Cuộc khủng hoảng fentanyl ở Mỹ thổi bùng cuộc chiến thuế quan với Trung Quốc như thế nào?

Theo báo Bưu điện Hoa Nam Buổi sáng, mặc dù fentanyl và các loại thuốc phiện tổng hợp khác đã là một vấn đề tồn tại từ lâu ở Mỹ, nhưng việc Tổng thống Trump gắn nó với cuộc chiến thương mại đã làm vấn đề trở nên nóng hơn bao giờ hết.

Cuộc chiến chống ma túy này là một trong số ít những lĩnh vực mà Mỹ và Trung Quốc có thể hợp tác, mặc dù hai quốc gia vẫn cạnh tranh gay gắt ở hầu hết các lĩnh vực khác. Tuy nhiên, nhận thức về vấn đề này giữa hai bên vẫn còn rất khác biệt. Washington đã chỉ trích Trung Quốc là nguồn cung chính fentanyl bất hợp pháp, trong khi Bắc Kinh cảm thấy họ bị đổ lỗi một cách không công bằng cho cuộc khủng hoảng ma túy tại Mỹ.

Fentanyl là gì và tại sao lại gây khủng hoảng tại Mỹ?

Fentanyl là một loại ma tuý tổng hợp rất mạnh, gấp 50 lần heroin, thường được sử dụng trong y tế để điều trị những cơn đau nghiêm trọng, đặc biệt ở bệnh nhân ung thư. Tuy nhiên, chỉ cần một liều 2 miligam fentanyl (khoảng 5 đến 7 hạt muối) là đủ để giết chết một người trưởng thành có trọng lượng trung bình.

Tình trạng quá liều thuốc đã gây ra hàng trăm nghìn cái chết tại Mỹ trong thế kỷ này. Tuy nhiên, khủng hoảng này càng trở nên nghiêm trọng hơn trong những năm gần đây do tình trạng sản xuất và tiêu thụ fentanyl bất hợp pháp. Theo báo cáo mới nhất của cơ quan tình báo Mỹ, fentanyl là loại ma túy gây chết người nhiều nhất tại Mỹ, với trên 52.000 ca tử vong trong 12 tháng tính đến tháng 10/2024.

Để đối phó với vấn đề này, một số nghị sĩ Mỹ kêu gọi đưa fentanyl vào danh sách các loại thuốc cấm hoàn toàn, không được phép sử dụng trong y tế. Dịch bệnh opioid (dịch bệnh quá liều thuốc) cũng gây thiệt hại nghiêm trọng cho nền kinh tế Mỹ, với ước tính gần 1,5 nghìn tỷ USD thiệt hại vào năm 2020, tương đương với khoảng 7% GDP của Mỹ trong năm đó.

 Mỹ - Trung Quốc hợp tác chống ma túy

Mỹ cáo buộc Trung Quốc là nguồn cung chính fentanyl và các chất tương tự, đưa chúng vào Mỹ thông qua các mạng lưới buôn lậu. Trong nhiệm kỳ đầu tiên, Tổng thống Trump cũng đã sử dụng thuế quan như một công cụ để gây sức ép lên Trung Quốc về vấn đề fentanyl. Sau khi hai bên đạt được thỏa thuận ngừng chiến tranh thương mại vào cuối năm 2018, Bắc Kinh đã ban hành lệnh cấm quảng cáo trực tuyến, bán và vận chuyển các chất liên quan đến fentanyl.

Sau đó, Cơ quan Phòng chống Ma túy Mỹ (DEA) đã ghi nhận giảm đáng kể lượng fentanyl Trung Quốc bị phát hiện. Tuy nhiên, Mỹ đã tiếp tục tập trung vào các hóa chất dùng để sản xuất fentanyl, cũng như các thiết bị cần thiết cho quá trình sản xuất. Giới chức Mỹ cho rằng những hóa chất này được vận chuyển từ Trung Quốc đến các băng đảng ma túy Mexico, nơi chúng được chế biến thành fentanyl và buôn lậu vào Mỹ.

Mặc dù đã có những tiến bộ trong hợp tác, nhưng khó khăn vẫn tồn tại. Trung Quốc đã hai lần đình chỉ hợp tác giải quyết vấn đề này. Tuy nhiên, sau cuộc gặp giữa Chủ tịch Tập Cận Bình và Tổng thống Joe Biden tại California vào tháng 11/2023, hai bên đã nhất trí nối lại hợp tác. Trung Quốc cam kết kiểm soát xuất khẩu máy ép thuốc viên (dùng để sản xuất fentanyl) sang Tây bán cầu. Bắc Kinh cũng cho biết sẽ tăng cường hợp tác ngăn chặn hoạt động rửa tiền, vốn tạo điều kiện cho tội phạm có tổ chức.

Năm ngoái, Mỹ và Trung Quốc đã tổ chức một số cuộc họp để thảo luận về hợp tác chặt chẽ hơn và các cơ quan thực thi pháp luật ở cả hai bên đã thiết lập đường dây nóng chống ma túy để chia sẻ thông tin.

Ngoài ra, Trung Quốc cũng đang hợp tác chặt chẽ với Mexico để chia sẻ thông tin về các hóa chất tiền chất dùng trong sản xuất fentanyl.

Phản ứng của Mỹ

Tổng thống Trump đã chỉ trích Bắc Kinh vì “đóng vai trò trung tâm” trong dòng chảy ma túy tràn vào Mỹ, cáo buộc họ không chỉ không ngăn chặn được nguồn gốc của các loại ma túy bất hợp pháp mà còn duy trì và mở rộng mạng lưới này. Ông cũng cáo buộc Trung Quốc đã giúp các hệ thống ngân hàng ngầm tồn tại và phát triển, tạo điều kiện cho việc sản xuất và buôn bán fentanyl bất hợp pháp.

Mới đây, Thượng nghị sĩ Steve Daines, đồng minh của thân cận của ông Trump, cũng nhấn mạnh rằng việc giải quyết vấn đề hóa chất tiền chất cần phải được ưu tiên trước khi có thể thảo luận về các vấn đề khác như thuế quan. Ông khẳng định rằng Trung Quốc cần phải hành động quyết liệt hơn để ngừng hoàn toàn dòng chảy fentanyl vào Mỹ.

Quan điểm của Trung Quốc

Về phần mình, Trung Quốc đã áp đặt những biện pháp kiểm soát nghiêm ngặt đối với fentanyl và cho biết họ chỉ phát hiện ba trường hợp bán fentanyl bất hợp pháp trong nước từ năm 2016 đến nay. Trung Quốc cũng phủ nhận trách nhiệm về cuộc khủng hoảng fentanyl tại Mỹ, cho rằng đây là hậu quả của việc Mỹ không kiểm soát tốt các hóa chất cần thiết để sản xuất loại thuốc này.

Trung Quốc đã phản ứng khá thận trọng với các biện pháp thuế quan của ông Trump, mặc dù họ cũng đã có các biện pháp trả đũa. Đồng thời, Trung Quốc kêu gọi các quốc gia hợp tác giải quyết vấn đề này và khẳng định rằng việc giảm cầu về ma túy và tăng cường hợp tác giữa các cơ quan thực thi pháp luật là những giải pháp cơ bản.

Một số nhà phân tích ngoại giao cũng cảnh báo có những rào cản khác đối với mối quan hệ hợp tác giữa hai bên, chẳng hạn quan điểm khác nhau của hai về vấn đề này.

Nhà quan sát Zhao Minghao, Giáo sư tại Viện Nghiên cứu Quốc tế của Đại học Phúc Đán, cho biết những rào cản này bao gồm “rào cản thiếu hụt thông tin” và “rào cản chiến thuật”, chẳng hạn như cơ chế chia sẻ bằng chứng và sự khác biệt trong hệ thống pháp luật.

“Đây không phải là một trò chơi, không phải là vấn đề chỉ giữa Mỹ và Trung Quốc và thực tế là nó liên quan đến nhiều bên”, ông nói.

Tại sao vấn đề fentanyl lại khó giải quyết?

Khác với các loại ma túy như heroin hay cocaine có nguồn gốc từ thực vật, fentanyl được tạo ra hoàn toàn từ hóa chất, nhiều trong số đó là các hóa chất công nghiệp thông thường. Những hóa chất này có thể được sản xuất nhanh chóng và dễ dàng, khiến chúng dễ dàng bị biến tấu để chế tạo fentanyl. Điều này tạo ra thách thức lớn cho Trung Quốc, quốc gia có ngành sản xuất hóa chất rất phát triển, vì có rất nhiều nhà máy sản xuất các nguyên liệu này cho các mục đích hợp pháp.