Du khách thử nồng độ cồn tại chợ Giáng sinh ở Quảng trường Bourse, Brussels.
Tối cuối năm, quảng trường Bourse ở thủ đô Brussels sáng rực như một bức tranh ghép. Ánh đèn Giáng sinh hắt xuống những ly rượu vang nóng, tiếng nhạc hòa cùng tiếng cười, người qua kẻ lại đông như trẩy hội. Chỉ cách khu chợ vài bước chân, một đám đông nhỏ bỗng tụ lại quanh những cột sáng lạ lẫm. Không phải sân khấu, cũng chẳng phải quầy hàng, mà là một chiếc máy đứng lặng lẽ, phát sáng như muốn nhắc nhở điều gì đó giữa men say đang dâng cao.
Trên màn hình hiện dòng hướng dẫn ngắn gọn: lấy ống hút, thổi trong vài giây để kiểm tra nồng độ cồn. Một nhóm thanh niên bước tới, ban đầu còn dè dặt, rồi nhanh chóng bật cười. Họ chuyền tay nhau chiếc ống hút, như đang tham gia một trò chơi vô thưởng vô phạt của đêm lễ hội. Nhưng chỉ vài giây sau, tiếng cười khựng lại. Màn hình chuyển sang màu đỏ. Dòng chữ hiện lên lạnh lùng: không nên lái xe trong 2 giờ 8 phút, nguy cơ bị phạt 420 euro.
Khoảnh khắc ấy ngắn ngủi, nhưng đủ để bầu không khí đổi khác. Vẫn có tiếng cười, nhưng ánh mắt đã chùng xuống. Giữa cuộc vui, con số vô tri kia bỗng trở thành lời cảnh báo không thể làm ngơ.
Chiếc máy ấy mang tên FlineBox – thiết bị đo nồng độ cồn kỹ thuật số do công ty khởi nghiệp Fline, có trụ sở tại Liège (miền Nam nước Bỉ), phát triển. Hiện nay, Fline là đơn vị duy nhất tại châu Âu triển khai mô hình này trên quy mô lớn. Từ quán bar, nhà hàng đến lễ hội và sự kiện doanh nghiệp, FlineBox đã xuất hiện tại 11 quốc gia. Nó không đòi hỏi danh tính, không phán xét, chỉ lặng lẽ đưa ra một con số và những gợi ý an toàn: gọi taxi, dùng phương tiện công cộng, hoặc chờ đủ thời gian để nồng độ cồn giảm xuống.
Mỗi dịp cuối năm, những chiếc máy ấy lại trở thành “nhân vật chính” bất đắc dĩ của các cuộc vui. Người thì tò mò, kẻ thì thử cho biết, có nhóm còn biến nó thành trò so kè xem ai “uống khỏe” hơn. Và chính ở đó, câu hỏi lớn dần hiện ra: liệu sau những tràng cười, thông điệp cảnh báo có thật sự ở lại, hay rồi tan biến cùng hơi men?
Câu hỏi ấy càng trở nên nhức nhối khi mùa lễ hội khép lại bằng những con số lạnh lùng trên các bản thống kê tai nạn. Càng về cuối năm, rượu bia càng hiện diện dày đặc trên bàn tiệc, và trên cả các cung đường.
Du khách sử dụng thiết bị thổi nồng độ cồn.
Theo khảo sát của Cơ quan An toàn Đường bộ Wallonie (AWSR), trong số hơn 800 tài xế thường xuyên uống rượu bia, có tới 36% cho rằng không thể hình dung nổi một đêm Giao thừa thiếu hơi men. Trong các bữa tiệc gia đình khác, tỷ lệ này “chỉ” là 27%. Nhưng điều đáng lo hơn nằm ở phía sau cuộc vui: cứ ba tài xế thì có một người thừa nhận từng lái xe sau khi đã uống quá chén trong các buổi tiệc cuối năm.
Hệ lụy hiện rõ trên mặt đường. Tại Wallonie, trung bình cứ sáu vụ tai nạn có thương vong thì có một vụ liên quan đến rượu bia. Riêng dịp Giáng sinh, tỷ lệ này tăng lên 26%, và đến đêm Giao thừa, con số chạm mốc 38% – gần gấp đôi mức trung bình cả năm. Mỗi đêm lễ hội qua đi, niềm vui của người này lại trở thành nỗi đau của người khác.
Không ngạc nhiên khi vào thời điểm ấy, các chiến dịch phòng ngừa được đẩy mạnh. AWSR đã cung cấp miễn phí 30 máy FlineBox cho các đơn vị tổ chức sự kiện cuối năm. “Tất cả máy đều nhanh chóng được đăng ký hết”, bà Belinda Demattia, người phát ngôn của AWSR, cho biết.
Sự hưởng ứng mạnh mẽ cũng khiến hãng bảo hiểm Ethias bất ngờ. Phối hợp cùng Fline, Ethias trao 50 suất lắp đặt máy miễn phí cho khách hàng tổ chức tiệc tất niên. “Chỉ trong 17 phút, 50 máy đầu tiên đã có chủ. Sau một giờ là 100 lượt đăng ký, và sau 36 giờ, con số vượt quá 300”, ông Steve Berger, chuyên gia phòng ngừa của Ethias, kể lại. Theo ông, nhu cầu lớn này phản ánh một mâu thuẫn quen thuộc: các đơn vị tổ chức tiệc vừa muốn giữ không khí vui vẻ, vừa ý thức rõ trách nhiệm bảo đảm an toàn cho khách mời khi cuộc vui tàn.
Nhưng liệu một chiếc máy có đủ sức kéo con người ra khỏi cảm giác “tưởng là tỉnh”?
Năm 2024, gần 900.000 lượt kiểm tra đã được thực hiện qua hệ thống FlineBox – gần ngang với số lượt kiểm tra của cảnh sát. Kết quả khiến nhiều người giật mình: cứ hai người thổi máy thì có một người vượt quá ngưỡng cho phép. Đáng chú ý hơn, trước khi kiểm tra, 34% người dùng khẳng định họ hoàn toàn tỉnh táo để lái xe.
“Rượu bia thường tạo ra những cảm giác rất sai lệch”, ông Adelin Jacques de Dixmude, CEO của Fline, nhận định. “Sự tự tin hão huyền khiến người ta tin rằng mình vẫn kiểm soát được mọi thứ. Chiếc máy không lên lớp đạo đức, nó chỉ đưa ra một con số cụ thể để phá vỡ ảo tưởng đó”.
AWSR cũng chia sẻ thực tế này. Khi đã uống, khả năng đánh giá của con người bị tê liệt, và nhiều người vẫn quen đo độ say bằng số ly đã uống. Trong khi đó, nồng độ cồn lại phụ thuộc vào hàng loạt yếu tố: ăn uống, mệt mỏi, tốc độ uống, hay nồng độ rượu. “Nhiều người thật sự sốc khi nhận ra chỉ 2–3 ly đã đủ để vượt quá giới hạn pháp luật”, bà Demattia nói.
Dẫu vậy, từ nhận thức đến hành động vẫn là khoảng cách không dễ lấp đầy. Ở nhiều quán bar, chiếc máy đôi khi trở thành một điểm giải trí. Người ta cười, chụp ảnh, thổi máy như một trò vui của đêm lễ hội. Nhưng với ông Adelin Jacques de Dixmude, điều đó không hoàn toàn tiêu cực. “Ngay cả khi họ đến vì tò mò hay so bì, thì việc họ dừng lại trước chiếc máy đã là bước đầu của sự tự nhận thức”, ông nói.
AWSR đã cố gắng đánh giá xem bước đầu ấy có dẫn đến thay đổi thực sự hay không. Trong dự án thí điểm giai đoạn 2022–2023, hơn 25.000 người đã sử dụng FlineBox tại các quán bar, vũ trường và câu lạc bộ thể thao. Kết quả cho thấy 7 trên 10 người có kết quả dương tính cho biết họ đã giảm hoặc ngừng uống, và/hoặc thay đổi cách về nhà để an toàn hơn.
“Dù dựa trên lời tự khai, nhưng các con số này cho thấy một sự chuyển biến rõ rệt trong nhận thức”, bà Demattia khẳng định.
Giữa mùa lễ hội rộn ràng, khi men say dễ che mờ lý trí, những chiếc máy đo nồng độ cồn đứng lặng lẽ ở góc phố hay trước cửa quán bar. Chúng không cấm đoán, không quát nạt, chỉ lặng lẽ đưa ra một con số. Nhưng đôi khi, chính con số ấy – lạnh lùng và không khoan nhượng – lại đủ sức kéo người ta trở về với thực tế, trước khi quá muộn.