Nhà văn, liệt sĩ Chu Cẩm Phong là nhà văn đầu tiên được Nhà nước truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân (tháng 4-2010). Trước đó, ông đã được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về văn học nghệ thuật năm 2007 với tác phẩm “Nhật ký chiến tranh”.
Ông sinh ngày 12/8/1941 tại Hội An, tỉnh Quảng Nam.
Nhà văn, liệt sĩ Chu Cẩm Phong. |
Chu Cẩm Phong tên thật là Trần Tiến, sinh tại làng Minh Hương (nay là phường Minh An), thành phố Hội An, tỉnh Quảng Nam, trong một gia đình cách mạng.
Năm 1954, Chu Cẩm Phong theo cha tập kết ra Bắc, học ở Trường học sinh miền Nam, rồi vào Khoa Ngữ văn Trường Đại học Tổng hợp Hà Nội. Là một sinh viên học giỏi và đam mê hoạt động phong trào, ông được cử làm Ủy viên Ban Chấp hành Hội Liên hiệp thanh niên sinh viên Việt Nam, Phó Bí thư Đoàn trường và được kết nạp vào Đảng năm 1963 khi đang học năm thứ ba.
Tốt nghiệp loại xuất sắc vào cuối năm 1964, được chọn đi học tiếp ở nước ngoài, nhưng Chu Cẩm Phong đã không chọn con đường ấy mà xin vào Nam chiến đấu. Thời gian đầu, ông làm phóng viên Thông tấn xã Việt Nam, sau đó chuyển sang làm phóng viên, biên tập viên Tạp chí Văn nghệ giải phóng Trung Trung Bộ (khu V), Bí thư Chi bộ tiểu ban văn nghệ Ban tuyên huấn Khu V. Trong công tác cũng như trong đời sống hàng ngày, Chu Cẩm Phong cũng luôn luôn là một đảng viên, một cán bộ rất gương mẫu.
Những chuyến công tác liên tục về tuyến lửa ở Quảng Nam, Quảng Đà, Quảng Ngãi... đã giúp Chu Cẩm Phong có được thực tế sinh động để viết nên những tác phẩm có giá trị như: Vườn cây ăn quả nhà mẹ Thám, Gió lộng từ Cửa Đại, Mặt biển - mặt trận, Rét tháng giêng, Con chị Hiền...
Ngày 1/5/1971, Mỹ - ngụy tổ chức một trận càn lớn vào thôn Vinh Cường, xã Xuyên Phú (nay là xã Duy Tân), huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng Nam. Chúng phát hiện căn hầm Chu Cẩm Phong và các đồng đội đang trú ẩn bên một bờ suối. Quân địch vây riết, dùng đủ mọi thứ vũ khí, kể cả tiểu liên, lựu đạn, hơi cay, hỏa tiễn nã vào hầm.
Chu Cẩm Phong chỉ huy đồng đội kiên cường chống trả. Ông truyền mệnh lệnh: “Thà hy sinh tất cả, không ai được đầu hàng!”. Cuộc chiến đấu không cân sức diễn ra ngày càng quyết liệt, Chu Cẩm Phong và các đồng đội đã anh dũng hy sinh khi anh ở tuổi 30.
Một sĩ quan quân đội Sài Gòn tham gia trận càn đã phát hiện các tập nhật ký của Chu Cẩm Phong. Toàn bộ nhật ký đã được người sĩ quan này cất giữ và tặng lại cho bạn mình - một sĩ quan tâm lý chiến.
Điều kỳ diệu là những suy nghĩ của nhà văn cộng sản trong cuốn nhật ký đã cảm hóa được một sĩ quan ở bên kia chiến tuyến, khiến viên sĩ quan nâng niu, gìn giữ và trao lại cho Hội Văn nghệ Giải phóng miền Trung - Trung bộ ngay sau chiến tranh. Năm 2000, cuốn nhật ký được xuất bản với tên gọi “Nhật ký chiến tranh”. Hội Nhà văn Việt Nam đã trao tặng thưởng cho tác phẩm này. Năm 2005, Nhà xuất bản Đà Nẵng xuất bản “Tuyển tập Chu Cẩm Phong”.
* Tấm gương cao đẹp về lòng yêu nước
Tác phẩm quan trọng nhất Chu Cẩm Phong để lại cho đời là "Nhật ký chiến tranh" - một tập hợp những ghi chép thường ngày của anh tại chiến trường, bắt đầu từ 11/7/1967 và kết thúc vào 24/4/1971, bảy ngày trước khi nhà văn hy sinh (1/5/1971).
Vượt ra ngoài ý định của người ghi, như một nét riêng của văn học Việt Nam kháng chiến, “Nhật ký chiến tranh” của Chu Cẩm Phong tự thân nó cứ chứa đựng một giá trị văn học độc đáo.
“Nhật ký chiến tranh” cho thấy cách xử thế, quan niệm sống, tinh thần xả thân vì Tổ quốc, tình yêu lớn lao đối với quê hương và tình yêu thương con người của nhà văn liệt sĩ Chu Cẩm Phong. Ông đã từng viết:
- Ngày 1-10-1967 : “... Công tác văn nghệ sắp đến cũng rất nặng nề và khẩn trương - tất nhiên sứ mệnh của nó cũng rất vẻ vang. Đã đến lúc không thể đi được nữa mà phải chạy, chạy tốc lực. Đến lúc rồi đây. Hãy đem cả sức lực, trí tuệ và tài năng mình hy sinh cho nhiệm vụ lịch sử này”.
- Ngày 8-1-1970 : “Sắp đến mình sẽ đi công tác, mình nhận đi lại Quảng Đà, một nơi ác liệt nhất. Mình có thể sẽ hy sinh trong mùa xuân lịch sử này lắm. Nếu mình ngã xuống như Phương Thảo, Văn Cận, Xuân Quý, thì ba mình, và nhất là mẹ, sẽ đau khổ đến dường nào. Mình biết điều đó. Mình là đứa con trai được cả nhà yêu thương... Nhưng dầu thế nào, mình cũng không xê dịch cái phương châm sống của mình: dũng cảm, say sưa và quên mình như những chiến sĩ cộng sản chân chính đi trước. Dẫu ngã xuống một giờ, nửa giờ trước khi ta giành thắng lợi hoàn toàn, cũng Hạnh phúc lắm thay!”.
Đấy là tâm nguyện thầm kín của Chu Cẩm Phong được ghi trong nhật ký cho riêng mình, và cái thầm kín ấy đã hiện thành hành động sống hàng ngày của ông.
Nhà thơ Thanh Quế, người từng công tác với Chu Cẩm Phong ở khu V từng nhận xét: "Chu Cẩm Phong được phong tặng Anh hùng, không chỉ vì đã dũng cảm chiến đấu vào giây phút cuối cùng khi địch khui hầm gọi hàng; không chỉ ở việc gương mẫu, đi đầu trong công tác, chiến đấu suốt những năm 1964-1971 ở chiến trường miền Nam mà còn ở thành tích sáng tác của anh - với tư cách một nhà văn. Anh đã dũng cảm, chịu đựng gian khổ, hy sinh để len lỏi vào những vùng sâu, căn cứ địch, sống với du kích, cán bộ cơ sở để vừa công tác, vừa lấy tài liệu sáng tác".
Ba mươi tuổi đời, người chiến sĩ - nhà văn Chu Cẩm Phong là tấm gương cao đẹp về lòng yêu nước và đức hy sinh của người cộng sản.
Trung tâm Thông tin Tư liệu/TTXVN