LNG xuất khẩu được vận chuyển bằng các tàu chuyên dụng. Ảnh: Alamy
Ngày 26/4, tập đoàn Gazprom (Nga) đã gửi thông báo tới các công ty khí đốt thuộc sở hữu nhà nước tại Bulgaria và Ba Lan, cảnh báo việc sẽ ngừng vận chuyển khí đốt tới hai nước này trong vòng 24 giờ. Đây là lần đầu tiên Nga ngừng cấp khí đốt với một quốc gia tại châu Âu kể từ khi nổ ra xung đột tại Ukraine. Khoảng 50% khí đốt tiêu thụ ở Ba Lan là do Nga cung ứng, tỉ lệ này với Bulgaria là 90%.
Chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga ở Ukraine đã khơi lại những đồn đoán lâu nay về tương lai của năng lượng châu Âu, đặc biệt là nguồn cung khí đốt, mặt hàng chiếm tỷ trọng 25% trong tổng tiêu thụ năng lượng tại châu lục. Năm 2019, 40% khí đốt của châu Âu là do Nga cung ứng.
Phương Tây cho đến thời điểm này vẫn không dám đi quá xa trong áp hạn chế đối với xuất khẩu khí đốt của Nga, dù Đức ra quyết định đóng băng vô thời hạn tuyến đường ống Dòng chảy phương Bắc 2 (Nord Stream 2) để phản đối Nga can thiệp ở Ukraine. Câu hỏi đặt ra là: Điều gì sẽ xảy ra nếu Tổng thống Nga Vladimir Putin ra quyết định ngừng cấp khí đốt cho phương Tây?
Một lựa chọn thay thế khí đốt Nga là khí hóa lỏng (LNG) – mặt hàng thường được vận chuyển bằng đường biển thông qua các tàu chuyên dụng. Nhưng LNG nhập khẩu có thể thay thế khí đốt Nga ở mức độ nào là điều vẫn còn đang để ngỏ.
LNG không phải là nguồn cung mới, khi châu Âu đã sử dụng loại nhiên liệu này. LNG chiếm khoảng 25% tổng nhập khẩu khí đốt tự nhiên của châu lục. Điểm nghẽn nằm ở khả năng tăng tiếp nhận và xử lý LNG của của châu Âu. Để đưa LNG vào sử dụng, đầu tiên các hãng vận hành sẽ khai thác khí thiên nhiên từ các mỏ ở biển khơi, dẫn vào đất liền và làm lạnh ở nhiệt độ âm 162 độ C. Quá trình này sẽ tạo ra khí LNG ở dạng lỏng và được chứa trong các thùng có dung tích lớn.
Sau đó LNG được chuyển đến bồn chứa, hoặc bơm lên tàu thủy để vận chuyển đến thị trường tiêu thụ. Đối với xuất khẩu, LNG được chuyên trở bằng tàu chuyên dụng, lưu trữ trong các bồn chứa với cấu tạo đặc biệt gồm lớp vỏ kép phân cách nhau bởi một lớp vật liệu cách nhiệt để giữ nhiệt độ trong khoang chứa luôn là âm 162 độ C. Nước nhập khẩu sẽ phải xây dựng các trạm đầu mối (LNG terminals) ngay tại các bến cảng. LNG tại đây sẽ được tái hóa khí, kết hợp với hệ thống đường ống dẫn khí tới các khách hàng tiêu thụ.
Các khoản đầu tư quy mô lớn trong khâu tái hóa khí khiến châu Âu rơi vào tình cảnh dư thừa công suất thiết kế. Năm ngoái, các trạm đầu mối LNG chỉ vận hành ở mức 45% công suất - theo dữ liệu của Energy Intelligence. Hơn thế, phân bố các trạm cũng không đồng đều, hợp lý. Đức không có một trạm nào, trong khi Tây Ban Nha chiếm 25% tổng công suất trạm tiếp nhận LNG, nhưng hạ tầng đường dẫn lại gần như bị cô lập với phần còn lại của châu Âu.
Vấn đề cấp bách tiếp theo là nguồn cung ứng LNG sẵn có. Mỹ, Australia và Qatar là ba nước đứng đầu thế giới về xuất khẩu LNG. Cả ba đều có nguồn trữ lượng dư thừa, nhưng mức xuất khẩu đã đạt tối đa hoặc gần hết công suất. Muốn mở rộng năng lực khai thác, chiết xuất, xuất khẩu LNG cần nhiều thời gian cùng mức đầu tư lớn. Vì thế hy vọng tốt nhất đối với châu Âu trong ngắn hạn chính là việc tiếp cận các chuyến tàu LNG trước đó đã được xếp lịch sang khu vực khác.
Đến đây châu Âu cũng gặp phải rào cản mới đến từ châu Á. Nhu cầu nhập khẩu LNG tại nhiều nước châu Á tăng vọt. Đơn cử, nhập khẩu mặt hàng này của Trung Quốc tăng 82% từ năm 2017 tới 2020. Riêng trong năm 2021, Trung Quốc đã vượt qua Nhật Bản để trở thành nước nhập khẩu LNG lớn nhất thế giới.
Khoảng 70% LNG được giao dịch trên toàn cầu là theo các hợp đồng dài hạn từ 10 năm trở lên. Trong trường hợp này, châu Âu có thể chỉ biết trông đợi vào các hợp đồng ngắn hạn và hoặc hợp đồng giao ngay. Trong quá khứ, châu Âu có lợi thế đối trong tiếp cận các hợp đồng dạng này, khi khí đốt và các mặt hàng nhiên liệu giảm giá sâu, khiến các kho chứa chất đầy, ưu thế thuộc về người mua. Nhưng nay điều đó không còn, châu Âu rơi vào tình thế dễ bị tổn thương, do lệ thuộc vào biến động thị trường.