Người ta đi học vào 6, 7 giờ sáng, còn anh đi học 6, 7 giờ tối. Hồi ấy trường anh học được mượn tạm một trường phổ thông, rất đẹp, cổ kính, trang nghiêm, bóng cây phượng che mát cả sân. Người ta thưởng thức nét đẹp ấy của ngôi trường vào ban ngày, còn anh thưởng thức nét đẹp của ngôi trường ấy vào ban đêm.
Anh học bổ túc, không có bạn bè cùng lứa như lớp chính quy. Già có, trẻ có, đủ thành phần: Từ anh sửa xe, chú đạp xích lô, cô gái bán hoa, đến cậu ấm con nhà giàu. Lớp học bề bộn, không hòa đồng vui vẻ. Lớp mạnh ai nấy học, ăn mặc không đồng phục, tóc tai bù xù đủ màu, kẻ đi sớm người đi muộn, không trật tự chút nào. Phần đông học sinh trong lớp, không biết tên thầy cô giáo, ngược lại, thầy cô giáo cũng không thân thiện ân cần với học sinh.
Chính vì vậy, nhà trường tìm nhiều biện pháp để quản lý học sinh tốt hơn, trong đó có việc ngăn chặn nạn đi học trễ. Người thực thi quyết định của nhà trường, đó là bác bảo vệ, người kéo cổng trường kiêm “chức vụ” giữ xe, đánh trống... Bác bảo vệ khoảng gần sáu mươi tuổi, nước da ngăm đen, dáng người hao gầy. Bác lanh lẹ, luôn hoạt bát trong công việc của mình, song rất khó tính, hễ đứa nào đi học trễ là không cho vào lớp. Mấy đứa học trò ham chơi, hút thuốc lá, tụ năm tụ ba, đàn đúm quậy phá rất ghét bác. Có nhiều đứa muốn trả thù bác, sau khi tan học, lừa trong đêm tối, lấy đá ném bác bảo vệ khi bác đang kéo cổng trường.
Tuổi thơ của anh gập ghềnh, không may mắn như người khác. Người ta còn nhỏ ở chung với cha mẹ, còn anh còn nhỏ ở cùng với ông bà ngoại. Lớn lên anh rời xa ngoại, lên thị xã làm mướn. Ngày làm, tối anh tranh thủ đi học thêm. Công việc không ổn định, lúc anh làm về sớm, lúc về muộn. Một lần anh đi học trễ, bác bảo vệ không cho vào lớp học. Anh năn nỉ, tâm sự hoàn cảnh: “Tại con làm nghề thợ hồ, chiều về trễ, cơm nước tắm rửa nữa nên không kịp…”. Bác nhìn anh từ đầu đến chân, kiểu nhìn dò xét, rồi thương tình cho vào. Sau lần đó, chẳng hiểu sao, riêng anh, về sau mỗi lần đi học trễ đều được bác bảo vệ yêu quý mở cổng cho vào kịp học.
Người ta yêu quý thầy cô giáo, còn anh yêu quý bác bảo vệ. Ngày qua ngày, anh và bác bảo vệ trở nên thân thiết hơn. Một lần anh đi học sớm, anh ngồi chơi với bác và tâm sự: “Con đi làm như thế này, không có tiền, chắc con nghỉ học quá...”. Bác chân tình, động viên: “Ráng, ráng nghen con!...”. Mấy ngày sau đó, vào hôm chủ nhật trời mưa tầm tã, anh không đi làm phụ hồ, bỗng dưng thấy bác bảo vệ mặc áo mưa mỏng manh, mình mẩy ướt át, ngồi trên chiếc xe Cánh Én cũ kỹ, đứng trước cửa phòng trọ ọp ẹp của anh gọi: “Cháu ơi, ra đây lấy gạo và thức ăn. Nhanh lên!…”. Anh ngạc nhiên vô cùng, vội chạy ra cửa, xúc động hỏi: “Ôi, sao bác biết phòng trọ con mà đến?”. Bác bảo: “Hôm bữa con đi học về, bác đi theo sau, nên biết…”. Nói xong, bác đưa bị gạo cho anh rồi vội vã chạy xe đi vèo trong mưa, anh đứng nhìn theo không biết nói gì hơn.
Còn mấy tháng nữa đến ngày thi tốt nghiệp. Hôm đó vào khoảng 9 giờ tối, lớp vừa tan học, bỗng dưng bác kêu anh ở lại. Anh lo lắng, không biết bác gọi lại có việc gì. Đợi học sinh về hết, bác vào trong phòng lấy một cái gói rất kĩ, đưa cho anh. Anh hỏi thứ gì, bác nói: “Sách ôn thi tốt nghiệp”. Anh mừng rỡ: “Làm sao bác có?”. Bác bảo: “Hôm trước bác kiếm người quen, xin!…”. Nhận được sách, anh mừng rỡ đến độ rơi nước mắt, vội vã chạy về phòng trọ, quên nói cả lời cảm ơn.
*
* *
Mười mấy năm trôi qua, giờ đây anh đã có vợ có con, có công ăn việc làm ổn định ở thành phố lớn. Nhân chuyến công tác, anh đi ngang qua và nhìn vào ngôi trường cũ của mình. Vẫn cổ kính, vẫn trang nghiêm, vẫn bóng cây phượng che mát cả sân trường, rất đẹp. Chợt nhớ đến bác bảo vệ năm nào, anh xuống xe hỏi thăm. Người bảo vệ mới nói:
- Ông ấy chết rồi.
- Bác ấy mất hồi nào ạ?
- Cách đây một năm.
- Bác có biết nhà bác ấy ở đâu không?
- Chỉ biết ông ta chết, tôi đến thay, chứ cũng không biết nhà ở đâu...
Anh nhớ lại ngày xưa, tốt nghiệp xong, anh một phần lo làm cật lực để kiếm miếng ăn, rồi ôn thi đại học, đi học xa, hẹn nay hẹn mai mãi mà vẫn không đến thăm được bác và nói lời chia tay. Giờ đây anh cũng không biết tên, biết nhà, để đến đốt cho bác nén nhang. Anh hối hận vô cùng, giận mình sao quá vô tâm, hờ hững. Hàng năm ngày 20/11, ngày lễ Tết, người ta đến thăm thầy cô giáo, còn anh khóc thương người gác cổng.
Lê Đức Quang