Gần bốn thập kỷ đổi mới đã đem lại những thành tựu to lớn, trong đó nông nghiệp luôn là trụ đỡ của nền kinh tế, đảm bảo an ninh lương thực, giảm nghèo và giữ ổn định xã hội. Tốc độ tăng trưởng bình quân đạt trên 3%/năm, Việt Nam vươn lên nhóm nước xuất khẩu nông sản hàng đầu thế giới.
Tuy nhiên, tăng trưởng chưa bền vững; sản xuất còn thâm dụng tài nguyên, chịu tác động mạnh của biến đổi khí hậu. Trong bối cảnh công nghiệp hóa và chuyển đổi xanh, yêu cầu đạt mức tăng trưởng 4%/năm đối với ngành nông nghiệp và môi trường là thách thức lớn, đòi hỏi sự đổi mới toàn diện về tư duy và hành động.
Doanh nghiệp thu mua sầu riêng đủ tiêu chuẩn xuất khẩu sang Trung Quốc. Ảnh tư liệu: Anh Dũng/TTXVN
Theo Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường, động lực đầu tiên để đạt mục tiêu tăng trưởng là nâng cao nhận thức, tăng cường quyết tâm chính trị trong toàn hệ thống. Từng lĩnh vực, địa phương phải có kế hoạch hành động cụ thể, xác định rõ trọng tâm, nguồn lực và trách nhiệm thực hiện.
Công tác chỉ đạo, giám sát và đánh giá cần gắn với cơ chế thưởng, phạt rõ ràng. Các diễn đàn, hội nghị phải trở thành nơi lan tỏa những mô hình hay, kinh nghiệm tốt, khơi dậy tinh thần sáng tạo trong từng tập thể, cá nhân.
Giải pháp trọng tâm là tái cơ cấu nông nghiệp theo hướng nâng cao năng suất, chất lượng, hiệu quả sử dụng đất và giá trị gia tăng. Tập trung phát triển vùng sản xuất hàng hóa tập trung, nhất là 1 triệu ha lúa chất lượng cao, phát thải thấp ở Đồng bằng sông Cửu Long; đẩy mạnh chăn nuôi công nghệ cao, phát triển rừng gỗ lớn, kinh tế dưới tán rừng, nuôi biển và phục hồi hệ sinh thái.
Để nâng giá trị nông sản, cần thúc đẩy chế biến sâu và xây dựng thương hiệu quốc gia, hình thành chuỗi liên kết vùng nguyên liệu, chế biến, thị trường. Các hợp tác xã kiểu mới, doanh nghiệp công nghệ cao và mô hình khởi nghiệp nông nghiệp trở thành lực lượng nòng cốt của chuỗi sản xuất hiện đại.
Song song đó, thị trường nội địa cần được khai thác hiệu quả hơn, gắn với thương mại điện tử và hệ thống phân phối chuyên nghiệp. Trên thị trường quốc tế, Việt Nam phải tận dụng cơ hội từ các FTA, mở rộng không gian thương mại, giảm phụ thuộc vào một số thị trường truyền thống.
Ngoài ra, phát triển hạ tầng hiện đại là điều kiện tiên quyết. Cần đồng bộ hệ thống giao thông, thủy lợi, cảng cá, logistics và hạ tầng số, bảo đảm chuỗi cung ứng liền mạch từ sản xuất đến tiêu thụ.
Đặc biệt, khoa học công nghệ và chuyển đổi số phải trở thành động lực trung tâm của tăng trưởng. Việc hình thành Trung tâm dữ liệu nông nghiệp quốc gia (AgriData) sẽ giúp quản lý vùng trồng, mùa vụ, cảnh báo thiên tai, hỗ trợ ra quyết định và thúc đẩy nông nghiệp thông minh, nông nghiệp số. Cơ giới hóa, tự động hóa, chọn tạo giống, công nghệ sinh học và canh tác hữu cơ là hướng đi tất yếu để nâng cao năng suất, giảm phát thải và thích ứng khí hậu.
Theo Viện Chiến lược, Chính sách nông nghiệp và môi trường, ứng phó thiên tai, dịch bệnh và biến đổi khí hậu cũng được xác định là nhiệm vụ thường xuyên. Bảo hiểm nông nghiệp cần được mở rộng và gắn với tín dụng để giảm rủi ro sản xuất; đồng thời, tăng cường hệ thống cảnh báo sớm, đào tạo kỹ năng phòng chống thiên tai và áp dụng mô hình canh tác thích ứng.
Phát triển rừng bền vững, bảo vệ nguồn nước, kiểm soát ô nhiễm và kinh tế tuần hoàn phải trở thành trụ cột của ngành nông nghiệp và môi trường trong giai đoạn mới.
Cùng với đó, tăng trưởng xanh đòi hỏi thể chế linh hoạt, minh bạch và đồng bộ. Việc thực thi Luật Đất đai 2024, cải cách thủ tục, đổi mới chính sách tín dụng và thu hút đầu tư tư nhân sẽ mở ra không gian phát triển mới. Đào tạo nguồn nhân lực nông nghiệp chuyên nghiệp, am hiểu công nghệ là “chìa khóa mềm” cho chuyển đổi. Các trường, viện, doanh nghiệp cần phối hợp đào tạo kỹ năng số, quản trị chuỗi, tiêu chuẩn xanh và tư duy thị trường.
Bên cạnh đó, mở rộng hợp tác quốc tế về khoa học công nghệ, biến đổi khí hậu và đầu tư xanh sẽ giúp Việt Nam huy động hiệu quả các nguồn lực ODA, vốn tín dụng xanh và tri thức toàn cầu để hiện thực hóa mục tiêu phát triển bền vững.
Giai đoạn 2026-2030 sẽ là thời kỳ bản lề đưa nông nghiệp Việt Nam chuyển từ tăng trưởng theo chiều rộng sang chiều sâu, xanh, thông minh và bền vững. Với quyết tâm chính trị cao, khoa học công nghệ làm động lực và con người làm trung tâm, ngành nông nghiệp và môi trường có thể bứt phá, trở thành ngành kinh tế sinh thái chủ lực, góp phần thực hiện cam kết Việt Nam phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.