Nhìn lại Syria sau 100 ngày Tổng thống Assad bị lật đổ

Bình luận trên đài RT ngày 20/3, ông Murad Sadygzade, Chủ tịch Trung tâm Nghiên cứu Trung Đông, Giảng viên thỉnh giảng tại Đại học HSE (Moskva), nhận định rằng đã 100 ngày trôi qua kể từ khi ông Ahmed Ash-Sharaa lên nắm quyền, nhưng hy vọng của những người ủng hộ ông về việc nhanh chóng lập lại hòa bình ở Syria vẫn chưa thành hiện thực. Vậy Syria đã trải qua những gì trong 100 ngày qua và những tác động có thể có đối với tương lai Syria là gì?

Đoàn kết là chìa khóa cho tương lai tốt đẹp hơn

Một trong những trọng tâm chính trong chính sách đối nội của chính quyền mới là hòa giải dân tộc - yếu tố thiết yếu để hợp pháp hóa quyền lực của ông Ash-Sharaa và củng cố sự ủng hộ từ người dân. Ban đầu, nhiều ý kiến cho rằng khó khăn lớn nhất sẽ là Lực lượng Dân chủ Syria (SDF) do người Kurd lãnh đạo, do lập trường đối kháng với Thổ Nhĩ Kỳ.

Tối 10/3, chính quyền Syria mới và chính quyền người Kurd kiểm soát khu vực Đông Bắc nước này đã đạt được thỏa thuận về việc từng bước nhập tất cả các cơ quan dân sự và quân sự của người Kurd vào các thể chế quốc gia của Syria. Văn kiện này được Tổng thống lâm thời Syria Ahmed Ash-Sharaa và chỉ huy SDF Mazloum Abdi ký.

Theo nội dung thỏa thuận được ông Ash-Sharaa công bố trên mạng xã hội X, đến cuối năm 2025, SDF sẽ bàn giao quyền kiểm soát các cửa khẩu biên giới với Thổ Nhĩ Kỳ và Iran, các sân bay, các mỏ dầu và nhà tù cho chính phủ Syria. Đổi lại, người Kurd sẽ được bảo đảm các quyền hiến định, bao gồm quyền sử dụng ngôn ngữ riêng trong giáo dục và quyền hồi hương của những người tị nạn. Người Kurd cũng sẽ được tham gia đầy đủ vào đời sống chính trị của Syria, không bị phân biệt theo giáo phái. Ngoài ra, SDF cam kết hỗ trợ Damascus trong cuộc chiến chống những người ủng hộ chế độ cũ và các mối đe dọa khác đối với an ninh và toàn vẹn lãnh thổ của Syria.

Ông Abdi tuyên bố rằng văn kiện này nhằm tạo điều kiện cho một tương lai tốt đẹp hơn cho người dân Syria, bảo vệ quyền lợi của họ và đạt được hòa bình. Tuy nhiên, ông nhấn mạnh rằng cơ chế thực hiện và thời gian triển khai toàn bộ điều khoản vẫn cần được làm rõ. Ông cũng khẳng định rằng Syria sẽ có một quân đội thống nhất, một thủ đô chung và một lá cờ quốc gia, đồng thời cam kết trục xuất tất cả các lực lượng nước ngoài trong hàng ngũ SDF ra khỏi Syria. Điều này có thể ám chỉ việc loại bỏ các tay súng thuộc đảng Công nhân người Kurd (PKK), lực lượng mà Thổ Nhĩ Kỳ luôn lấy làm lý do để tiến hành chiến dịch quân sự tại Syria.

Đại diện SDF, ông Farhad Shami, nhấn mạnh rằng đây mới chỉ là một văn kiện sơ bộ, được ký kết dưới sự trung gian của Mỹ, không đồng nghĩa với việc quân đội Syria sẽ lập tức tiến vào khu vực của người Kurd hay sẽ ngay lập tức tiếp quản các cơ sở dầu mỏ và nhà tù giam giữ thành viên tổ chức khủng bố IS.

Việc ký kết thỏa thuận này trùng với thời điểm chính quyền Syria tuyên bố hoàn tất chiến dịch quân sự quy mô lớn chống các tay súng Alawite nổi dậy ở vùng Tây Bắc. Đây là cuộc xung đột đẫm máu nhất kể từ khi ông Bashar Assad bị lật đổ vào tháng 12/2024.

Các nhà phân tích nhấn mạnh rằng tương lai của tiến trình hội nhập người Kurd phụ thuộc vào nhiều yếu tố bên trong và bên ngoài. Chính quyền Syria tìm kiếm đối thoại với SDF do lo ngại các mối đe dọa từ Israel và tình trạng bất ổn chung trong nước, trong khi người Kurd buộc phải đàm phán với chính quyền Syria trước áp lực từ Thổ Nhĩ Kỳ và những biến động liên quan đến PKK.

Kinh tế là yếu tố thiết yếu

Giữa cuộc khủng hoảng kinh tế sâu sắc và bất ổn chính trị, Syria đang thực hiện các bước cải cách kinh tế quy mô lớn. Tổng thống Ahmed Sharaa và đội ngũ của ông đã xây dựng kế hoạch chiến lược 10 năm nhằm chuyển sang nền kinh tế thị trường mở. Kế hoạch này bao gồm giai đoạn phục hồi khẩn cấp và các thay đổi cấu trúc dài hạn, tập trung hiện đại hóa cơ sở hạ tầng, hệ thống ngân hàng, viễn thông và mạng lưới giao thông để tạo môi trường thuận lợi cho các nhà đầu tư.

Mục tiêu trọng tâm của cải cách là tái cấu trúc các cơ quan nhà nước và thu hút vốn nước ngoài, bao gồm khả năng tư nhân hóa một phần doanh nghiệp nhà nước. Tuy nhiên, Syria đã bị tàn phá nặng nề do chiến tranh kéo dài và tình trạng thiếu hụt tài chính nghiêm trọng. Theo Ngân hàng Thế giới và Liên hợp quốc, chi phí tái thiết có thể lên tới 300 tỷ USD - vượt xa GDP trước chiến tranh của Syria (60 tỷ USD năm 2010). Đến năm 2024, GDP của Syria đã giảm xuống dưới 6 tỷ USD, phản ánh mức độ suy thoái kinh tế nghiêm trọng.

Trong bối cảnh này, việc nới lỏng hoặc dỡ bỏ các lệnh trừng phạt quốc tế trở thành yếu tố quan trọng để phục hồi kinh tế. Những tháng gần đây đã ghi nhận tiến triển theo hướng này. Liên minh châu Âu (EU) đã đình chỉ các biện pháp trừng phạt trong các lĩnh vực ngân hàng, năng lượng và giao thông nhằm hỗ trợ quá trình phục hồi kinh tế và tạo điều kiện thuận lợi cho cải cách chính trị.

Mỹ cũng có động thái nới lỏng các biện pháp trừng phạt. Ngày 6/1/2025, Bộ Tài chính Mỹ công bố quyết định tạm thời nới lỏng một số lệnh trừng phạt đối với Syria trong sáu tháng.

Những biện pháp này nhằm hỗ trợ người dân Syria mà không dỡ bỏ hoàn toàn các lệnh trừng phạt rộng hơn đối với chính quyền mới ở Damascus. Chính quyền Mỹ dự kiến tiến hành thận trọng, tránh dỡ bỏ hoàn toàn các biện pháp trừng phạt cho đến khi chính sách của chính quyền mới trở nên rõ ràng hơn. Các nước châu Âu cũng có quan điểm tương tự, ủng hộ cách tiếp cận thận trọng trước khi quyết định dỡ bỏ hoàn toàn các lệnh trừng phạt.

Các cải cách được đề xuất có thể mang lại những thay đổi đáng kể cho cấu trúc kinh tế Syria. Chuyển đổi sang cơ chế thị trường, tư nhân hóa các doanh nghiệp nhà nước kém hiệu quả và tạo môi trường đầu tư thuận lợi sẽ mở ra cơ hội thu hút dòng vốn – yếu tố quan trọng cho quá trình phục hồi đất nước. Tuy nhiên, thành công của cách tiếp cận này sẽ phụ thuộc vào ổn định chính trị, niềm tin của nhà đầu tư và khả năng thực thi cải cách của chính quyền. Nếu không, nền kinh tế Syria có nguy cơ rơi vào tình trạng hỗn loạn, bị chi phối bởi các nhóm lợi ích thiểu số.

Mặc dù có những thay đổi tích cực, nhiều chuyên gia và tổ chức quốc tế cho rằng việc phục hồi toàn diện của Syria đòi hỏi phải dỡ bỏ hoàn toàn các lệnh trừng phạt. Họ nhấn mạnh rằng dù nới lỏng một phần là một bước đi đúng hướng, nhưng vẫn chưa đủ để đảm bảo tăng trưởng kinh tế bền vững và cải thiện điều kiện sống. Các lệnh trừng phạt tiếp tục gây ảnh hưởng tiêu cực đến các ngành kinh tế quan trọng, cản trở khả năng tiếp cận thị trường tài chính quốc tế và nguồn vốn đầu tư.

Hiến pháp mới

Đầu tháng này, ông Ahmed al-Sharaa đã ký một hiến pháp tạm thời có hiệu lực trong 5 năm. Văn kiện này đánh dấu một bước tiến quan trọng trong quá trình chuyển đổi chính trị của Syria sau khi ông Assad bị lật đổ. Quá trình soạn thảo hiến pháp tạm thời đã tính đến những thực tế chính trị mới xuất hiện tại Syria sau thay đổi quyền lực. Một trong những mục tiêu chính của văn kiện này là củng cố cải cách chính trị và tạo điều kiện cho các cuộc bầu cử, qua đó thúc đẩy quá trình dân chủ hóa đất nước.

Một yếu tố quan trọng trong hiến pháp tạm thời là việc thành lập Ủy ban Nhân dân, cơ quan sẽ hoạt động như một quốc hội lâm thời. Cơ quan này nhằm đảm bảo cân bằng giữa các nhánh lập pháp, hành pháp và tư pháp, qua đó góp phần ổn định hệ thống pháp lý và duy trì phối hợp giữa các thiết chế nhà nước. Hiến pháp nhấn mạnh cần thiết phải phát triển một nền tư pháp độc lập, bảo vệ tòa án khỏi sự can thiệp của nhánh hành pháp. Ngoài ra, văn kiện này cũng quy định tổ chức bầu cử trong vòng 5 năm, thể hiện cam kết đối với quá trình chuyển đổi dân chủ và ngăn chặn độc quyền quyền lực.

Tuy nhiên, không phải tất cả các lực lượng chính trị trong nước đều ủng hộ hiến pháp mới. Hội đồng Dân chủ Syria (SDC), cánh chính trị của Lực lượng Dân chủ Syria do Mỹ hậu thuẫn, đã bác bỏ tuyên bố hiến pháp này. SDC cho rằng văn kiện chưa bảo vệ đầy đủ các cộng đồng đa dạng của Syria. Họ nhấn mạnh cần phân quyền công bằng và đạt được đồng thuận quốc gia trong quá trình soạn thảo hiến pháp. Những bất đồng này phản ánh sự phức tạp của tiến trình chính trị ở Syria và nhu cầu xem xét lợi ích của các nhóm sắc tộc, tôn giáo khác nhau.

Tóm lại, tình hình Syria vẫn còn nhiều thách thức. Trong 100 ngày đầu tiên, chính quyền mới đã chứng kiến tình trạng đổ máu và đang gặp khó khăn trong thúc đẩy sự đoàn kết dân tộc. Xung đột nội bộ kéo dài nhiều năm chưa được giải quyết và tình hình có thể leo thang thành chiến tranh toàn diện nếu chính phủ mới không thể hiện sự thực dụng và sẵn sàng đàm phán. Ngoài ra, việc cải thiện đời sống kinh tế của người dân và nhận được sự ủng hộ từ các cường quốc quốc tế là điều tối quan trọng. Phản ứng của cộng đồng quốc tế và diễn biến chính trị nội bộ trong những tháng tới sẽ quyết định mức độ hiệu quả của các cải cách trong việc khôi phục hòa bình và ổn định tại Syria.