'Cái giá' của sự ổn định xuyên Đại Tây Dương

Theo mạng tin châu Âu Euractiv.com ngày 28/7, sau nhiều tháng căng thẳng với những lời đe dọa áp thuế, các cuộc khẩu chiến trên mạng xã hội và tranh cãi nội bộ giữa các quốc gia thành viên EU, Tổng thống Mỹ Donald Trump cuối cùng đã đạt được mục tiêu của mình: một thỏa thuận thương mại với Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen. Thỏa thuận này áp dụng mức thuế 15% đối với hầu hết hàng hóa EU nhập khẩu vào Mỹ, giảm so với mức 30% mà ông Trump từng đe dọa, nhưng lại cao hơn đáng kể so với đề xuất "0 đổi 0" mà Brussels đã đưa ra. Rõ ràng, Liên minh châu Âu (EU) đã phải nhượng bộ.

Khó có thể nói điều gì gây khó chịu hơn trong cuộc gặp gỡ giữa các nhà lãnh đạo của hai nền kinh tế lớn nhất thế giới tại sân golf của ông Trump ở Scotland:  Có lẽ là khoảnh khắc bà Leyen bày tỏ sự hài lòng về một thỏa thuận mà theo đó, các nhà xuất khẩu EU, bao gồm cả các nhà sản xuất ô tô, sẽ phải chịu mức thuế 15% để tiếp cận thị trường Mỹ? Hay là khi bà ca ngợi ông Trump là một "nhà đàm phán và nhà thương lượng cứng rắn", và nhà lãnh đạo Mỹ đã ngắt lời để khẳng định mình cũng "công bằng" – điều mà bà Leyen cũng đồng tình? Hoặc có thể là khi ông Trump, ngồi cạnh bà Leyen, liệt kê hàng loạt "chiến thắng" của mình: 750 tỷ USD trong các giao dịch mua năng lượng của EU, 600 tỷ USD khác trong các khoản đầu tư đã cam kết, và một lượng "khổng lồ" trang thiết bị quân sự?

Bà Leyen đã cố gắng biện minh cho thỏa thuận này bằng cách gọi đó là "điều tốt nhất chúng ta có thể đạt được". Tuy nhiên, lời bào chữa của EU đã nói lên tất cả về cách châu Âu tiếp cận các cuộc đàm phán này: họ không bao giờ thực sự tin rằng những lời đe dọa của ông Trump chỉ là lời nói suông, và cũng không bao giờ nghiêm túc phản bác bằng những lời đe dọa của chính mình. Ông Trump đã phát biểu sau nhiều tuần gây áp lực công khai nhằm vào Brussels bằng các tối hậu thư về thuế quan ngày càng leo thang: "Tôi nghĩ thật tuyệt khi chúng ta đạt được thỏa thuận hôm nay thay vì đối đầu".

Nhiều tháng cảnh báo từ Brussels rằng việc tăng thuế quan cuối cùng sẽ gây tổn hại cho người tiêu dùng trên toàn thế giới, bao gồm cả người Mỹ, đã không được lắng nghe. Thay vào đó, bà Leyen mô tả thỏa thuận này – bằng những ngôn từ gần giống với ông Trump – là một "thỏa thuận lớn", và các quan chức EU đã ủng hộ bà, gọi đây là "thỏa thuận thương mại lớn nhất từ trước đến nay".

Tuy nhiên, thật khó để thuyết phục. Chỉ vài tháng trước, EU còn nhắm đến mức thuế 10% – thấp hơn mức 15% hiện tại. Cựu quan chức cấp cao của Ủy ban châu Âu phụ trách thương mại và nông nghiệp John Clarke đã chỉ trích khuôn khổ này là "thỏa thuận thương mại tồi tệ nhất từ trước đến nay". Ngay cả một số nghị sĩ châu Âu thuộc chính đảng trung hữu của bà Leyen cũng chỉ trích kết quả này chỉ là biện pháp kiểm soát thiệt hại, cảnh báo rằng nó gây tổn hại cho ngành công nghiệp châu Âu.

Mặc dù vậy, các nhà lãnh đạo quốc gia, vốn từng thúc đẩy Ủy ban châu Âu không trả đũa – bao gồm Thủ tướng Đức Friedrich Merz và người đồng cấp Italy Giorgia Meloni – đã có phản ứng tích cực với thỏa thuận này, nhấn mạnh tầm quan trọng của việc duy trì sự ổn định. Thủ tướng Meloni hoan nghênh thỏa thuận, cho rằng nó đã tránh được những hậu quả "có khả năng tàn phá", dù bà vẫn cần "nghiên cứu chi tiết". Đồng quan điểm, Thủ tướng Merz cho rằng thoả thuận đã giúp tránh được "sự leo thang không cần thiết trong quan hệ thương mại xuyên Đại Tây Dương".

Ngược lại, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron, người thúc đẩy một cách tiếp cận cứng rắn hơn trong các cuộc đàm phán, vẫn giữ im lặng đáng kể. Tuy nhiên, Thủ tướng Pháp François Bayrou đã chỉ trích thỏa thuận này là "ngày đen tối" đối với châu Âu, cáo buộc khối này "chịu khuất phục" trước áp lực của Mỹ. 

Về phần mình, Bộ trưởng phụ trách các vấn đề châu Âu của Pháp Benjamin Haddad đã chỉ trích những gì ông mô tả là thỏa thuận thương mại "không cân bằng" giữa EU và Mỹ. Chỉ hơn hai tuần trước, Tổng thống Macron đã phát biểu rằng "hơn bao giờ hết, Ủy ban châu Âu phải khẳng định quyết tâm của EU trong việc kiên quyết bảo vệ các lợi ích của châu Âu". 

Thậm chí, Thủ tướng Hungary Viktor Orbán cho rằng khuôn khổ thỏa thuận thương mại giữa Mỹ và EU còn tệ hơn thỏa thuận mà Anh có với Mỹ.

Trong khi đó, theo Đài phát thanh Quốc tế DW (Đức) cùng ngày, Liên đoàn Công nghiệp Đức (BDI) chỉ trích thỏa thuận thương mại giữa EU và Mỹ, gọi đây là "sự thỏa hiệp không thỏa đáng" và gửi đi "tín hiệu tai hại". BDI cho biết EU đang chấp nhận mức thuế quan đau đớn và mức thuế suất 15% dự kiến sẽ gây ra những hậu quả tiêu cực đáng kể, dù lưu ý rằng: "Mặt tích cực duy nhất của thỏa thuận này là hiện tại đã tránh được tình trạng leo thang căng thẳng hơn nữa". 

Với một số chi tiết vẫn cần được giải quyết, bà Leyen đã chỉ ra một số "chiến thắng" nhỏ. So với mức thuế mà Nhật Bản, Canada và Mexico đang phải đối mặt, thỏa thuận với EU có thể sẽ không quá tệ. Bà Leyen tiết lộ rằng đã đảm bảo mức thuế bằng 0 đối với máy bay và các hàng hóa khác, một danh sách có thể còn dài. Mức thuế quan sắp tới của Mỹ đối với các sản phẩm dược phẩm châu Âu sẽ được giới hạn ở mức 15%, mặc dù mức thuế này sẽ tăng lên bao nhiêu ở những nơi khác vẫn chưa rõ ràng. Và mặc dù một số mặt hàng nông sản nhập khẩu từ Mỹ hiện có thể phải chịu mức thuế bằng 0 – vẫn chưa rõ là những mặt hàng nào – nhưng hầu hết các biện pháp bảo vệ hiện có của EU dường như vẫn còn nguyên vẹn.

Ngoài ra, còn nhiều vấn đề khác đang bị đe dọa hơn là chỉ thương mại hàng hóa, vốn chỉ đại diện cho một phần trong mối quan hệ EU - Mỹ. Châu Âu phụ thuộc vào Mỹ về an ninh và muốn ông Trump đứng về phía mình trong vấn đề Ukraine. Bà Leyen và những người ủng hộ thỏa thuận đã nhấn mạnh rằng sự ổn định hiện là ưu tiên hàng đầu. Nhưng như thường lệ, điều đó phụ thuộc vào Tổng thống Trump.