Tàu chở ngũ cốc di chuyển qua Eo biển Bosphorus ở Istanbul, Thổ Nhĩ Kỳ. Ảnh: THX/TTXVN
Thổ Nhĩ Kỳ đóng vai trò ngày càng quan trọng trong cấu trúc an ninh mới nổi của châu Âu trong bối cảnh trật tự quốc tế đang chuyển đổi.
Bình luận với hãng thông tấn Anadolu (Thổ Nhĩ Kỳ) mới đây, Zoltan Egeresi, nghiên cứu viên tại Đại học Dịch vụ Công Ludovika cho rằng, sau sự chuyển giao quyền lực tại Mỹ vào ngày 20/1 vừa qua, tình hình chính trị quốc tế ngày càng trở nên bất ổn và khó lường, và sự ngờ vực ngày càng sâu sắc đang phủ bóng đen lên quan hệ xuyên Đại Tây Dương.
Những lời lẽ mạnh mẽ của chính quyền Trump về việc châu Âu cần tăng chi tiêu quân sự, cùng với cách tiếp cận đơn phương trong vấn đề Ukraine mà không tham vấn các đối tác châu Âu, đã dấy lên lo ngại tại nhiều nước trên khắp lục địa. Cuộc gặp gỡ không mấy suôn sẻ giữa tổng thống Mỹ và Ukraine tại Nhà Trắng vào cuối tháng 2 càng làm trầm trọng thêm tình hình.
Trong bối cảnh đó, sự trỗi dậy tiềm tàng của chính trị cường quyền và các khu vực ảnh hưởng, cùng với sự tham gia miễn cưỡng hơn của Mỹ vào các vấn đề toàn cầu, đã đặt các quốc gia châu Âu vào thế khó khi cuộc chiến ở Ukraine vẫn tiếp diễn mà chưa có hồi kết rõ ràng. Trong khi cuộc giao tranh giữa Nga và Ukraine vẫn tiếp diễn bất chấp nỗ lực hòa giải từ Mỹ, độ tin cậy vào các cam kết an ninh của Washington đối với các đồng minh châu Âu đang bị đặt dấu hỏi.
Điều này buộc các nước châu Âu phải tăng cường hợp tác quân sự và ngày càng dựa vào nguồn lực của chính mình. Hàng loạt cuộc họp cấp cao đã diễn ra tại Pháp và Anh trong những tuần gần đây, với sự tham gia của nhiều nhà lãnh đạo châu Âu.
Đáng chú ý, Thổ Nhĩ Kỳ cũng đã tham gia Hội nghị thượng đỉnh London vào đầu tháng 3, cho thấy sự sẵn sàng đóng góp vào các sáng kiến an ninh của châu Âu. Khoảng trống địa chính trị đang hình thành, thường được mô tả là "sự cô đơn chiến lược của châu Âu", đã nâng cao vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ và mở ra những cơ hội mới trên trường quốc tế.
Thổ Nhĩ Kỳ, với lực lượng quân sự thường trực lớn thứ hai trong NATO và một ngành công nghiệp quốc phòng đang phát triển mạnh mẽ, đang nổi lên như một nhân tố then chốt trong cấu trúc an ninh châu Âu. Quốc gia này đã đạt được vị thế đáng kể trên thị trường quốc phòng toàn cầu nhờ những tiến bộ vượt bậc trong công nghệ thiết bị bay không người lái. Hơn nữa, quân đội Thổ Nhĩ Kỳ đã trải qua quá trình hiện đại hóa và nâng cao năng lực đáng kể, đặc biệt trong các hoạt động xuyên biên giới và việc thiết lập các căn cứ quân sự ở nước ngoài tại Trung Đông và Sừng châu Phi.
Bên cạnh năng lực trên bộ, những năm gần đây chứng kiến sự phát triển đáng kể về sức mạnh hải quân của Thổ Nhĩ Kỳ, bao gồm việc đưa vào biên chế tàu sân bay TCG Anadolu, một tàu sân bay đường băng ngắn giúp tăng cường khả năng triển khai lực lượng của quốc gia này.
Vị trí địa chính trị chiến lược của Thổ Nhĩ Kỳ càng củng cố thêm vai trò của nước này trong bối cảnh an ninh đang thay đổi của châu Âu. Là một quốc gia ủng hộ toàn vẹn lãnh thổ của Ukraine, Thổ Nhĩ Kỳ đã tích cực định vị mình là một bên trung gian hòa giải giữa Kiev và Moskva. Vai trò của Thổ Nhĩ Kỳ là then chốt trong việc tạo điều kiện cho các cuộc đàm phán ban đầu giữa các bên xung đột và đóng vai trò là bên trung gian chính cho Sáng kiến Ngũ cốc Biển Đen, đảm bảo hành lang an toàn cho xuất khẩu ngũ cốc từ các cảng được chọn.
Hơn nữa, vị trí chiến lược của Thổ Nhĩ Kỳ tại Trung Đông và vai trò quan trọng trong việc kiểm soát các dòng di cư bất thường có thể tác động đến châu Âu càng nhấn mạnh tầm quan trọng của nước này như một đối tác không thể thiếu. Tuy nhiên, những lợi ích khác biệt giữa Thổ Nhĩ Kỳ và một số quốc gia thành viên EU vẫn tiếp tục đặt ra những thách thức cho sự hợp tác.
Trong bối cảnh đó, động lực địa chính trị thay đổi có thể mang lại một luồng gió mới cho tiến trình gia nhập Liên minh châu Âu (EU) của Thổ Nhĩ Kỳ, vốn đã đình trệ trong nhiều năm. Nếu các diễn biến chính trị trong nước ở Thổ Nhĩ Kỳ đi đúng hướng theo kỳ vọng của châu Âu, các cuộc đàm phán có thể đạt được động lực mới. Tuy nhiên, một số quốc gia thành viên EU có khả năng sẽ tận dụng tình hình hiện tại để củng cố ngành công nghiệp quốc phòng của riêng mình và thiết lập vị thế thống lĩnh trên thị trường châu Âu, khiến sự tham gia của Thổ Nhĩ Kỳ vào các dự án chung trở nên khả thi nhưng không chắc chắn.
Dù vậy, ngành công nghiệp quốc phòng Thổ Nhĩ Kỳ hiện đang ở một vị thế mạnh mẽ hơn đáng kể so với một thập kỷ trước. Trong những năm gần đây, một số quốc gia Trung Âu, bao gồm Ba Lan và Hungary, đã mua các sản phẩm quân sự của Thổ Nhĩ Kỳ, qua đó tạo dựng chỗ đứng cho xuất khẩu quốc phòng của Thổ Nhĩ Kỳ trong EU.
Bối cảnh địa chính trị đang thay đổi và tình trạng bất ổn kéo dài có thể tăng cường sức mạnh mặc cả của Thổ Nhĩ Kỳ trong quan hệ với EU. Các vấn đề then chốt như tự do hóa thị thực và hiện đại hóa Hiệp định Liên minh thuế quan EU-Thổ Nhĩ Kỳ (có hiệu lực từ năm 1996) sẽ cần được đánh giá lại trong bối cảnh rộng lớn hơn của mối quan hệ Âu-Thổ. Chính phủ Thổ Nhĩ Kỳ vẫn kiên định theo đuổi mục tiêu trở thành thành viên đầy đủ của EU và coi đây là một phần trong tầm nhìn chiến lược dài hạn của mình.
Tóm lại, Thổ Nhĩ Kỳ đang đóng một vai trò ngày càng quan trọng trong cấu trúc an ninh mới nổi của châu Âu trong bối cảnh trật tự quốc tế đang trải qua những biến đổi sâu sắc. Những thay đổi địa chính trị hiện tại mang đến cơ hội để tái tạo sự hợp tác giữa Thổ Nhĩ Kỳ và Liên minh châu Âu, mở ra những triển vọng mới để tăng cường quan hệ và tái thiết lòng tin lẫn nhau.