Vào những ngày lũ, người dân quê tôi vác thuyền, ôm những tấm lưới tép nhỏ rủ nhau bơi ra ngòi nơi có nước lũ lên cao để đánh cá mương. Đông vui lắm. Con ngòi trước làng tôi vì thế mà tấp nập hơn ngày thường. Những tấm lướimắt lưới chỉ rộng khoảng một đốt tay, đủ để cá mương lao vào mà mắc không bơi ra được rải ra khắp không gian mặt nước từ bờ này sang bờ kia mặc kệ cho dòng nước lũ chảy cuồn cuộn rồi xoáy tròn vào. Một cảnh lao động đông vui, khẩn trương vì lũ trên nguồn vẫn cứ đổ về, y như cảnh ra khơi đánh cá ở vùng biển vậy.
Cá mương không to như một số loại cá khác mà chỉ nhỏ bằng ba đầu ngón tay, mình dài, đầu dẹt và nhỏ, thân có màu trắng, phần lườn có nhiều thịt, bụng cá vào mùa lũ thường có nhiều trứng vì chờ nước lũ về, cá mương kéo nhau lên những khoanh bèo lục bình để đẻ trứng. Ở quê tôi, cá mương là một món ăn dân dã mà đậm đà dư vị. Chỉ cần ngâm lưới chừng mười lăm đến ba mươi phút thôi là có thể cuốn lưới để bắt cá. Thú nhất là những lúc thu lưới thành từng vòng để bắt cá. Thu lưới đến đâu, những chú cá mương vừa trắng vừa tươi rói cong mình giẫy giụa mong thoát khỏi lưới. Có những năm bố tôi và người dân trong làng thấy nước lũ về nhiều nên quên cả ngủ, vác thuyền đi đánh cá đêm. Đến gần sáng, bố cất tiếng gọi từ bờ ngòi vọng về, mẹ phải mang quang gánh ra gánh cá. Chúng tôi thích thú ríu rít chạy theo xem thành quả bắt cá mương mùa lũ sau một đêm mưa to.
Mùa lũ về, ẩm thực quê tôi lại có món cá mương thơm ngon, đậm đà. Thích nhất là món cá mương mổ sạch ruột, để nguyên cả con rồi kẹp vào thanh tre tươi nướng trên than hồng. Chỉ độ nửa tiếng là cá đã vàng uôm, thơm nức mùi cá đồng. Cá mương nướng mà chấm với muối dằm ớt thì vừa giòn vừa bùi và cay cay nơi đầu lưỡi. Mẹ còn dùng cá mương kho nhừ với tương và quả chay trước ngõ. Cá mổ sạch, cho tương và quả chay thái lát đỏ au rồi vùi trấu kho cả ngày. Đến khi ăn, chỉ thấy thơm ngon mà chẳng thấy tí xương cá nào.
Những chú cá mương nhỏ còn dùng để nấu canh chua. Vào những ngày lũ, tiết trời man mát, ăn bát canh cá mương nấu với quả sấu cuối vụ hay với lá chua me kèm theo chút rau thơm trong vườn nhà thì quả là sảng khoái tâm hồn. Toàn những vị quê dân dã mà khó quên với cá mương mùa lũ. Có những năm, đánh được nhiều cá mương, mẹ tôi mổ cá sạch rồi cho vào nồi rúc lên cho cá chín sau đó rải ra nong phơi cho khô rồi cất đi ăn dần. Cá mương phơi khô ăn cũng có cái ngon riêng. Vị thơm thơm, dai dai và ngòn ngọt đến lạ.
Chợ phiên quê tôi ngày lũ thêm tấp nập đông vui nhờ những hàng cá mương vừa mới cất. Không gian chợ thêm tiếng lao xao, tiếng chào mời từ những rổ cá mương tươi rói. Nghe đâu đây vị tanh nồng của mùa cá quê lại về trong mùa lũ.
Nguyễn Thế Lượng