Các học sinh tại một trường tiểu học của Nhật Bản. Ảnh: Getty Images
Cậu bé Yuta Ito (10 tuổi) đợi đến kỳ nghỉ Tuần lễ Vàng (29/4-5/5) năm 2018 để nói với cha mẹ về suy nghĩ của bản thân. Theo đó, Ito thú nhận cậu không muốn đến trường học. Trong nhiều tháng trời, Ito miễn cường đến trường và thậm chí không muốn đi học. Một số bạn học đã bắt nạt Ito và cậu bé đôi khi còn đánh nhau.
Đài BBC (Anh) cho biết cha mẹ Ito giờ đây chỉ còn 3 lựa chọn: đưa cậu đi nghe tư vấn, cho cậu học tại gia hoặc gửi tới một trường học tự do.
Trường học tự do theo phong cách giáo dục phi truyền thống và thường do tổ chức từ thiện, nhóm tôn giáo vận hành. Học sinh đến đây được lựa chọn cách sử dụng thời gian. Phong trào trường học tự do xuất hiện tại Nhật Bản trong thập niên 80 của thế kỷ trước bởi số futoko ngày càng tăng. Trường học tự do được coi là thay thế cho giáo dục bắt buộc, tương tự như học tại nhà nhưng kiểu trường này sẽ không cấp bằng được ghi nhận cho các học sinh.
Cuối cùng cha mẹ Ito quyết định đưa em đến trường học tự do và bây giờ cậu bé thấy vui vẻ hơn nhiều. Ito là một trong nhiều futoko ở Nhật Bản. Bộ Giáo dục Nhật Bản định nghĩa futoko là những đứa trẻ không đến trường trong hơn 30 ngày vì lý do không liên quan đến sức khỏe và tài chính.
Trong thập niên qua, thái độ đối với futoko đã thay đổi. Năm 1992, việc từ chối đi học – tokokyoshi được coi là một dạng tâm thần. Nhưng đến năm 1997, thuật ngữ này được chuyển sang futoko mang tính trung lập hơn, có nghĩa là không dự học.
Ngày 17/10, Chính phủ Nhật Bản tuyên bố tình trạng học sinh tiểu học và trung học không đến trường đã đạt mức cao kỷ lục. Trong năm 2018 có 164.528 học sinh vắng mặt trong hơn 30 ngày, trong khi năm 2017 con số này là 144.031 em.
Trong khi đó, số học sinh theo học trường tự do đã tăng theo năm, từ 7.424 em năm 1992 lên 20.346 em năm 2017. Việc bỏ học có thể kéo theo hậu quả về dài hạn và có rủi ro là những thanh thiếu niên bỏ học quyết định cách ly với xã hội, tự giam mình trong phòng – hiện tượng có tên gọi hikikomori.
Điều đáng lo hơn là số học sinh tự tử ngày càng gia tăng. Năm 2018, số học sinh tự tử tại Nhật Bản ở mức cao nhất trong 30 năm, với 332 trường hợp. Năm 2016, tình trạng học sinh tự tử tăng mạnh khiến Chính phủ Nhật Bản phải thông qua đạo luật ngăn chặn tự tử với nhiều khuyến nghị đặc biệt dành cho các trường học.
Số học sinh không đến trường ngày càng tăng tại Nhật Bản. Ảnh: Getty Images
Vậy lý do nào khiến nhiều học sinh ngại đến trường tại Nhật Bản ?
Nghiên cứu của Bộ Giáo dục cho thấy nguyên nhân chính là hoàn cảnh gia đình, quan hệ với bạn bè, nạn bắt nạt. Nhiều futoko cho biết các em không hòa hợp được với các bạn và thậm chí là cả giáo viên.
Đó cũng là câu chuyện của Tomoe Morihashi (12 tuổi). Morihashi bị bệnh câm. Morihashi chia sẻ: “Cháu không cảm thấy thoải mái với nhiều người. Cuộc sống tại trường học thật đau đớn. Cháu không thể nói khi ở xa nhà và gia đình”.
Ngoài ra, Morihashi không thể thích ứng được với các quy định tại trường công ở Nhật Bản. Cô bé nói: “Không được nhuộm tóc, màu chun buộc tóc thậm chí bị cố định và còn không được đeo chun buộc tóc ở cổ tay”.
Nhiều trường học tại Nhật Bản có quy định riêng về việc ăn mặc của học sinh. Các quy định nghiêm ngặt tại trường học ở Nhật Bản được đưa ra trong thập niên 70 và 80 của thế kỷ trước để xử lý vấn đề bạo lực và bắt nạt học đường. Những quy định này được nới lỏng trong thập niên 90 của thế kỷ trước nhưng gần đây lại trở nên nghiêm trọng hơn.
Chỉ trích hướng đến các quy định ngặt nghèo trong trường học tại Nhật Bản đang tăng mạnh. Tờ Tokyo Shimbun gần đây còn đăng bài miêu tả những quy định ngặt nghèo này là vi phạm nhân quyền. Tỉnh Osaka đã yêu cầu tất cả các trường cấp 3 xem xét lại quy định và 40% quyết định có thay đổi.
Hiện nay Morihashi cũng dự trường học tự do có tên Tamagawa ở Tokyo. Tại trường Tamagawa, học sinh không phải mặc đồng phục và được lựa chọn hoạt động cá nhân theo kế hoạch được thống nhất giữa trường học, cha mẹ và phụ huynh.
Trong trường Tamagawa có phòng với máy tính để học tiếng Nhật và toán, cùng một thư viện nhiều sách và truyện tranh. Không khí tại trường như một gia đình, học sinh cùng gặp gỡ để trò chuyện và chơi với nhau.
Các học sinh cùng chơi với nhau tại trường Tamagawa. Ảnh: BBC
Người đứng đầu trường Tamagawa, ông Takashi Yoshikawa cho biết: “Mục đích của ngôi trường này là phát triển kỹ năng xã hội cho học sinh”. Cho dù đó là luyện tập, chơi trò chơi hay học hành thì điều quan trọng là không hoảng sợ khi ở trong một nhóm. Mỗi ngày có 10 học sinh đến học tại trường Tamagawa.
Ông Yoshikawa cho rằng vấn đề giao tiếp là nguyên nhân chính khiến các em học sinh không đến trường. Ông Yoshikawa cũng nhận ra nhiều học sinh phải chịu đựng bởi gia đình không khá giả về kinh tế, là nạn nhân của bạo hành gia đình và điều này ảnh hưởng tới việc học tập của các em.
Giáo sư Ryo Uchida tại Đại học Nagoya cho biết một yếu tố khác là lớp học sĩ số quá đông: “Trong lớp học với 40 học sinh cùng trải qua 1 năm với nhau, nhiều điều có thể xảy ra”. Nhưng đối với nhiều học sinh, các em không cảm thấy thoải mái trong lớp học sĩ số quá đông.
Giáo sư Uchida đánh giá mối quan hệ bạn bè là chìa khóa sinh tồn trong xã hội Nhật Bản, nếu bạn không hòa hợp được với người khác, bạn sẽ không thể sống sót. Điều này không chỉ áp dụng trong trường học mà còn trên phương tiện công cộng…