Chuyên gia Nguyễn Bích Lâm: Tạo thế và lực cho năm 2023

Đặc biệt, với tinh thần quyết tâm vượt khó, với nỗ lực chung của toàn xã hội cùng đồng hành tháo gỡ khó khăn cho doanh nghiệp…, kỳ vọng kinh tế Việt Nam sẽ hoàn thành toàn diện các mục tiêu của năm 2022, tạo thế và lực cho năm 2023.

Để hiểu rõ hơn về những điểm sáng cũng như những khó khăn, thách thức còn tồn tại của nền kinh tế, phóng viên Thông tấn xã Việt Nam đã có cuộc trao đổi với TS. Nguyễn Bích Lâm, nguyên Tổng cục trưởng Tổng cục Thống kê xung quanh nội dung này.

Ông có thể đánh giá về bức tranh kinh tế của Việt Nam trong 6 tháng đầu năm 2022?

6 tháng đầu năm 2022, kinh tế Việt Nam diễn ra trong bối cảnh thuận lợi và khó khăn, thách thức đan xen, nhưng khó khăn, thách thức lại nhiều hơn. Theo đó, hệ lụy của đại dịch COVID-19 chưa được khắc phục; căng thẳng Nga-Ukraine và các biện pháp cấm vận của Mỹ cùng phương Tây đối với Nga càng làm trầm trọng hơn đứt gãy chuỗi cung ứng toàn cầu.

Cùng với đó, thế giới đang phải đương đầu với khủng hoảng 3 chiều là năng lượng, lương thực và tài chính. Lạm phát tại các nền kinh tế phát triển và mới nổi trên toàn cầu tăng với mức cao nhất trong 4 thập kỷ gần đây. Các định chế tài chính quốc tế dự báo kinh tế thế giới năm 2022 tăng trưởng chậm lại, đạt khoảng từ 2,9-3,1% so với mức tăng trưởng 5,9% của năm 2021.

Trong bối cảnh kinh tế thế giới có nhiều khó khăn, bất định, kinh tế Việt Nam có độ mở lớn; sản xuất phụ thuộc khá nhiều vào nguồn và giá nguyên, nhiên vật liệu nhập khẩu. Kết quả 6 tháng đầu năm 2022, tăng trưởng kinh tế Việt Nam đạt mức 6,42%; lạm phát bình quân được kiểm soát ở mức 2,44%; đảm bảo ổn định vĩ mô và các cân đối lớn của nền kinh tế. Đây là một thành công với bức tranh kinh tế 6 tháng có nhiều điểm sáng, đáng tự hào.

Trong bức tranh tăng trưởng chung 6,42%, khu vực nông nghiệp và thuỷ sản tăng 2,78%, đảm bảo cung cấp đầy đủ nhu cầu lương thực thực phẩm của nền kinh tế với giá ổn định. Đó là nền tảng trong kiểm soát lạm phát 6 tháng ở mức 2,44% trong bối cảnh thế giới đang đối mặt với khủng hoảng lương thực và giá thực phẩm tăng cao.

Đầu tư nước ngoài vào Việt Nam trong 6 tháng đầu năm cũng là điểm sáng của nền kinh tế. Vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài thực hiện tại Việt Nam 6 tháng đầu năm 2022 ước tính đạt 10,06 tỷ USD, tăng 8,9% so với cùng kỳ năm 2021. Đây là số vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài thực hiện cao nhất của 6 tháng đầu năm trong 5 năm qua.

Vị thế kinh tế Việt Nam trong thương mại quốc tế được củng cố và khẳng định qua thành tích về kim ngạch xuất khẩu hàng hoá 6 tháng của năm sau luôn cao hơn năm trước. Theo đó, 6 tháng đầu năm nay, kim ngạch xuất khẩu đạt tới 185,94 tỷ USD, tăng 17,3% so với cùng kỳ năm 2021; trong đó, kim ngạch xuất khẩu của khu vực có vốn đầu tư nước ngoài đạt 136,68 tỷ USD, tăng 16,3%, chiếm 73,5% trong tổng kim ngạch xuất khẩu của nền kinh tế.

Cùng đó, những điểm sáng về cải thiện môi trường kinh doanh, sản xuất, đầu tư và thương mại quốc tế trong 6 tháng phản ánh nền kinh tế đã từng bước phục hồi; là cơ sở quan trọng, tạo đà tăng trưởng cao cho 6 tháng cuối năm 2022 và các năm tiếp theo.

Một điểm nhấn nữa là cộng đồng doanh nghiệp năng động, linh hoạt, thực thi hiệu quả các giải pháp để vượt qua những khó khăn, biến cố, vững tin vào sự điều hành linh hoạt, hiệu quả của Chính phủ, các địa phương và triển vọng kinh tế của đất nước.

Chương trình Phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội được thiết kế tinh tế, hiệu quả sẽ tạo động lực, niềm tin cho cộng đồng doanh nghiệp, nâng cao năng lực sản xuất của nền kinh tế ra sao, thưa ông?

Ngay từ đầu năm, với phương châm tạo điều kiện tốt nhất cho hoạt động sản xuất kinh doanh, khắc phục các điểm nghẽn và bất cập của nền kinh tế do hệ luỵ của làn sóng dịch COVID-19 lần thứ tư diễn ra trong năm 2021, Chính phủ đã khẩn trương ban hành nhiều chính sách và giải pháp thúc đẩy phát triển kinh tế. Đặc biệt, ngày 30/1/2022 Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Nghị quyết số 11/NQ-CP về Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế-xã hội và triển khai Nghị quyết số 43/2022/QH15 của Quốc hội về chính sách tài khoá, tiền tệ hỗ trợ Chương trình.

Các gói hỗ trợ được thiết kế tinh tế, khắc phục những khó khăn cho khu vực doanh nghiệp, hộ sản xuất kinh doanh và cuộc sống của người dân. Đồng thời, tạo động lực, nâng cao năng lực sản xuất của nền kinh tế, tạo niềm tin cho cộng đồng doanh nghiệp, cải thiện mạnh mẽ các điều kiện kinh doanh.

Theo đó, các chính sách, giải pháp và chỉ đạo của Chính phủ, sự nỗ lực, linh hoạt của cộng đồng doanh nghiệp được phản ánh qua chỉ số Nhà quản trị mua hàng (PMI) lĩnh vực sản xuất tháng 1/2022 của Việt Nam đạt 53,7 điểm, tăng so với mức 52,5 điểm của tháng 12/2021.

Ngay từ đầu năm 2022, sản lượng và số lượng đơn đặt hàng mới tăng mạnh với tốc độ tăng nhanh nhất trong vòng 9 tháng trở lại thời điểm tháng 1/2022 khi nhu cầu của khách hàng tiếp tục cải thiện. Theo đó, số lượng đơn hàng mới từ nước ngoài tiếp tục tăng và đạt tốc độ tăng cao nhất kể từ tháng 11/2018.

Đến tháng 5/2022, chỉ số PMI của nước ta tăng lên và đạt mức 54,7%. Điều này phản ánh thực tế sản lượng và số lượng đơn hàng mới của nền kinh tế tăng mạnh hơn trong bối cảnh phục hồi sản xuất từ đại dịch. Tốc độ tạo việc làm nhanh hơn và "sức khoẻ" của khu vực kinh tế ngoài nhà nước được cải thiện đáng kể. Các điều kiện kinh doanh đã cải thiện thành mức tốt nhất trong hơn một năm.

Vậy ông có cho rằng, các quyết sách của Chính phủ ban hành và thực hiện đúng thời điểm đã giúp nền kinh tế phục hồi nhanh?

Với tư duy đột phá, hành động khẩn trương, linh hoạt, đặt hiệu quả chỉ đạo lên trên hết và với sự đồng hành hiệu quả của Quốc hội và cả hệ thống chính trị, nhiều chính sách, giải pháp được Chính phủ ban hành, triển khai thực hiện đúng thời điểm trong thời gian qua đã đưa nền kinh tế nước ta phục hồi nhanh.

Việc Chính phủ ban hành Nghị quyết 128/NQ-CP, ngày 11/10/2021 có ý nghĩa rất quan trọng trong chống dịch và phát triển kinh tế, đã xoay chuyển cục diện phát triển kinh tế - xã hội đất nước. Nghị quyết 128/NQ-CP và quyết định mở cửa nền kinh tế, đón nhận trở lại khách du lịch có ý nghĩa then chốt trong việc đảo chiều kết quả kinh tế năm 2021. Từ đó, thúc đẩy đà phục hồi, tăng trưởng 6 tháng đầu năm 2022 và các năm tiếp theo.

Tổng cầu trong nước của thị trường với gần 100 triệu dân đã hồi phục phản ánh qua tổng mức bán lẻ hàng hóa và doanh thu dịch vụ tiêu dùng 6 tháng đầu năm 2022 có quy mô cũng như tốc độ tăng cao hơn so với cùng kỳ trong vòng 5 năm lại đây. So với 6 tháng đầu năm 2019 là năm trước khi xảy ra đại dịch, tổng mức bán lẻ và doanh thu dịch vụ tiêu dùng tăng 14,4%; tăng 27,3% so với cùng kỳ năm 2021…

Bên cạnh những điểm sáng, kinh tế Việt Nam vẫn phải đối mặt với nhiều khó khăn, thách thức. Ông có thể đánh giá về những khó khăn, thách thức này ra sao, thưa ông?

Tôi cho rằng, dịch COVID-19 đã gây nhiều khó khăn trong kinh tế-xã hội. Hệ lụy của đại dịch chưa xử lý xong thì căng thẳng Nga-Ukraine với các lệnh trừng phạt của Mỹ và phương Tây gây không ít khó khăn cho nền kinh tế Việt Nam.

6 tháng đầu năm 2022, cả nước có 83.570 doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh có thời hạn, ngừng hoạt động chờ làm thủ tục giải thể và đã hoàn tất thủ tục giải thể; trong đó, có 50.909 doanh nghiệp tạm ngừng kinh doanh, tăng 43,0% so với cùng kỳ năm 2021; có 24.073 doanh nghiệp chờ làm thủ tục giải thể, giảm 2,4% so với cùng kỳ năm trước; có 8.588 doanh nghiệp đã giải thể, giảm 13,6% so với cùng kỳ năm 2021.

Tuy nhiên, tổng số doanh nghiệp tạm thời ngừng sản xuất kinh doanh, chờ làm thủ tục và rút lui vĩnh viễn khỏi thị trường chiếm tới 71,48% so với tổng số doanh nghiệp thành lập mới và doanh nghiệp quay trở lại hoạt động. Điều này phản ánh khu vực doanh nghiệp vẫn bị tổn thương nghiêm trọng trước những khó khăn của kinh tế thế giới và trong nước.

Mặc dù, kim ngạch xuất khẩu đạt con số ấn tượng nhưng kim ngạch xuất khẩu của khu vực kinh tế trong nước chỉ đạt 49,26 tỷ USD, chiếm 26,5% tổng kim ngạch xuất khẩu. Từ đó, phản ánh vị thế thương mại quốc tế của Việt Nam là do khu vực FDI tạo nên. Kinh tế phụ trợ và liên kết giữa khu vực kinh tế trong nước với khu vực FDI còn yếu và lỏng lẻo.

Kinh tế Việt Nam có độ mở lớn, sản xuất trong nước phụ thuộc nhiều vào nguyên vật liệu nhập khẩu từ bên ngoài, với tỷ lệ chi phí nguyên vật liệu nhập khẩu trong tổng chi phí nguyên vật liệu của toàn nền kinh tế là 37%. Chi phí xăng dầu chiếm khoảng 3,52% trong tổng chi phí sản xuất của toàn nền kinh tế, khi giá xăng dầu thế giới tăng sẽ làm tăng giá nguyên vật liệu nhập khẩu, nguyên nhiên vật liệu trong nước. Đặc biệt, là giá xăng dầu tăng, gây nhiều khó khăn cho sản xuất và cạnh tranh tại thị trường trong nước và thế giới.

Do đứt gãy chuỗi cung ứng, hệ luỵ của các lệnh trừng phạt của Mỹ và phương Tây đối với Nga gây nên khủng hoảng năng lượng, giá nhiều mặt hàng thiết yếu cho sản xuất tăng cao ảnh hưởng trực tiếp và khá mạnh đến kinh tế Việt Nam.

Để thúc đẩy tăng trưởng kinh tế trong 6 tháng cuối năm 2022 và những năm tiếp theo, ông đề xuất giải pháp gì?

Theo tôi, trước mắt, Chính phủ kịp thời tháo gỡ khó khăn, vướng mắc về cơ chế, chính sách, thủ tục hành chính. Đồng thời, rà soát bãi bỏ các quy định không hợp lý nhằm đẩy mạnh giải ngân vốn đầu tư, thực hiện các dự án trọng điểm.

Cùng với đó, Chính phủ đẩy mạnh thực hiện các gói hỗ trợ của Chương trình phục hồi và phát triển kinh tế - xã hội, các gói kích cầu nhằm hỗ trợ phục hồi tăng trưởng để nâng cao năng lực, khả năng cạnh tranh của nền kinh tế.

Đối với doanh nghiệp, cần cắt giảm chi phí đầu vào, tạo môi trường kinh doanh bình đẳng, thông thoáng thúc đẩy tổng cung, giảm áp lực lạm phát. Bên cạnh đó, có giải pháp đột phá, thực hiện hỗ trợ kịp thời cho các ngành, lĩnh vực bị ảnh nặng nề do giá năng lượng và nguyên vật liệu đầu vào tăng cao.

Ngân hàng Nhà nước Việt Nam và Bộ Tài chính tiếp tục phối hợp thực hiện hài hòa chính sách tài khoá và tiền tệ; chủ động và linh hoạt điều tiết thị trường tiền tệ, lãi suất, tỷ giá trong bối cảnh Ngân hàng Trung ương các nền kinh tế lớn nâng lãi suất để kiểm soát lạm phát. Đồng thời, đảm bảo tính thanh khoản, hỗ trợ cho doanh nghiệp ổn định sản xuất, hỗ trợ xuất nhập khẩu của nền kinh tế.

Bộ Công Thương khẩn trương nghiên cứu, xây dựng chiến lược đa dạng nguồn cung nguyên, nhiên vật liệu cho nền kinh tế theo từng ngành, lĩnh vực; từng bước xóa bỏ tình trạng phụ thuộc vào một vài thị trường, nhằm duy trì sản xuất khi diễn ra đứt gãy chuỗi cung ứng và bất ổn địa chính trị.

Bộ Công Thương và Bộ Tài chính khẩn trương trình Chính phủ phương án cắt giảm, hoặc tạm thời không áp dụng các loại thuế đánh vào xăng dầu để giữ giá xăng dầu không vượt ngưỡng quá cao. Từ đó, tạo điều kiện cho khu vực doanh nghiệp duy trì sản xuất kinh doanh.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Bộ Tài chính, Bộ Công Thương và UBND các tỉnh có đoàn thuyền đánh bắt hải sản trình Chính phủ phương án hỗ trợ ngư dân về giá xăng dầu để các ngư dân đưa tàu thuyền ra khơi, đánh bắt hải sản, canh giữ lãnh hải của Tổ quốc.

Với tinh thần quyết tâm vượt khó, nỗ lực chung của toàn xã hội, sự vào cuộc quyết liệt của cả hệ thống chính trị, Chính phủ và các bộ ngành, địa phương chúng ta kỳ vọng, kinh tế Việt Nam sẽ hoàn thành toàn diện các mục tiêu của năm 2022. Từ đó, tạo thế và lực cho phát triển năm 2023, tiến tới hoàn thành các mục tiêu kế hoạch của giai đoạn 2021-2025.

Xin cám ơn ông!