Nhiều thách thức trong quản lý
Ông Nguyễn Văn Thành, Trưởng phòng Chính sách, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số (Bộ Công Thương) cho biết, tình trạng hàng gian, hàng giả và các hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ hiện nay đang diễn ra khá phổ biến trên thị trường. Trong khi đó, thương mại điện tử lại đang tăng trưởng với tốc độ rất nhanh, đưa Việt Nam trở thành một trong những thị trường phát triển hàng đầu trong khu vực.
Tuy nhiên, bên cạnh mặt tích cực, thương mại điện tử cũng bộc lộ những mặt trái rõ rệt. Đây chính là bài toán lớn thứ hai đặt ra cho công tác quản lý. Trước thực tế đó, Nhà nước đã và đang từng bước hoàn thiện khung pháp lý nhằm quản lý hoạt động thương mại điện tử và bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên môi trường số.
Các quy định mới đã được ban hành, có hiệu lực theo lộ trình cụ thể, với những văn bản pháp lý và quy chuẩn kỹ thuật nhằm điều chỉnh trách nhiệm của từng chủ thể tham gia, từ người bán, các nền tảng số trung gian cho đến các sàn thương mại điện tử.
Vấn nạn hàng giả, hàng nhái trở nên nhức nhối.
Trước đây, chúng ta đã có những quy định nhất định đối với các sàn thương mại điện tử và nền tảng trung gian, nhưng có thể nói là chưa đầy đủ và chưa thực sự chi tiết. Cơ sở pháp lý vẫn còn những khoảng trống, khiến việc quản lý và xử lý vi phạm gặp nhiều khó khăn. Trong thời gian tới, các quy định sẽ được bổ sung, làm rõ hơn trách nhiệm của từng đối tượng, đặc biệt là trong việc bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng trên môi trường thương mại điện tử.
Một nội dung rất quan trọng là trách nhiệm của các nền tảng số trung gian và sàn thương mại điện tử đối với hàng hóa được kinh doanh trên nền tảng của mình, bao gồm cả hoạt động bán hàng qua livestream. Dù là gian hàng truyền thống trên sàn hay hình thức bán hàng qua mạng xã hội, livestream, thì trách nhiệm liên quan đến chất lượng, nguồn gốc và tính hợp pháp của sản phẩm đều cần được xác định rõ ràng.
Đối với các nền tảng thương mại điện tử xuyên biên giới, đây là lĩnh vực trước đây chúng ta gặp rất nhiều khó khăn trong quản lý. Các nền tảng lớn của nước ngoài như Amazon, Alibaba hay một số nền tảng số khác có hoạt động hướng tới thị trường Việt Nam – thể hiện qua việc sử dụng tên miền tiếng Việt, giao diện tiếng Việt hoặc có lượng giao dịch đáng kể từ người tiêu dùng trong nước – nhưng chưa thực hiện đầy đủ nghĩa vụ đăng ký, phối hợp quản lý theo quy định.
Điều này khiến việc kiểm soát hoạt động kinh doanh, cũng như xác định trách nhiệm khi xảy ra vi phạm, trở nên hết sức phức tạp.Giữa các sàn thương mại điện tử, nền tảng trung gian và cơ quan quản lý nhà nước, cần có sự phối hợp chặt chẽ trong việc tiếp nhận, xử lý và trao đổi thông tin, đặc biệt là những thông tin, nội dung có dấu hiệu vi phạm pháp luật. Theo quy định hiện hành, khi cơ quan chức năng phát hiện hoặc yêu cầu xử lý, chủ sàn và đơn vị vận hành nền tảng phải có trách nhiệm gỡ bỏ các thông tin, nội dung vi phạm trong vòng 24 giờ.
Thực tế cho thấy, trong quá trình giao dịch trực tuyến, người tiêu dùng là đối tượng dễ chịu tác động và chịu thiệt hại lớn nhất. Các rủi ro như mất tiền, bị lừa đảo, xâm phạm tài sản hay quyền lợi cá nhân hoàn toàn có thể xảy ra nếu thông tin sản phẩm không được kiểm soát chặt chẽ. Chính vì vậy, việc rà soát, kiểm duyệt, loại bỏ hoặc ngăn chặn kịp thời các thông tin rao bán có dấu hiệu vi phạm trước khi người tiêu dùng đưa ra quyết định mua hàng là hết sức cần thiết.
Sau khi giao dịch phát sinh, trách nhiệm cung cấp, lưu trữ và báo cáo thông tin thuộc về các nền tảng số trung gian và các đơn vị vận hành sàn thương mại điện tử. Với quy mô giao dịch hiện nay, trách nhiệm này càng trở nên quan trọng. Quy mô lớn đồng nghĩa với yêu cầu cao hơn về minh bạch và trách nhiệm quản lý.
Theo quy định, các nền tảng phải lưu trữ dữ liệu liên quan đến giao dịch, bao gồm thông tin bán hàng, nội dung livestream, trong thời gian tối thiểu một năm; riêng đối với sàn thương mại điện tử, thời gian lưu trữ tối thiểu là ba năm. Đây là cơ sở quan trọng để đối chiếu, xác minh khi phát sinh tranh chấp, khiếu nại hoặc yêu cầu kiểm tra từ cơ quan chức năng.
Tuy nhiên, nếu chỉ dừng lại ở việc thúc đẩy giao dịch và áp dụng các quy định trên giấy tờ thì chưa đủ để giải quyết triệt để vấn nạn hàng giả, hàng vi phạm, hàng xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ trên môi trường mạng. Điều cần thiết là phải có hành động mạnh mẽ, đồng bộ và liên tục hơn, từ cơ quan quản lý, các nền tảng trung gian cho đến người bán và người tiêu dùng.
Việc chủ động gỡ bỏ sản phẩm vi phạm, kiểm soát nội dung ngay từ đầu không chỉ giúp làm lành mạnh thị trường thương mại điện tử, mà còn góp phần bảo vệ quyền lợi của người tiêu dùng và đảm bảo sự phát triển bền vững của môi trường kinh doanh số.
Nâng cao nhận thức là yếu tố then chốt
Ông Trần Hữu Linh, Cục trưởng Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước (Bộ Công Thương) cho biết, yếu tố cốt lõi trong cuộc chiến chống gian lận thương mại và hàng giả vẫn là văn hóa và đạo đức kinh doanh. Thực tế cho thấy, vẫn tồn tại tình trạng người tiêu dùng biết rõ hàng hóa là giả, là nhái nhưng vẫn chấp nhận mua. Khi người mua còn thỏa hiệp với hàng giả thì việc đấu tranh, ngăn chặn các hành vi vi phạm trên thị trường, đặc biệt là trên môi trường số, sẽ gặp rất nhiều khó khăn.
Do đó, vấn đề đặt ra là làm thế nào để nâng cao nhận thức cho cả người bán lẫn người tiêu dùng. Việc khơi dậy tinh thần yêu chuộng hàng Việt, ưu tiên sử dụng sản phẩm nội địa có chất lượng là hết sức quan trọng. Ở nhiều quốc gia trong khu vực như Hàn Quốc, Thái Lan hay Lào, người dân có xu hướng ưu tiên sử dụng hàng hóa trong nước.
Việt Nam cũng đã triển khai nhiều chương trình vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”, tuy nhiên nếu người tiêu dùng vẫn dễ dàng thỏa hiệp với hàng giả, hàng kém chất lượng thì những nỗ lực này sẽ khó đạt được hiệu quả như mong muốn.
Về phía Cục Quản lý và Phát triển thị trường trong nước cũng rất coi trọng công tác tuyên truyền, phổ biến pháp luật và truyền thông để người dân có nhận thức đúng đắn, đầy đủ về tác hại của hàng giả, hàng nhái. Đây được xác định là nhiệm vụ hết sức quan trọng và sẽ tiếp tục được đẩy mạnh trong thời gian tới.
Ông Linh cho biết thêm, trong thời gian qua, Nhà nước đã rất nỗ lực trong công tác phòng, chống buôn lậu, gian lận thương mại và hàng giả, đặc biệt là trên môi trường thương mại điện tử. Việc Chính phủ ban hành Nghị quyết 397/NQ-CP là lần đầu tiên có một kế hoạch hành động quốc gia mang tính tổng thể, dài hạn, thể hiện cam kết rất mạnh mẽ của Chính phủ trong cuộc chiến chống gian lận thương mại, hàng giả và xâm phạm sở hữu trí tuệ đến năm 2030.
Hiện nay, các cơ quan chức năng đang khẩn trương xây dựng kế hoạch hành động để sớm đưa Nghị quyết vào thực tiễn. Nhiều giải pháp được xác định là rất quyết liệt và thiết thực, như mục tiêu xóa bỏ hàng giả, hàng nhái; yêu cầu 100% các sàn thương mại điện tử phải ký cam kết phòng ngừa và chủ động, quyết liệt trong công tác chống hàng giả; đồng thời tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi vi phạm.
Nghị quyết cũng nhấn mạnh việc kiên quyết xử lý các trường hợp cán bộ, công chức tiếp tay, bao che cho các hành vi buôn lậu, gian lận thương mại, đặc biệt là gian lận trên môi trường thương mại điện tử. Thực tế thời gian qua vẫn còn xảy ra tình trạng bảo kê, tiếp tay cho vi phạm, và đây là nội dung sẽ được tập trung chấn chỉnh trong thời gian tới.
Bên cạnh đó, Bộ Công Thương sẽ tiếp tục trình Chính phủ các nghị định về xử phạt vi phạm hành chính, đồng thời hoàn thiện chính sách, pháp luật để tăng tính răn đe. Trong giai đoạn cao điểm cuối năm và dịp Tết Nguyên đán sắp tới, lực lượng chức năng sẽ triển khai các kế hoạch kiểm tra, kiểm soát trọng điểm tại các tuyến biên giới, địa bàn và các điểm kinh doanh có nguy cơ cao, tập trung vào các nhóm hàng hóa thiết yếu phục vụ nhu cầu tiêu dùng của người dân.
Mục tiêu của các giải pháp này là tạo ra một thị trường minh bạch, an toàn, bảo vệ quyền lợi chính đáng của người tiêu dùng, đồng thời tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh cho doanh nghiệp và giúp các bộ, ngành, địa phương nâng cao hiệu quả quản lý nhà nước trong lĩnh vực thương mại.