Chuyến tàu liên vận quốc tế đầu tiên khởi hành từ ga Kép. Ảnh: Đồng Thúy/TTXVN
Liên tiếp thiết lập ga liên vận quốc tế
Ngày 27/9 vừa qua, Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR) đã tổ chức Lễ ra mắt đoàn tàu liên vận quốc tế vận chuyển hàng hóa xuất khẩu từ ga Sóng Thần (Bình Dương) đi Trung Quốc. Đoàn tàu gồm 19 toa, vận chuyển tinh bột sắn với khối lượng khoảng 500 tấn, xuất phát tại ga Sóng Thần đi Phổ Điền, Trịnh Châu (tỉnh Hà Nam, Trung Quốc).
Lãnh đạo Công ty cổ phần Vận tải đường sắt Hà Nội (HARACO) cho biết, việc khai trương đoàn tàu sẽ đáp ứng nhu cầu vận chuyển các mặt hàng nông sản, hàng đông lạnh từ các tỉnh phía Nam ra Bắc rồi sang Trung Quốc để tiêu thụ và xuất khẩu. Đây cũng là bước tạo đà cho việc xuất khẩu hàng hóa tại ga liên vận quốc tế Sóng Thần đi các nước trong khối OSZD (Tổ chức hợp tác đường sắt OSZD gồm 28 thành viên tại châu Á và châu Âu), đồng thời vận chuyển các nguồn hàng nhập khẩu từ các nước trong khối OSZD về khu vực phía Nam.
Trước đó, tháng 2/2023, VNR cũng khai trương hoạt động liên vận quốc tế tại ga Kép (Bắc Giang). Giai đoạn 1 (2023 - 2024), VNR tổ chức lập tàu liên vận quốc tế tuyến Kép - Đồng Đăng - Bằng Tường (Trung Quốc) với tần suất bình quân 1,5 - 2 đôi tàu/ngày.
Đây được xem là bước quan trọng trong chiến lược phát triển, nâng cao năng lực vận tải liên vận quốc tế của đường sắt Việt Nam, giảm tải cho 2 ga liên vận quốc tế Yên Viên (Hà Nội) và Đồng Đăng, giảm thời gian thông quan hàng hóa.
Ông Đặng Sỹ Mạnh, Chủ tịch Hội đồng thành viên VNR cho biết, dự kiến sẽ có 8 ga khai thác liên vận quốc tế, trong đó có một số ga đã đưa vào khai thác, gồm Đồng Đăng, Lào Cai, Yên Viên, Kép, Sóng Thần, Kim Liên (Đà Nẵng), Diêu Trì (Bình Định), Trảng Bom (Đồng Nai). Chỉ chưa đầy 9 tháng từ đầu năm đến nay, sau khi Chính phủ giao, Bộ Giao thông Vận tải đã chỉ đạo Tổng công ty Đường sắt Việt Nam khẩn trương triển khai, nâng cấp hạ tầng ga Kép và ga sóng Thần đưa vào làm ga liên vận, tổ chức các kho ngoại quan ICD (cảng cạn), logistics. Sau Bắc Giang, Bình Dương, tỉnh Hải Dương cũng đang xúc tiến để tổ chức ga Cao Xá làm ga liên vận.
"Mục tiêu của ngành đường sắt là đưa cửa khẩu vào sâu trong nội địa, tạo điều kiện thuận lợi cho doannh nghiệp và các địa phương không chỉ trong vận chuyển hàng hóa mà còn phát triển các kho ICD, logistics. Với ga liên vận quốc tế sâu trong nội địa, với sự hỗ trợ của Bộ Tài chính, Tổng cục Hải quan, hàng hóa sẽ được ngành hải quan kiểm tra, làm thủ tục thông quan ngay tại các ga trong nội địa, kẹp chì niêm phong và sau đó chỉ cần khai báo khi tới biên giới, giảm rất nhiều thời gian. Ví dụ một đoàn tàu liên vận chở tối đa 21 - 25 container khi tới ga biên giới làm thủ tục khai báo thông quan chỉ mất 2 tiếng", ông Đặng Sỹ Mạnh chia sẻ.
Chủ tịch Hội đồng thành viên VNR cũng nhấn mạnh, các tàu liên vận rất thuận lợi cho doanh nghiệp, địa phương. Đơn cử như vải thiều lâu nay không xuất khẩu qua đường sắt, nhưng nay với các tàu container lạnh liên vận quốc tế có thể xuất khẩu trực tiếp vận chuyển bằng đường sắt. Ngoài ra, các mặt hàng khác như nông sản, thủy sản cũng có thể xuất khẩu qua container lạnh có khả năng lưu trữ, bảo quản tốt. Đặc biệt là sẽ tạo ra mạng lưới kết nối các kho ngoại quan cũng như khu hậu cần logistics của địa phương.
Lối đi mới cho đường sắt?
Chia sẻ về lợi ích khi xuất khẩu nông sản qua đường sắt, bà Vũ Thị Như, Giám đốc Công ty TNHH Xuất khẩu An cho hay, năm nay là lần đầu tiên công ty của bà xuất khẩu vải thiều chính ngạch sang Trung Quốc bằng đường sắt. Bằng đường sắt, vải thiều đến với các trung tâm thương mại lớn nhất của Trung Quốc như Thượng Hải, Bắc Kinh, thậm chí có thể đến Nga và các quốc gia khác một cách dễ dàng.
"Mỗi năm, chúng tôi tiêu thụ trên 1.000 tấn vải thiều tươi. Trước đây, công ty chỉ có thể vận chuyển vải thiều bằng đường bộ và đường hàng không, mất nhiều thời gian, chi phí cao. Trong khi đó, cước vận chuyển bằng đường sắt ổn định, bao gồm từ kho doanh nghiệp đến ga, không bị phụ thuộc như đường bộ, thường tăng gấp đôi khi vào chính vụ", bà Vũ Thị Như cho hay.
Mặc dù hài lòng với dịch vụ và giá cước, song bà Như vẫn lo nếu khi khối lượng hàng tăng cao, với bãi container diện tích hiện của ga Kép hiện còn nhỏ, đường bộ vào bãi hẹp sẽ gây trở ngại, ách tắc. Mối lo của bà Như cũng chính là trăn trở của ngành đường sắt.
Theo đại diện Tổng công ty Đường sắt Việt Nam (VNR), những năm gần đây, tốc độ tăng trưởng về sản lượng vận tải hàng hóa vận tải liên vận quốc tế bằng đường sắt tăng trung bình 12%/năm. Riêng năm 2022, tổng khối lượng hàng hóa vận chuyển bằng đường sắt là 5,67 triệu tấn, trong đó hàng liên vận quốc tế là 1,33 triệu tấn (chiếm 24%) từ Việt Nam qua Trung Quốc và quá cảnh Trung Quốc đến các nước thứ ba.
Thống kê mới nhất của Tổng công ty Đường sắt Việt Nam, 9 tháng năm 2023, tổng hàng hoá xuất và nhập liên vận đạt 599.681 tấn giảm mạn so với cùng kỳ 2022 (1.115.104 tấn). Nguyên nhân giảm được ngành đường sắt lý giải là em do ảnh hưởng của suy thoái kinh tế trong và ngoài nước.
Theo quy hoạch, từ nay đến năm 2025, các ga hoạt động liên vận quốc tế sẽ được đầu tư cải tạo các hạng mục đường đón gửi tàu, xếp dỡ, thông quan, đường bộ kết nối vào bãi hàng, hướng đến mục tiêu ngành đường sắt đặt ra tới năm 2030 sản lượng vận chuyển liên vận quốc tế bằng đường sắt đạt 4 - 5 triệu tấn/năm, gấp 4 - 5 lần hiện nay.
Theo Viện Chiến lược và Phát triển giao thông vận tải Việt Nam, dự báo đến năm 2030, nhu cầu vận chuyển đường sắt liên vận quốc tế có thể lên tới 8 - 9 triệu tấn/năm. Tuy nhiên, hiện năng lực hạ tầng đường sắt hiện tại chỉ có thể đảm nhận 4 - 5 triệu tấn/năm.
Ông Phạm Hoài Chung, Phó Viện trưởng phụ trách Viện Chiến lược và Phát triển giao thông vận tải, quá trình rà soát xây dựng "Phương án nâng cao năng lực vận tải liên vận quốc tế bằng đường sắt đến năm 2030" (đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt), đơn vị nhận thấy các ga hàng hóa đường sắt vừa thiếu, vừa yếu. Trừ một số ít ga mới được đầu tư nâng cấp như Lào Cai, Yên Viên, Đông Anh, Phan Thiết, Trảng Bom có hệ thống kho, ke, bãi hàng cơ bản đáp ứng yêu cầu, số còn lại đều đã xuống cấp, nhỏ lẻ, không đáp ứng nhu cầu xếp dỡ cơ giới.
"Toàn mạng lưới đường sắt chỉ có 4 ga có bãi hàng và thiết bị đủ tiêu chuẩn xếp dỡ, bảo quản container gồm Lào Cai, Đông Anh, Yên Viên và Trảng Bom. Tương tự, tổng diện tích kho các ga hiện có hơn 38.000m2, nhưng chủ yếu đã đầu tư từ nhiều năm trước, không có kho nào đạt tiêu chuẩn để lưu trữ, bảo quản các mặt hàng tươi sống, hàng hóa có giá trị cao", ông Phạm Hoài Chung thông tin.
Theo Chủ tịch Hội đồng thành viên VNR Đặngg Sỹ Mạnh, để mở một ga liên vận quốc tế phải đáp ứng các điều kiện tối thiểu như diện tích 10.000m2, tiêu chuẩn kho, bãi, khu nhà làm việc cho cơ quan hải quan, khu kiểm hóa, đường sắt xếp dỡ... Cùng với đó, doanh nghiệp vận tải đường sắt cũng phải đầu tư hoặc hợp tác đầu tư đóng mới, thuê đầu máy, toa xe chuyên chở hàng liên vận quốc tế…
Ông Trần Thiện Cảnh, Phó Cục trưởng Cục Đường sắt Việt Nam nhấn mạnh, cần một quy hoạch tổng thể đối với các nguồn hàng, chân hàng có khả năng vận chuyển liên vận quốc tế bằng đường sắt để đầu tư đồng bộ, nâng cấp kết cấu hạ tầng nhà ga và phương tiện. Hiện Cục đang lựa chọn khoảng 15 - 16 ga để đánh giá, xem xét, đưa vào quy hoạch, bố trí vốn đầu tư trong các trung hạn tiếp theo.
Trước mắt, Bộ Giao thông Vận tải đã đưa các hạng mục nâng cấp kho bãi, đường xếp dỡ và các công trình khác một số ga vào các dự án cải tạo, nâng cấp hạ tầng đường sắt vốn trung hạn 2021 - 2025.
Theo đó, Bộ đã bố trí vốn đầu tư các ga trong giai đoạn 2021 - 2025 gồm: Đồng Đăng, Vật Cách, Kim Liên, Diêu Trì, Sóng Thần. Các hạng mục ưu tiên là làm đường xếp dỡ, kho bãi, đường bộ vào bãi hàng... Sau đầu tư, ga Đồng Đăng sẽ nâng được năng lực thông qua từ 0,6 triệu tấn/năm hiện nay lên 2,5 triệu tấn/năm; ga Sóng Thần từ 1,6 triệu tấn/năm lên 2,5 triệu tấn/năm...
Với các ga như Kép, Sen Hồ, Đông Anh (tuyến Hà Nội - Đồng Đăng), Lào Cai (tuyến Yên Viên - Lào Cai), dự kiến đầu tư cải tạo, nâng cấp giai đoạn 2022-2025. Tổng mức đầu tư cho cả 7 ga này dự kiến 867 tỷ đồng.
Giai đoạn 2026-2030, tiếp tục đầu tư xây dựng các ga liên vận quốc tế trên hai hành lang Bắc - Nam và Đông - Tây theo quy hoạch, ưu tiên các ga Ngọc Hồi, Lạc Đạo, Bắc Hồng, Trảng Bom...
Mục tiêu chính của Phương án nâng cao năng lực vận tải liên vận quốc tế bằng đường sắt đến năm 2030 đã được Thủ tướng phê duyệt là nâng sản lượng hàng hóa xuất nhập khẩu bằng đường sắt từ 1,1 triệu tấn vào năm 2021 lên 4 - 5 triệu tấn vào năm 2030. Trong đó, hàng đi tuyến Bắc - Nam, Hà Nội - Đồng Đăng đạt sản lượng 3 triệu tấn/năm; tuyến Hải Phòng - Yên Viên - Lào Cai là 1,5 triệu tấn/năm.