hơi ẩm mà khí quyển có thể giữ lại, và cuối cùng dẫn tới mưa lớn, lũ lụt, sạt lở đất… Không khí ấm giữ được nhiều hơi nước hơn, đồng nghĩa mưa sẽ lớn hơn và dữ dội hơn”, Fredolin Tangang, chuyên gia khí hậu tại Đại học Quốc gia Malaysia, lý giải.

Ngoài ra, tại Indonesia, các chuyên gia chỉ ra rằng một nguyên nhân khác không kém phần quan trọng làm gia tăng lũ lụt gây thương vong ở quốc gia này là nạn phá rừng. Indonesia thường xuyên nằm trong số các quốc gia có diện tích rừng bị mất hàng năm lớn nhất thế giới. Ông David Gaveau, người sáng lập công ty khởi nghiệp bảo tồn The TreeMap, cho biết: "Rừng ở thượng nguồn đóng vai trò như một hàng rào bảo vệ, giống như một miếng bọt biển. Tán cây giữ lại một phần nước mưa trước khi nó rơi xuống đất. Rễ cây cũng giúp ổn định đất. Khi rừng bị phá ở thượng nguồn, nước mưa chảy nhanh vào sông, tạo ra lũ quét".

Giải pháp ứng phó dài hạn

Các chính phủ trong khu vực đã triển khai cứu hộ khẩn cấp, cung cấp thực phẩm, dựng nơi tạm trú và huy động lực lượng quân đội hỗ trợ người dân rời vùng nguy hiểm. Hiệp hội Chữ thập Đỏ và Trăng lưỡi liềm Đỏ Quốc tế (IFRC) cho biết các chương trình hỗ trợ nhân đạo đang được khẩn trương tăng cường nhằm đảm bảo nước sạch, nhu yếu phẩm và chăm sóc y tế cho các khu vực bị cô lập.

Dù vậy, các chuyên gia nhận định các biện pháp cứu trợ chỉ mang tính ngắn hạn. Để giảm thiểu rủi ro tương lai, Đông Nam Á cần hướng tới những giải pháp sâu rộng hơn: đó là khả năng thích ứng với những thay đổi khí hậu ngày càng cực đoan và dồn dập, thậm chí có thể trở thành hiện tượng bình thường mới. Tất cả những điều này sẽ gây áp lực lên các hệ thống dự báo, quản lý thiên tai và hạ tầng thoát nước của các nước Đông Nam Á.

“Bức tranh ở Đông Nam Á cho thấy chúng ta vẫn cần những hệ thống cảnh báo sớm tốt hơn nữa. Cần có nơi trú ẩn tốt hơn nữa cho người dân khi lũ lụt xảy ra nếu chúng ta thực sự muốn giảm thiểu những rủi ro này. Cần có thêm nhiều giải pháp dựa vào thiên nhiên như trồng cây và rừng ngập mặn ở những nơi có nguy cơ lũ lụt để đảm bảo an toàn cho người dân. Cần có hệ thống bảo trợ xã hội tốt hơn trong thảm họa để họ có thể nhận được trợ cấp ngay lập tức, thực phẩm, thuốc men và nơi trú ẩn cần thiết khi thảm họa xảy ra”, ông Alexander Matheou, Giám đốc Khu vực châu Á - Thái Bình Dương của IFRC, chia sẻ.