Ngày 7/6 tại Viện Pháp Quốc (Institut de France) ở thủ đô Pari (Pháp), lần đầu tiên một người Việt: Giáo sư vật lý thiên
văn Trịnh Xuân Thuận, đang công tác tại Đại học Virginia Hoa Kỳ, đã được vinh danh trao Giải thưởng Thế giới của Fondation Simone et Cino del Duca với
hai tư cách vừa là nhà khoa học vừa là nhà văn.
Giáo sư Trịnh Xuân Thuận (giữa) được nhận giải Cino del Duca. |
Theo Viện Pháp Quốc, giải thưởng này trị giá 300.000 euro (khoảng 7,8 tỷ đồng), nhằm vinh danh các tác giả Pháp hoặc nước ngoài có những công trình nghiên cứu trong các lĩnh vực văn học hay khoa học, với tinh thần của một thông điệp nhân văn hiện đại. Giải thưởng Thế giới Cino del Duca là dành cho văn học. Song mỗi năm Fondation Simone et Cino del Duca còn có riêng hai giải khác Giải Khoa học và Giải Khảo cổ học.
Từ năm 2005 đến nay, Viện Pháp Quốc được Fondation Simone et Cino del Duca trao cho toàn quyền tuyển chọn người được trao giải Thế giới Cino del Duca, đây là lần đầu tiên giải thưởng này được trao tặng cho một nhà khoa học viết văn, chứ không phải là một nhà văn thuần túy.
Là một nhà nghiên cứu vật lý thiên văn tại Mỹ, nhưng công trình phổ biến khoa học của Giáo sư Trịnh Xuân Thuận được viết bằng tiếng Pháp, một ngôn ngữ mà bản thân ông rất trân trọng. Ông là Việt Nam đầu tiên và là người châu Á thứ hai được các viện sĩ hàn lâm Pháp vinh danh.
Giáo sư Trịnh Xuân Thuận sinh ra tại Hà Nội năm 1948. Ông theo học chương trình Pháp ở trường trung học Jean-Jacques Rousseau ở Sài Gòn (hiện đã đổi tên thành trường Lê Quý Đôn). Nm 1966, ông qua Thụy Sĩ học kỹ sư ở Lausanne. Một năm sau ông quyết định theo học ngành vật lý thiên văn tại Viện Công nghệ California, rồi tại đại học Princeton, bang New Jersey, Mỹ.
Sau khi hoàn thành luận án tiến sĩ tại Princeton, ông bắt đầu giảng dạy ở Đại học Virginia từ năm 1976, và trở thành một chuyên gia nổi tiếng thế giới về ngành thiên văn học ngoài dải Ngân hà. Ông là người đã phát hiện ra thiên hà trẻ nhất được biết đến trong vũ trụ hiện nay, nhờ việc nghiên cứu các quan sát do kính viễn vọng không gian Hubble thực hiện, đó là thiên hà I Zwicky 18.
Đối với quảng đại quần chúng, giáo sư Trịnh Xuân Thuận được biết đến qua các công trình phổ cập kiến thức khoa học về vũ trụ viết bằng tiếng Pháp. Năm 1988 ông ra mắt quyển sách đầu tiên với tựa đề Giai điệu bí ẩn (La Mélodie secrète). Đến nay, giáo sư Thuận đã cho ra mắt hơn một chục tác phẩm, mà quyển sau cùng là Vũ trụ và Hoa sen (Le Cosmos et le Lotus), xuất bản năm 2011, vừa được trao giải Louis Pauwels 2012.
Theo đánh giá của Viện Pháp Quốc, các tác phẩm của ông thể hiện “một cái nhìn phức hợp và tinh tế của một nhà khoa học và một người có đức tin về vũ trụ và vị trí của con người trong vũ trụ”, nhưng thông qua ngôn ngữ dành cho một công chúng. Giáo sư Trịnh Xuân Thuận đã thành công xuất sắc trong việc “giúp quần chúng thấy được tính chất huy hoàng gần như là siêu thực của vũ trụ bằng một ngôn ngữ đơn giản và dễ hiểu".
Viện Pháp Quốc cũng trân trọng mục tiêu mà giáo sư Thuận đề ra là giúp người thường hiểu được những yếu tố “cao siêu và khó hiểu nhất” của thế giới xung quanh, thông qua những suy tư mang tính triết học và thần học. Một số đồng nghiệp của Viện Pháp Quốc cho rằng : “Nhờ tính độc đáo của công trình ông thực hiện, cũng như của sứ mệnh ông đề ra, Trịnh Xuân Thuận đã hướng tới những con người bình dị, ham hiểu biết nhưng không có kiến thức khoa học, sao cho lịch sử của vũ trụ trở nên dễ hiểu đối với với họ ».
Với những nỗ lực không mệt mỏi trong việc phổ cập khoa học, giáo sư Trịnh Xuân Thuận đã được nhận Giải thưởng Kalinga do Tổ chức Liên Hiệp Quốc về văn hóa, khoa học và giáo dục (UNESCO) trao tặng vào năm 2009 và nhiều giải thưởng danh giá khác.
Trao đổi với phóng viên TTXVN tại Pháp, giáo sư Thuận bày tỏ niềm xúc động và tự hào khi mình là người Việt Nam đầu tiên được nhận giải thưởng thế giới lớn này do Viện hàn lâm Pháp trao tặng.
Mặc dù sống, làm việc tại Mỹ là chủ yếu và hiện nay vẫn là giáo sư một trường Đại học Mỹ, nhưng ông vẫn là một Giáo sư pháp ngữ. Nhiều công trình nghiên cứu khoa học của ông đều mang tính văn học, bởi ông rất yêu thích văn hóa, văn học Pháp và tiếng Pháp.
Theo ông, khi trình bày các công trình nghiên cứu khoa học của mình, ông luôn cố gắng viết bằng tiếng Pháp theo một cốt truyện như một cuốn tiểu thuyết để làm sao đó mang đến cho các độc giả nhất là nhà nghiên cứu khoa học sự thích thú, miền say mê văn chương và bị cuốn hút theo cốt truyện đó xem nó kết thúc ra sao.
Đây cũng chính là sự thành công nhất của ông mà không phải nhà khoa học nào cũng có được. Chính nó đã chinh phục được ban giám khảo Viện Pháp Quốc gồm 14 viện sĩ hàn lâm.
Được biết, Viện Pháp Quốc là biểu tượng của tinh hoa, trí tuệ nước Pháp hiện nay, nơi tập hợp tất cả những nhân vật đầu đàn trong các lĩnh vực, thường được mệnh danh là "Nghị viện của các nhà bác học" Pháp.
Bài và ảnh: Lê Hà - Trung Dũng (P/v TTXVN tại Pháp)