Ngập lụt tại Glucholazy, Tây Nam Ba Lan ngày 15/9/2024. Ảnh: PAP/TTXVN
Nghiên cứu cho thấy nhiệt độ Trái Đất gia tăng do tiếp tục đốt nhiên liệu hóa thạch, làm gián đoạn vòng tuần hoàn của nước. Không khí nóng hơn có thể chứa nhiều hơi nước hơn, dẫn đến những trận mưa lớn hơn. Nước biển ấm hơn cung cấp nhiều năng lượng hơn cho các trận bão và cuồng phong, từ đó tăng thêm sức tàn phá. Hiện tượng nóng lên toàn cầu khiến nước trong đất bốc hơi nhiều hơn, cũng như làm thay đổi lượng mưa, do đó có thể làm tăng các đợt hạn hán.
Kết quả phân tích các trận thiên tai năm 2024 cho thấy mưa bão, lũ lụt và hạn hán đã cướp đi sinh mạng của ít nhất 8.700 người, khiến 40 triệu người phải rời nhà ở và gây thiệt hại kinh tế hơn 550 tỷ USD. Báo cáo cho thấy các kỷ lục về lượng mưa bị phá vỡ với tần suất ngày càng tăng. Chẳng hạn, lượng mưa kỷ lục theo tháng trong năm 2024 được ghi nhận thường xuyên hơn 27% so với năm 2000 và lượng mưa kỷ lục theo ngày tăng 52%. Trong khi đó, lượng mưa thấp kỷ lục được ghi nhận thường xuyên hơn 38%.
Tại miền Nam Trung Quốc, từ tháng 5-7/2024, nước sông Dương Tử (Trường Giang) và sông Châu Giang gây ngập úng nhiều thành phố và thị trấn, khiến hàng chục nghìn người phải sơ tán và gây thiệt hại mùa màng tới hàng trăm triệu USD. Tại Bangladesh, hồi tháng 8, lũ dâng cao trên các sông sau những trận mưa lớn đã ảnh hưởng đến gần 6 triệu người và tàn phá ít nhất 1 triệu tấn gạo. Mưa lớn cũng gây ra lũ quét trên diện rộng tại Afghanistan và Pakistan, khiến hơn 1.000 người thiệt mạng, 1,5 triệu người phải rời nhà đi lánh nạn. Tháng 9, siêu bão Yagi (Việt Nam gọi là bão số 3) cũng gây thiệt hại nặng nề cho Đông Nam Á.
Tại Tây Ban Nha vào tháng 10, lượng mưa hơn 500 mm trút xuống trong 8 giờ, gây lũ quét nghiêm trọng. Tại Brazil vào tháng 5, nhiều tuyến đường của thành phố Porto Alegre biến thành sông sau trận mưa chỉ trong 3 ngày nhưng tương đương với 2 tháng. Trong khi đó, chỉ riêng trong tháng 9, các đám cháy rừng do thời tiết khô nóng đã thiêu rụi hơn 52.000 km2 diện tích rừng của Amazon, thải ra lượng lớn khí nhà kính.
Hạn hán cũng gây thiệt hại lớn, khiến sản lượng cây trồng tại miền Nam châu Phi giảm 50%, đẩy hơn 30 triệu người đối mặt với tình trạng thiếu lương thực. Sản lượng điện của các nhà máy thủy điện giảm dẫn đến tình trạng mất điện trên diện rộng. Trưởng nhóm tác giả của báo cáo, Giáo sư Albert van Dijk nhấn mạnh những hiện tượng thời tiết cực đoan, từ hạn hán lịch sử cho đến lũ lụt thảm khốc, ảnh hưởng tiêu cực đến cuộc sống, sinh kế và toàn bộ hệ sinh thái trên Trái Đất.
Giáo sư Van Dijk cho biết Trái Đất đã trải qua năm 2024 nóng kỷ lục và các hệ thống nước trên toàn cầu phải gánh chịu hệ quả nặng nề, hủy hoại vòng tuần hoàn của nước. Năm 2024 là một năm thời tiết cực đoan nhưng không phải là giai đoạn cá biệt. Ông cho rằng đây là một phần của xu hướng ngày càng tăng các trận lũ lụt nghiêm trọng, hạn hán kéo dài hơn và các hiện tượng thời tiết cực đoan phá vỡ kỷ lục. Thậm chí, báo cáo cho rằng những mối nguy về khí hậu thậm chí còn tăng cao hơn vào năm 2025 khi lượng phát thải carbon tiếp tục tăng.
Theo các nhà nghiên cứu, tình hình thời tiết hiện nay và dự báo khí hậu năm 2025 cho thấy hạn hán có thể trở nên nghiêm trọng hơn tại khu vực phía Bắc của Nam Mỹ, miền Nam châu Phi và một số khu vực của châu Á. Các khu vực khác như châu Âu và vùng Sahel của châu Phi có thể phải đối mặt với nguy cơ cao do lũ lụt.
Trước thực trạng trên, Giáo sư Van Dijk cho rằng con người cần thích ứng và chuẩn bị sẵn sàng đối phó với những hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng dữ dội hơn. Theo đó, các nước cần xây dựng hệ thống phòng chống lũ mạnh hơn, phát triển nguồn cấp nước và sản xuất lương thực có khả năng chống chịu hạn hán tốt hơn, cũng như triển khai hệ thống cảnh báo sớm tốt hơn.
Báo cáo Giám sát Nước toàn cầu năm 2024 do nhóm các nhà nghiên cứu quốc tế của các trường đại học tại Australia, Saudi Arabia, Trung Quốc, Đức và nhiều nước khác thực hiện. Nhóm nghiên cứu đã sử dụng dữ liệu của hàng nghìn trạm mặt đất và vệ tinh quay quanh Trái Đất để đánh giá các biến số quan trọng của nước như lượng mưa, độ ẩm của đất, dòng chảy và lũ lụt.