Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã chỉ đạo điều chỉnh linh hoạt trong đợt 2 để tiết kiệm nguồn nước từ các hồ chứa thủy điện. Khoảng 0,86 tỷ m3 được tiết kiệm so với tổng lượng nước xả dự kiến của Công ty Vận hành hệ thống điện và Thị trường điện Quốc gia (NSMO).
Trong báo cáo gửi Thủ tướng Chính phủ của Bộ Nông nghiệp và Phát triển phát triển nông thôn cho biết, tổng lượng xả của hai đợt đạt 3,269 tỷ m3, thấp hơn dự kiến 0,86 tỷ m3 nhưng vẫn cao hơn 0,49 tỷ m3 so với năm 2024 và phù hợp với mức khuyến nghị (2,8 - 3,2 tỷ m3) của Bộ Tài nguyên và Môi trường.
Để bảo đảm nguồn nước cho hạ du, các hồ chứa thủy điện đã tăng cường phát điện trước mỗi đợt lấy nước khoảng 2,5 - 3 ngày nhằm nâng mực nước sông. Trong đợt 1, mực nước trung bình tại trạm thủy văn Hà Nội đạt 1,47 m, thấp hơn mức yêu cầu (1,7 m). Dù vậy, nhờ các công trình thủy lợi được nâng cấp, các trạm bơm dã chiến đủ điều kiện vận hành, song khả năng đẩy mặn chưa hiệu quả. Tình trạng xâm nhập mặn tại hạ du sông Thái Bình (Hải Phòng, Hải Dương) ở mức cao, khiến các cống Cầu Xe và An Thổ chỉ có thể vận hành từ ngày 15/1.
Đáng chú ý, trong đợt 2, nhờ các nhà máy thủy điện vận hành tối đa công suất, dòng chảy sông Hồng được duy trì ở mức cao nhất có thể, đáp ứng tốt yêu cầu đẩy mặn và hỗ trợ hiệu quả cho các công trình thủy lợi lấy nước. Mực nước trên hệ thống sông Hồng trong các đợt lấy nước cơ bản phù hợp với kịch bản tính toán, tạo điều kiện cho các công trình đã được sửa chữa, nâng cấp vận hành hiệu quả.
Tuy nhiên, tình trạng hạ thấp mực nước diễn biến nhanh, khiến một số công trình chưa được đầu tư nâng cấp như cống Liên Mạc (Hà Nội), Long Tửu (Bắc Ninh) không đủ điều kiện vận hành. Xâm nhập mặn tại một số cửa sông diễn biến phức tạp, ảnh hưởng đến thời gian lấy nước của các công trình thuộc hệ thống Bắc Hưng Hải và một số công trình ở Hải Phòng.
Những nỗ lực của các địa phương và đơn vị liên quan tranh thủ lấy nước trong kỳ triều cường dịp Tết Âm lịch và khu vực có mưa với lượng mưa phổ biến từ 5 - 25 mm (một số nơi lượng mưa đạt 35 - 60 mm) nên sau 2 đợt lấy nước, diện tích được cấp nước đạt 473.941 ha, tương đương 97% kế hoạch gieo cấy. Các diện tích còn lại được địa phương cấp đủ nước bằng trạm bơm dã chiến, lợi dùng thủy triều và từ nguồn nước nội vùng.
Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, việc lấy nước diễn ra thuận lợi nhờ lịch lấy nước phù hợp với kỳ triều cường, được tính toán bằng mô hình toán giúp xả nước tiết kiệm và đáp ứng nhu cầu gieo cấy. Việc nâng cấp một số công trình tại Hà Nội từ vụ Đông Xuân 2023 - 2024 đã giải quyết khó khăn về nguồn nước cho nhiều địa phương, rút ngắn tiến độ lấy nước và giảm nhu cầu bổ sung từ hồ thủy điện.
Các địa phương đã chủ động nạo vét hệ thống kênh mương, cửa lấy nước, đồng thời tích trữ nước tại ao hồ, vùng trũng, giúp dẫn nước vào ruộng hiệu quả. Thời tiết có mưa giữa các đợt lấy nước cũng hỗ trợ đáng kể cho quá trình cấp nước. Đặc biệt, việc lấy nước được triển khai hiệu quả nhờ sự chỉ đạo sát sao và phối hợp chặt chẽ giữa các bộ, ngành, địa phương và đơn vị liên quan.
Tuy nhiên, việc lấy nước vẫn gặp nhiều khó khăn do tình trạng hạ thấp lòng dẫn sông Hồng tiếp tục diễn biến phức tạp, làm mực nước sông giảm, ảnh hưởng đến hiệu quả vận hành các công trình thủy lợi. Thời tiết khô hanh kéo dài trước vụ Đông Xuân khiến đồng ruộng khô ải, làm tăng nhu cầu nước do lượng thấm hút ban đầu lớn.
Xâm nhập mặn ở hạ du sông Hồng có xu hướng gia tăng trong những năm gần đây, ảnh hưởng đến khả năng lấy nước, làm chậm tiến độ cấp nước ở các địa phương như Hải Phòng, Hải Dương và hệ thống thủy lợi Bắc Hưng Hải. Bên cạnh đó, một số địa phương vẫn duy trì tập quán lấy nước muộn, sử dụng trạm bơm dã chiến, dẫn đến thời gian lấy nước kéo dài.
Để đảm bảo nguồn nước phục vụ sản xuất và sinh hoạt trong bối cảnh nguồn nước ngày càng khan hiếm, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã kiến nghị Thủ tướng Chính phủ xem xét, chỉ các bộ, ngành và địa phương quản lý chặt chẽ tình trạng khai thác cát lòng sông thuộc lưu vực sông Hồng - Thái Bình để hạn chế việc hạ thấp, biến đổi lòng dẫn, không gây tiếp tục hạ thấp mực nước sông.
Các địa phương gặp khó khăn về nguồn nước, tổ chức rà soát, đánh giá hiệu quả lấy nước của các công trình thủy lợi dọc sông bị ảnh hưởng của tình trạng hạ thấp mực nước và xâm nhập mặn. Thành phố Hà Nội có giải pháp khẩn cấp xây dựng công trình chủ động lấy nước vào hệ thống thủy lợi sông Nhuệ, bảo đảm cung cấp đủ nước cho sản xuất nông nghiệp và hỗ trợ giải quyết tình trạng ô nhiễm nguồn nước trong hệ thống thủy lợi. Tỉnh Vĩnh Phúc khẩn trương thực hiện đầu tư xây dựng, nâng cấp các trạm bơm Đại Định, Bạch Hạc, Liễu Trì, bảo đảm chủ động vận hành không phụ thuộc dòng chảy bổ sung từ các hồ chứa thủy điện, đáp ứng việc giảm dần/không có các đợt điều tiết bổ sung dòng chảy từ các hồ chứa thủy điện.
Thành phố Hải Phòng đánh giá chi tiết tác động của xâm nhập mặn đến khả năng lấy nước của các công trình thủy lợi; có giải pháp thích ứng với tình trạng xâm nhập mặn gia tăng trước mắt và lâu dài. Thành phố nghiên cứu giải pháp thực hiện việc tách riêng nguồn nước cung cấp cho sản xuất nông nghiệp và nguồn nước sinh hoạt từ các hệ thống thủy lợi.
Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng đề xuất nghiên cứu sửa đổi quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Hồng trong thời gian mùa khô theo hướng linh hoạt hơn về mực nước yêu cầu và thời gian các đợt xả nước phục vụ gieo cấy và tưới dưỡng để phù hợp với thực tế mực nước hạ du hệ thống sông bị hạ thấp và khả năng lấy nước của công trình thủy lợi hiện tại.