Thảo nguyên Cerrado. Ảnh: Getty Images
Cerrado trải dài khoảng 2 triệu km² ở trung tâm Brazil, chiếm gần 1/5 diện tích cả nước. Trong Công viên quốc gia Brasilia, ở ngoại ô thủ đô của Brazil, đất hóa màu đen và những thân cây cháy xém chứng tỏ sự tàn khốc của ngọn lửa đã thiêu rụi 1.470 ha đất hồi tháng 9 vừa qua. Thời điểm đó, Brazil đang phải đối mặt với một đợt hạn hán lịch sử; thành phố Brasilia đã không có mưa trong 169 ngày, tạo điều kiện cho mùa cháy rừng tồi tệ nhất trong hơn một thập kỷ, mà theo các chuyên gia, phần lớn là do biến đổi khí hậu.
Tuy Cerrado ít được biết đến hơn so với Amazon và vùng đất ngập nước Pantanal, nhưng nơi đây lại sở hữu một “siêu năng lực”. Qua hàng triệu năm, vùng thảo nguyên này đã phát triển khả năng chống lại “giặc lửa” và nhiệt độ cao.
Nhà phân tích môi trường Keiko Pellizzaro làm việc tại Viện Bảo tồn đa dạng sinh học Chico Mendes cho biết: “Cerrado là một khu rừng đảo ngược. Chúng ta chỉ thấy một phần nhỏ của nó, vì khu rừng thực sự nằm ở dưới chân chúng ta”.
Hệ thống rễ sâu của cây cối tại Cerrado hoạt động như một chiếc bơm, hút nước ngầm ngay cả trong thời kỳ hạn hán khắc nghiệt. Bên trên mặt đất, lớp vỏ dày của cây và lớp vỏ trái cây đóng vai trò “cách nhiệt”, giúp thực vật tồn tại ngay cả khi nhiệt độ đạt đến 800 độ C. Một tháng sau các trận hỏa hoạn, những trận mưa đầu tiên đã thúc đẩy cỏ và các cây nhỏ bắt đầu mọc lên, trong khi những chiếc lá mới xuất hiện trên những cây đã bị cháy.
Mặc dù nhiều đám cháy tại Brazil thường do nông dân hay công nhân gây ra trong quá trình phát quang đất nông nghiệp, nhưng các nhà nghiên cứu vẫn lo ngại về khả năng phục hồi của Cerrado nếu hạn hán trở nên thường xuyên hơn.
Bà Isabel Schmidt - Giáo sư sinh thái học tại trường Đại học Brasilia cảnh báo: “Khả năng chống cháy của thực vật và động vật đã được hình thành qua hàng triệu năm, nhưng biến đổi khí hậu lại xảy ra trong vài thập kỷ. Không có sinh vật nào có thể thích nghi nhanh chóng như vậy”. Ngoài tầm quan trọng đối với sự sống của hàng nghìn loài sinh vật, Cerrado còn đóng vai trò sống còn cho nguồn cung cấp nước cho một phần lớn Nam Mỹ. Nơi đây được gọi là “cái nôi của nước” với nguồn gốc của nhiều con sông lớn và các tầng chứa nước của lục địa. Tuy nhiên, vai trò của vùng thảo nguyên này đang bị đe dọa. Với mùa mưa đến muộn hơn mỗi năm và lượng mưa trung bình giảm 8% trong 30 năm qua, dòng chảy của các con sông trong Cerrado đã giảm 15%. Nếu các trận cháy rừng trở nên thường xuyên hơn, nhiều hệ sinh thái dễ tổn thương, bao gồm cả Cerrado, sẽ khó có thể tồn tại.
Với những thách thức từ biến đổi khí hậu và sự phát triển không bền vững, Cerrado cần được bảo vệ và phục hồi hơn bao giờ hết. Sự tái sinh của vùng thảo nguyên này không chỉ mang ý nghĩa sinh thái mà còn bảo vệ nguồn nước và sự sống của hàng triệu người dân ở Nam Mỹ.