Cuốn sách đầu tiên viết về Hà Nội
Chúng tôi tới thăm Nhà giáo ưu tú Nguyễn Thừa Hỷ vào đầu tháng 10 trong không khí kỷ niệm 65 năm ngày Giải phóng Thủ đô trên phố Bà Triệu. Dù tuổi đã cao, lại mắc bệnh viêm đa khớp, di chuyển khó khăn, nhưng hàng ngày, Nhà giáo ưu tú vẫn dành phần lớn thời gian để tìm hiểu, nghiên cứu và viết sách.
Thầy Nguyễn Thừa Hỷ (người ngồi xe lăn) trong lễ vinh danh công dân Thủ đô ưu tú.
PGS.TS Nguyễn Thừa Hỷ sinh ra, lớn lên tại Hà Nội. Càng học lên cao, chàng trai Hà Nội ấy càng yêu thích lịch sử Việt Nam. “Tốt nghiệp trung học phổ thông ở một trường danh giá nhất Hà Nội thời bấy giờ, tôi trở thành sinh viên khóa I, Khoa Lịch sử, Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội, cùng lớp với những tên tuổi nổi danh của nền sử học nước nhà sau này, như Nhà giáo nhân dân Phan Đại Doãn, Vũ Dương Ninh, Lê Mậu Hãn… Nhưng khác với nhiều bạn bè, khi cầm tấm bằng đại học, tôi được điều động đi dạy lịch sử cho học sinh trung học phổ thông ở tỉnh Hà Nam Ninh”, thầy Hỷ nhớ lại.
Những tưởng thầy Hỷ sẽ “an phận” dạy học. Nhưng không, với tình yêu đặc biệt dành cho Hà Nội, vào đầu những năm 80 của thế kỷ XX, thầy Hỷ là một trong những người đầu tiên ở Việt Nam làm nghiên cứu sinh trong nước và chọn Hà Nội là đối tượng nghiên cứu. Để có nguồn tư liệu, thầy Hỷ sử dụng vốn ngoại ngữ của mình để tìm tòi, chắt lọc, dịch nghĩa, đối chiếu, trích dẫn vào luận án nhiều tư liệu gốc của nước ngoài, chưa từng được khai thác. Nhờ nội dung có nhiều điểm mới và cách trình bày khoa học, luận án “Thăng Long - Hà Nội thế kỷ XVII - XVIII - XIX: Kết cấu kinh tế - xã hội của một thành thị trung đại” của thầy Hỷ được giới khoa học đánh giá cao.
“Cuốn luận văn này tôi viết trong 3 năm, nhưng tích lũy tư liệu phải đến chục năm khi còn dạy học tại các trường phổ thông. Tư liệu sưu tầm từ đình chùa, tích luỹ từ niềm đam mê của tuổi trẻ”, thầy Hỷ nhớ lại. Và đến năm 1993, cuốn luận văn này được xuất bản thành sách, trở thành tư liệu mẫu về lịch sử Thăng Long - Hà Nội.
Tình yêu đặc biệt dành cho Hà Nội cũng là lý do để thầy Hỷ về giảng dạy tại Bộ môn Lịch sử Việt Nam cổ trung đại, Khoa Lịch sử, Đại học Khoa học xã hội và nhân văn (Đại học Quốc gia Hà Nội) vào những năm 1990 sau đó. Từ đó đến nay, khi đã ngoài 80 tuổi, niềm đam mê nghiên cứu khoa học của Nhà giáo ưu tú Nguyễn Thừa Hỷ với Thăng Long - Hà Nội vẫn chưa bao giờ dừng lại.
Vẫn miệt mài cống hiến
Nhiều năm nay, thầy Hỷ là luôn là học giả trong giới nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn và dịch thuật.
PGS.TS Nguyễn Thừa Hỷ vẫn miệt mài nghiên cứu tư liệu, viết sách về Hà Nội,
Với những công trình nghiên cứu, dịch thuật mẫu mực về Thăng Long - Hà Nội trên cả bình diện lịch sử, văn hóa và kinh tế xã hội, ông đã có nhiều đóng góp cho ngành Hà Nội học.
Trong câu chuyện với PGS.TS Nguyễn Thừa Hỷ, chúng tôi được biết nhiều hơn về các công trình khoa học của ông, khá đồ sộ, trải dài theo thời gian. Nhất là 20 năm trở lại đây, khi về hưu, thầy Hỷ có nhiều thời gian hơn để viết sách. Sau “Thăng Long - Hà Nội thế kỷ XVII - XVIII - XIX: Kết cấu kinh tế - xã hội của một thành thị trung đại” (năm 1993) là công trình “Kinh tế - xã hội đô thị Thăng Long - Hà Nội thế kỷ XVII - XVIII - XIX” , “Tư liệu văn hiến Thăng Long - Hà Nội: Tuyển tập tư liệu phương Tây” (tập 1), xuất bản năm 2010… Gần đây là tác phẩm “Tư liệu văn hiến Thăng Long - Hà Nội: Tuyển tập tư liệu phương Tây trước năm 1945” (tập 2) của ông đã được xuất bản. Hiện thầy Hỷ đang viết bản thảo cuốn “Lịch sử Việt Nam tập 10 - Đàng Ngoài 1593-1771”, thuộc đề án “Nghiên cứu, biên soạn bộ Lịch sử Việt Nam”; đồng thời nghiên cứu về văn hóa Hà Nội thời Lê Trung Hưng…
Gần đây do sức khỏe yếu, PGS.TS Nguyễn Thừa Hỷ vẫn chọn cách quan sát, tiếp cận với Hà Nội, với thế giới qua các thông tin trên phương tiện truyền thông bằng suy nghĩ lạc quan và tư duy biện chứng. “Hơn nữa, người làm nghiên cứu khoa học phải chăm chỉ, cần mẫn như công nhân khai thác mỏ, càng đào sâu, càng có nhiều cơ hội phát hiện ra quặng quý”, thầy Hỷ chia sẻ.
Thầy Hỷ chia sẻ, sau đợt ốm nặng gần đây, sách và internet trở thành cứu cánh. Giờ trong nhà, ông giữ khoảng 1.000 cuốn sách giấy và 15.000 cuốn sách điện tử, đủ các thể loại. “Mỗi khi tiếp nhận các thông tin về lối ứng xử thiếu chuẩn mực, về xu hướng thích sống hưởng thụ, lười suy nghĩ... của một bộ phận giới trẻ, tôi rất đau lòng. Nhưng tôi tin, đó chỉ là một hiện tượng trong giai đoạn đầu của quá trình hội nhập, phát triển”, PGS.TS Nguyễn Thừa Hỷ nói.
Trong những nghiên cứu của mình về Hà Nội, thầy Nguyễn Thừa Hỷ cho rằng việc gìn giữ những nét đẹp văn hóa của người Hà Nội sẽ là “nền cốt” để Hà Nội hội nhập và phát triển. “Đó là lý do, khi viết sách về Hà Nội xưa, tôi mong muốn lưu giữ nhiều hơn về văn hóa đẹp của người Hà Nội”, thầy Hỷ chia sẻ.
Với những cống hiến không ngừng nghỉ, PGS.TS Nguyễn Thừa Hỷ đã được tặng thưởng danh hiệu Nhà giáo ưu tú, Huân chương Lao động hạng Ba vào năm 2003; được Thủ tướng Chính phủ tặng Bằng khen năm 2011. Năm 2012, ông nhận Giải thưởng Nhà nước về khoa học công nghệ trao cho công trình “Thăng Long - Hà Nội thế kỷ XVII - XVIII - XIX: Kết cấu kinh tế - xã hội của một thành thị trung đại”. Năm 2019, ông nhận Giải thưởng lớn - Vì tình yêu Hà Nội của Giải thưởng Bùi Xuân Phái lần thứ 12 và mới đây được tặng danh hiệu “Công dân Thủ đô ưu tú” năm 2019.