Hoàn thiện Luật Đất đai - Bài cuối: Kỳ vọng vào sự đổi mới

Thủ tướng đánh giá rằng giải quyết tốt chính sách đất đai sẽ thúc đẩy giải phóng sức lao động, các nguồn lực cho phát triển đất nước. Lịch sử cách mạng Việt Nam và thực tiễn 36 năm đổi mới cho thấy, mỗi chủ trương mới của Đảng ta về đất đai đều mang lại những thành tựu lớn cho phát triển đất nước, nâng cao đời sống của nhân dân.

Đổi mới chính sách quản lý đất đai

Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, năm 2022, mặc dù Chính phủ đã thực hiện các giải pháp miễn giảm, giãn hoãn thu tiền thuê đất, tuy nhiên nguồn lực đất đai tiếp tục đóng góp quan trọng trong cơ cấu thu ngân sách quốc gia - đạt 270,13 nghìn tỷ đồng, tương đương hơn 20% tổng thu nội địa...

Các nguồn lực tài nguyên, đất đai đã được quản lý và sử dụng hiệu quả, đáp ứng yêu cầu phục hồi, tái cơ cấu nền kinh tế. Đặc biệt, phân bổ hợp lý, sử dụng hiệu quả nguồn lực đất đai, chủ động quỹ đất đón các làn sóng đầu tư, phát triển phục hồi sau đại dịch.

Đến nay, cả nước đã chuyển gần 20 nghìn ha đất nông nghiệp sang các mục đích phi nông nghiệp; khai thác gần 30 nghìn ha đất chưa sử dụng để phát triển rừng, đưa diện tích đất có rừng lên 15.440 nghìn ha, chiếm 46,59% diện tích tự nhiên của cả nước. Kiểm tra xử lý thu hồi, hủy bỏ chủ trương đầu tư đối với các dự án chậm triển khai, chậm đưa đất vào sử dụng với diện tích trên 10 nghìn ha.

Trong năm 2023 Bộ Tài Nguyên Môi trường sẽ tập trung quản lý chặt chẽ, sử dụng hiệu quả, phát huy các nguồn lực tài nguyên; đẩy mạnh chuyển đổi xanh, từng bước phục hồi các hệ sinh thái; thúc đẩy phát triển kinh tế tuần hoàn, kinh tế xanh trong thập kỷ phát triển bền vững; rà soát các kế hoạch hành động phù hợp với tình hình mới, hoàn thành công tác lập phê duyệt quy hoạch, đảm bảo quỹ đất, tài nguyên đầu vào cho nền kinh tế, tiếp tục giải quyết vướng mắc, giải phóng các nguồn lực của Nhà nước, nguồn lực xã hội cho phát triển.

Ở mức độ toàn diện và dài hơi hơn, tổng kết 10 năm thực hiện Nghị quyết số 19-NQ/TW về đổi mới chính sách về đất đai, Nghị quyết số 18-NQ/TW đã thẳng thắn chỉ ra những kết quả đạt được, những hạn chế, yếu kém và nguyên nhân chủ yếu.

Theo đó, chính sách, pháp luật về đất đai đã có nhiều đổi mới, đáp ứng ngày càng tốt hơn yêu cầu thực tiễn, từng bước tạo hành lang pháp lý cho việc quản lý và sử dụng đất hợp lý, tiết kiệm và hiệu quả hơn.

Phát huy tốt hơn nguồn lực đất đai cho phát triển kinh tế - xã hội, bảo đảm quốc phòng, an ninh và bảo vệ môi trường; quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất được thực hiện theo hướng tiếp cận tổng hợp, liên ngành và trở thành công cụ quan trọng để Nhà nước thống nhất quản lý, phân bổ và sử dụng đất đai.

Quyền và nghĩa vụ của tổ chức, hộ gia đình, cá nhân sử dụng đất được bảo đảm và phát huy, nhất là trong sử dụng đất nông nghiệp. Thị trường bất động sản phát triển tương đối nhanh; chính sách về tài chính đã góp phần quan trọng thu hút đầu tư.

Công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát về đất đai, giải quyết các tranh chấp, khiếu nại, tố cáo có chuyển biến tích cực. Nhiều vụ việc tham nhũng về đất đai được xử lý nghiêm minh. Cải cách hành chính trong lĩnh vực đất đai được coi trọng hơn.

Tuy nhiên, Trung ương cũng thẳng thắn nhìn nhận và chỉ ra một số hạn chế, yếu kém: Một số nội dung của Nghị quyết chưa được thể chế hoá hoặc thể chế hoá chậm, chưa đầy đủ.

Luật Đất đai và một số văn bản pháp luật có liên quan còn chồng chéo, chưa thống nhất, đồng bộ. Trong một số trường hợp, chính sách pháp luật về đất đai chưa theo kịp sự phát triển nhanh chóng của thực tiễn.

Đất đai chưa được khai thác, sử dụng hiệu quả để trở thành nguồn lực quan trọng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội; Hệ thống quy hoạch, kế hoạch sử dụng đất và các quy hoạch có sử dụng đất chưa bảo đảm tính tổng thể, thống nhất và đồng bộ.

Chất lượng quy hoạch chưa cao, thiếu tầm nhìn dài hạn, chưa đáp ứng được yêu cầu phát triển bền vữn; Việc giao đất, cho thuê đất ở một số nơi còn nhiều bất cập, sai phạm.

Cùng với đó, việc bồi thường, hỗ trợ, tái định cư, thu hồi đất ở một số địa phương thực hiện còn chậm, chưa đúng Nghị quyết và các quy định của pháp luật, làm ảnh hưởng đến quyền lợi, đời sống sinh kế của người có đất bị thu hồi, gây thất thu ngân sách nhà nước.

Thị trường bất động sản, trong đó có thị trường quyền sử dụng đất phát triển chưa ổn định, minh bạch, bền vững, tiềm ẩn nhiều rủi ro; thị trường quyền sử dụng đất nông nghiệp chậm phát triển.

Chính sách tài chính trong lĩnh vực đất đai chưa thực sự khuyến khích sử dụng đất tiết kiệm, hiệu quả, bền vững; chưa hạn chế được tình trạng lãng phí và vi phạm pháp luật về đất đai. Các phương pháp định giá, đấu giá quyền sử dụng đất còn bất cập, chưa phù hợp với thực tế. Giá đất được xác định thường thấp hơn nhiều so với giá đất trên thị trường.

Tại Hội nghị toàn quốc nghiên cứu, học tập, quán triệt Nghị quyết Hội nghị lần thứ 5 (khóa XIII) diễn ra vào ngày 21/7/2022, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh: Đất đai là vấn đề rất phức tạp nhưng không đổi mới chính sách, pháp luật về đất đai là không được và cần phải nghiên cứu một cách rất tổng thể. Nhiều người giàu lên vì đất, nghèo đi cũng vì đất, đoàn kết cũng có, mất đoàn kết, chia rẽ nội bộ cũng vì đất, sai phạm, tù tội cũng liên quan tới đất. Đây là vấn đề khó, phức tạp, đòi hỏi phải nghiên cứu kỹ. Tuy nhiên, cũng không được cầu toàn, không nóng vội.

Chủ trương, chính sách, pháp luật về đất đai là đặc biệt quan trọng đối với sự ổn định và phát triển bền vững đất nước. Trên thực tiễn, việc hoàn thiện chính sách pháp luật về đất đai đều được xây dựng trên cơ sở định hướng chính trị của Đảng.

Xuất phát từ yêu cầu và thực tiễn nêu trên, việc tổng kết thực hiện Nghị quyết Hội nghị Trung ương 6 (Khoá XI) về đất đai và ban hành Nghị quyết mới là một yêu cầu cấp thiết nhằm thực hiện Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng, tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách, kịp thời cho đúng, sát hợp với thực tế và đáp ứng được yêu cầu phát triển trong thời kỳ mới, bảo đảm hài hoà các lợi ích của Nhà nước, người dân và nhà đầu tư, tạo nguồn lực và động lực mới để phấn đấu đến năm 2030 nước ta trở thành nước công nghiệp hiện đại, có thu nhập trung bình cao; và đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao.

Thủ tướng cũng trình bày rõ về quan điểm, mục tiêu về tiếp tục đổi mới, hoàn thiện thể chế, chính sách đề đất đai. Trong đó, mục tiêu tổng quát về thể chế là hoàn thiện thể chế, chính sách về quản lý và sử dụng đất đồng bộ và phù hợp với thể chế phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Về nguồn lực đất đai: Nguồn lực đất đai được quản lý, khai thác, sử dụng bảo đảm tiết kiệm, bền vững, hiệu quả cao nhất; đáp ứng yêu cầu đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá công bằng và ổn định xã hội; bảo đảm quốc phòng, an ninh; bảo vệ môi trường, thích ứng với biến đổi khí hậu; tạo động lực để nước ta trở thành nước phát triển có thu nhập cao.

Về thị trường: Thị trường bất động sản, trong đó có thị trường quyền sử dụng đất, trở thành kênh phân bổ đất đai hợp lý, công bằng, hiệu quả.

Thủ tướng lưu ý, để đạt được các mục tiêu nêu trên, Nghị quyết số 18-NQ/TW đưa ra 6 nhóm nhiệm vụ giải pháp lớn gồm:

Nhóm nhiệm vụ, giải pháp về thống nhất nhận thức trong cán bộ, đảng viên và nhân dân về quản lý và sử dụng đất trong nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Nhóm nhiệm vụ, giải pháp về hoàn thiện thể chế, chính sách quản lý và sử dụng đất đồng bộ với thể chế phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Nhóm nhiệm vụ giải pháp về đẩy mạnh cải cách hành chính, chuyển đổi số và nâng cao năng lực quản lý nhà nước về đất đai.

Nhóm nhiệm vụ, giải pháp về đổi mới, tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra, giám sát, xử lý vi phạm; giải quyết tranh chấp, khiếu nại, tố cáo liên quan đến đất đai; siết chặt kỷ luật, kỷ cương, phòng, chống tham nhũng, tiêu cực.

Nhóm nhiệm vụ, giải pháp về tập trung giải quyết cơ bản những hạn chế, khuyết điểm, vướng mắc kéo dài liên quan đến quản lý và sử dụng đất.

Nhóm nhiệm vụ, giải pháp về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng, phát huy vai trò của Mặt trận Tổ quốc Việt Nam; các tổ chức chính trị - xã hội và nhân dân trong quản lý và sử dụng đất.

Như vậy, việc Quốc hội khóa XV quyết định đưa Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) vào chương trình xây dựng luật, pháp lệnh năm 2022 để thông qua vào năm 2023 thuộc nhóm nhiệm vụ thứ hai - Nhóm nhiệm vụ, giải pháp về hoàn thiện thể chế, chính sách quản lý và sử dụng đất đồng bộ với thể chế phát triển nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa.

Yêu cầu đối với luật mới

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà khẳng định: Luật Đất đai (sửa đổi) với nhiều điểm mới, đặc biệt là trong công tác định giá đất, được kỳ vọng sẽ là động lực mạnh mẽ giúp khơi thông và nâng tầm nguồn lực đất đai của quốc gia trong giai đoạn tới.

Phó Tổng Kiểm toán nhà nước Nguyễn Tuấn Anh cho biết, Việt Nam là quốc gia có tốc độ tăng trưởng nhanh và ổn định, nhu cầu về sử dụng đất đai để phục vụ sản xuất rất lớn. Đất đai là nguồn tài nguyên quan trọng của quốc gia, là nguồn lực quý giá và nếu nguồn lực này được quản lý, sử dụng hiệu quả sẽ đóng góp quan trọng cho sự phát triển bền vững của đất nước. Yêu cầu đặt ra đối với Luật Đất đai (sửa đổi) là đảm bảo việc đất đai được phân bổ, sử dụng hợp lý, tiết kiệm, hiệu quả, bảo đảm lợi ích lâu dài, bảo vệ môi trường sinh thái, đáp ứng nhu cầu phát triển bền vững của đất nước.

Giáo sư, Tiến sỹ Khoa học Đặng Hùng Võ, nguyên Thứ trưởng Bộ Tài nguyên và Môi trưởng, nêu rõ: Một trong những vấn đề quan trọng nhất mà Dự thảo Luật Đất đai (sửa đổi) phải khai thông là quá trình tiếp cận đất đai một cách thuận lơi từ phía doanh nghiệp để thực hiện các dự án đầu tư.

Điều được quan tâm hơn cả là cơ chế của Nhà nước thu hồi đất để thực hiện các dự án phát triển kinh tế, xã hội vì lợi ích quốc gia, công cộng, chủ yếu là các dự án vì mục tiêu lợi nhuận, trong đó có lợi nhuận của chủ đầu tư dự án gắn với lợi nhuận của quốc gia, công cộng. Do các dự án này tạo ra lợi nhuận nên người bị thu hồi đất hay so sánh giữa lợi nhuận của nhà đầu tư dự án sau khi nhận đất giao, cho thuê với lợi nhuận của mình trong bồi thường, hỗ trợ khi bị thu hồi đất.

Theo Giáo sư Đặng Hùng Võ, đây chính là nguyên nhân chủ yếu dẫn đến tình trạng khiếu kiện của dân về đất đai luôn chiếm tỷ lệ cao trong tổng khiếu kiện dân sự. Những người bị thu hồi đất vẫn cho rằng họ không được bồi thường về đất ngang với giá trị đất đai trên thị trường. Thực tế này đang xảy ra ở hầu khắp các nơi, bảng giá đất của Nhà nước do các địa phương cấp tỉnh quy định luôn chỉ bằng khoảng 30 - 60% giá trị thị trường. Lần sửa đổi này cần tập trung tư duy vào khái niệm “giá đất thị trường”. Trong suốt thời gian qua Luật Đất đai năm 2013 không quy định về khái niệm “giá đất thị trường”.

Giáo sư Hoàng Văn Cường, Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Kinh tế Quốc dân, kỳ vọng rằng trong Luật Đất đai (sửa đổi) Nhà nước phải trực tiếp thực hiện thu hồi và đền bù giải phóng mặt bằng theo cơ chế thống nhất đối với mọi dự án đầu tư phát triển bất động sản có quyết định phê duyệt đầu tư của Nhà nước. Người dân có đất thu hồi được hưởng chính sách bồi thường và tái định cư thống nhất, đảm bảo tái lập cuộc sống tốt hơn sau tái định cư. Doanh nghiệp có đất sạch để triển khai đầu tư, thực hiện dự án mà không gặp phải những vướng mắc như cơ chế tự thoả thuận. Nhà nước sẽ thu hồi được giá trị địa tô chệnh lệch từ chuyển đổi mục đích sử dụng đất khi giao đất cho nhà đầu tư phát triển bất động sản.

Theo Giáo sư, Tiến sỹ Nguyễn Đình Bồng, Phó Chủ tịch Hội Khoa học Đất Việt Nam, Luật Đất đai (sửa đổi) cần đánh giá một cách khoa học, khách quan và đề xuất các giải pháp phù hợp với khả thi; bổ sung, phát triển các quan điểm của Đảng, pháp luật, cơ chế, chính sách của Nhà nước về tích tụ, tập trung đất đai phục vụ cơ cấu lại nông nghiệp giai đoan 2021 – 2025, định hướng đến năm 2030.