Xây dựng niềm tin từ minh bạch dữ liệu hàng hoá

Theo các chuyên gia, truy xuất nguồn gốc ở Việt Nam thời gian qua đã phát triển trên diện rộng nhưng chất lượng triển khai chưa đạt hiệu quả như kỳ vọng. Nguyên nhân là do hệ thống truy xuất hiện nay còn khá phân tán, mỗi bộ, ngành, địa phương có một hệ thống riêng với tiêu chí khác nhau, dẫn đến việc không tương thích, không chia sẻ dữ liệu với nhau. Bên cạnh đó, nhiều doanh nghiệp tự tạo mã truy xuất nhưng thông tin mô tả lại chỉ là một chiều, do doanh nghiệp tự công bố mà thiếu sự giám sát chặt chẽ của cơ quan quản lý nhà nước. Khi có tranh chấp xảy ra, không có cơ sở để đối chiếu thông tin, khiến người tiêu dùng khó bảo vệ quyền lợi chính đáng của mình. 

Do vậy, cần thiết phải có một hệ thống truy xuất nguồn gốc quốc gia thống nhất để kết nối và chia sẻ dữ liệu giữa các bộ, ngành, địa phương. Hệ thống này sẽ giúp thống nhất tiêu chí, tăng tính minh bạch và giảm chi phí vận hành cho cả Nhà nước và doanh nghiệp. Bởi khi tập trung về một đầu mối quốc gia, được chỉ đạo thống nhất từ Trung ương tới địa phương, mọi hoạt động truy xuất sẽ được điều hành thông suốt, dữ liệu cập nhật tập trung, giúp việc kiểm tra, giám sát, thanh tra xử lý vi phạm thuận lợi hơn.

Ông Trần Hữu Linh - Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) nhấn mạnh, trong bối cảnh hội nhập sâu rộng, khi Việt Nam tham gia nhiều hiệp định thương mại tự do (FTA), việc minh bạch hóa nguồn gốc hàng hóa đã trở thành yêu cầu sống còn. Đây không chỉ là nhiệm vụ của cơ quan quản lý, mà còn là trách nhiệm của doanh nghiệp và người tiêu dùng. Bởi chỉ khi sản phẩm có “chứng minh thư” rõ ràng về xuất xứ, quy trình sản xuất, chất lượng và hành trình lưu thông, thị trường mới có thể vận hành minh bạch, bền vững.

Theo ông Trần Hữu Linh, định danh và truy xuất nguồn gốc là hai trụ cột của quản lý thị trường hiện đại. Trong bối cảnh thương mại điện tử phát triển mạnh mẽ, việc kiểm soát nguồn gốc sản phẩm lưu thông trên các sàn trực tuyến càng trở nên cấp thiết. Thực tế cho thấy, các vụ việc liên quan đến bán hàng giả, hàng nhái, hàng không rõ nguồn gốc trên môi trường số đang có xu hướng gia tăng, ảnh hưởng tiêu cực đến uy tín của doanh nghiệp chân chính và quyền lợi người tiêu dùng.

Bộ Công Thương đã chỉ đạo lực lượng quản lý thị trường tăng cường kiểm tra, giám sát hoạt động kinh doanh trực tuyến, phối hợp với các sàn thương mại điện tử để phát hiện và xử lý nghiêm vi phạm. Song song đó, đẩy mạnh ứng dụng công nghệ số trong giám sát, xây dựng cơ sở dữ liệu về hàng hóa và hành trình lưu thông, từng bước hướng đến mục tiêu quản lý dựa trên dữ liệu thay vì chỉ dựa vào kiểm tra truyền thống.

“Truy xuất nguồn gốc không chỉ là công cụ kỹ thuật của quản lý thị trường, mà là chìa khóa mở cánh cửa phát triển bền vững cho thương mại trong nước. Khi hàng hóa được định danh rõ ràng, truy xuất minh bạch, doanh nghiệp chân chính sẽ được bảo vệ, người tiêu dùng được đảm bảo quyền lợi, và niềm tin đối với hàng Việt sẽ được củng cố vững chắc”, ông Trần Hữu Linh nhấn mạnh

Chia sẻ về vấn đề này, giới phân tích cũng chỉ ra rằng, nếu trước đây, doanh nghiệp chỉ cần chứng minh chất lượng sản phẩm bằng giấy chứng nhận hoặc tem mác nhưng nay truy xuất nguồn gốc trở thành tiêu chuẩn bắt buộc trong mọi giao dịch, đặc biệt với hàng hóa xuất khẩu. Tại EU, Nhật Bản hay Hoa Kỳ nhà nhập khẩu chỉ chấp nhận lô hàng có dữ liệu truy xuất điện tử cho phép kiểm chứng toàn bộ quá trình từ sản xuất đến tiêu thụ. Vì vậy, trong kỷ nguyên số, minh bạch dữ liệu là điều kiện tiên quyết để xây dựng niềm tin. Một sản phẩm không thể đi xa nếu thiếu thông tin xác thực về nguồn gốc, quy trình sản xuất và kiểm định chất lượng.

Hiện tại Việt Nam đang xây dựng nền tảng dữ liệu dùng chung ngành công thương, kết nối thông tin từ doanh nghiệp sản xuất, sàn thương mại điện tử, cơ quan kiểm định đến hệ thống quản lý nhà nước. Khi dữ liệu minh bạch, mọi khâu từ quản lý đến tiêu thụ đều hiệu quả hơn, đồng thời hạn chế gian lận thương mại và hàng giả, nhất là trên môi trường trực tuyến.

Ông Nguyễn Văn Thành - Trưởng Phòng Chính sách - Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho biết, sự bùng nổ của thương mại điện tử đã mở ra cơ hội to lớn cho doanh nghiệp Việt tiếp cận thị trường rộng khắp, nhất là người tiêu dùng trẻ và quốc tế. Tuy nhiên, đi cùng với đó là không ít thách thức, nổi bật là tình trạng hàng kém chất lượng, hàng không rõ nguồn gốc, gian lận xuất xứ xuất hiện ngày càng nhiều, làm xói mòn niềm tin của người tiêu dùng.

Theo ông Nguyễn Văn Thành, truy xuất nguồn gốc là nền tảng quan trọng để thương mại điện tử phát triển theo hướng minh bạch, xanh và bền vững. Khi mỗi sản phẩm được gắn mã truy xuất rõ ràng, người tiêu dùng có thể kiểm tra được toàn bộ thông tin về nguồn gốc, quy trình sản xuất, chứng nhận chất lượng cũng như các yếu tố môi trường trong suốt vòng đời sản phẩm. Đây chính là hộ chiếu xanh giúp người mua dễ dàng nhận biết đâu là sản phẩm thân thiện môi trường, sản xuất sạch và trách nhiệm, từ đó đưa ra lựa chọn tiêu dùng xanh, thúc đẩy xu hướng tiêu dùng bền vững trong xã hội.

Ngoài ra, hệ thống truy xuất nguồn gốc còn giúp doanh nghiệp kiểm soát chặt chẽ chuỗi cung ứng, tối ưu hoá sản xuất, giảm lãng phí và phát thải góp phần thực hiện mục tiêu tăng trưởng xanh. Việc minh bạch thông tin sản phẩm cũng giúp doanh nghiệp Việt nâng cao năng lực cạnh tranh, đáp ứng tiêu chuẩn môi trường ngày càng khắt khe của thị trường quốc tế. 

Không chỉ dừng ở tem truy xuất, Việt Nam đang hướng đến mô hình “hộ chiếu số” cho sản phẩm nhằm tích hợp toàn bộ dữ liệu về quy trình sản xuất, chứng nhận kiểm định, vận chuyển, lưu kho và tiêu thụ giúp người mua có thể kiểm chứng chỉ với vài thao tác. Đây là cách để mỗi sản phẩm có một danh tính số duy nhất, được xác thực và bảo vệ bằng công nghệ. Khi dữ liệu minh bạch, doanh nghiệp không chỉ dễ tiếp cận thị trường xuất khẩu mà còn nâng cao uy tín thương hiệu, tránh rủi ro bị trả hàng hay mất thị phần.

Hơn nữa, công nghệ blockchain, trí tuệ nhân tạo (AI) hay mã định danh sản phẩm đang được nhiều doanh nghiệp Việt ứng dụng trong quản lý chuỗi cung ứng, đặc biệt với nông sản, thực phẩm, dược phẩm…đòi hỏi truy xuất minh bạch. Tuy nhiên, điều quan trọng hơn cả là thống nhất chuẩn dữ liệu và kết nối chia sẻ giữa các bên từ cơ quan quản lý đến doanh nghiệp và người tiêu dùng.

Theo các chuyên gia, minh bạch không chỉ là việc công khai dữ liệu, mà là quy trình bảo đảm tính toàn vẹn của thông tin. Khi dữ liệu được xác thực, cập nhật liên tục, doanh nghiệp sẽ kiểm soát được rủi ro, còn người tiêu dùng yên tâm lựa chọn. Đây chính là nền tảng hình thành niềm tin số, yếu tố sống còn trong môi trường thương mại điện tử hiện nay.

Khi thương mại toàn cầu ngày càng đề cao tính minh bạch, truy xuất nguồn gốc không chỉ yêu cầu kỹ thuật mà còn cam kết về trách nhiệm và chất lượng. Mỗi sản phẩm Việt được định danh rõ ràng, gắn liền với dữ liệu xác thực sẽ bước ra thế giới tự tin hơn. Do đó, minh bạch trở thành cầu nối giữa doanh nghiệp và người tiêu dùng, giữa thị trường trong nước và quốc tế giúp hàng Việt không chỉ đi xa hơn mà còn đứng vững hơn bằng uy tín và giá trị thương hiệu.