Người nghèo khốn khổ…
Trong căn nhà tạm vừa bị cưỡng chế, tháo dỡ cách đó ít ngày, anh Mai Sỹ Huyên cho biết, từ năm 2009, anh vào TP Hồ Chí Minh buôn bán hàng rong, làm mướn nhiều năm nên vợ chồng anh đã mua được mảnh đất gần 50 m2 của chính người chủ nhà mà anh ở trọ. Hai vợ chồng tích cóp vốn và vay mượn thêm để dựng lên một căn nhà tạm để cả gia đình trú mưa, trú nắng qua ngày.
Nhưng do việc mua bán đất chỉ là sang nhượng bằng giấy tay, việc dựng tạm căn nhà cũng không xin phép của chính quyền nên ở được khoảng gần 1 năm thì gia đình anh bị cưỡng chế, tháo dỡ. Anh Huyên chia sẻ: “Mấy hôm nay trời mưa gió, cả nhà tôi chẳng có nơi nào để ở nên phải dùng mấy tấm bạt che tạm trên nền nhà cũ để trú mưa.
Cùng chung cảnh ngộ, chị Hiền, một người hàng xóm của anh Huyên cũng sống trong nơm nớp lo sợ khi chính quyền phường có thông báo sẽ tiến hành cưỡng chế căn nhà mà chị vừa vay mượn tiền để mua. Chị Hiền cho biết, sau khi rời quê Ninh Bình từ năm 1996 vào TP Hồ Chí Minh làm thuê, buôn bán thì chị đã tích cóp được một ít tiền. Đến cuối năm 2015, chị chạy vạy, vay mượn thêm được 580 triệu để mua căn nhà này.
Khi mua, căn nhà đã được xây dựng ổn định, có đồng hồ điện, nước nên cảm thấy yên tâm, nhưng niềm vui chưa được bao lâu thì nhận được thông báo của phường 15, là nhà của chị nằm trong diện phải cưỡng chế, tháo dỡ do xây dựng không phép. Nghe tin xong, cả gia đình bàng hoàng, tưởng gop góp mua được căn nhà để cha mẹ có thể yên ổn tuổi già, nhưng toàn bộ những gì tích cóp được trong 20 năm ở đây cũng sắp tan theo mây khói… “Tại sao chính quyền không ngăn chặn từ khi họ bắt đầu xây nhà mà để xây xong cả năm, rồi đến khi tôi mua lại căn nhà này thì chính quyền lại cưỡng chế? Giá như chính quyền làm sớm hơn thì toàn bộ gia sản của gia đình tôi tích cóp, vay mượn lâu nay đâu lâm vào cảnh mất trắng như hiện nay…”, chị Hiền nghẹn ngào.
Chính quyền cũng khó
Ấp Doi, phường 15, quận Gò Vấp có tổng diện tích 40 ha, được quy hoạch là đất cây xanh từ năm 1998. Người dân chịu nhiều thiệt thòi vì bị quy hoạch “treo” suốt gần 20 năm, không thể xây cất, sửa chữa nhà, nên việc mua bán nhà, đất ở đây chủ yếu chỉ bằng giấy tay. Tình trạng cưỡng chế, giải tỏa nhà xây dựng trái phép từ mua bán đất bằng giấy tay ở đây đã kéo dài, dai dẳng nhiều năm nay. Hàng trăm hộ nghèo lâm vào cảnh tay trắng, nợ nần chồng chất vì trót vay mượn, mua đất, dựng nhà không phép trong khu quy hoạch “treo” là câu chuyện nhức nhối nhiều năm qua mà cả chính quyền và người dân đều không tìm thấy một hướng giải quyết thỏa đáng.
Từ năm 2013, khi khu vực này vẫn còn nằm trong diện quy hoạch đất cây xanh, UBND phường 15 đã tiến hành cưỡng chế, giải tỏa hàng trăm hộ gia đình. Từ tháng 5/2013, thành phố có chủ trương thay đổi quy hoạch thành khu hỗn hợp, bao gồm cả cây xanh, khu dân cư… người dân vui mừng và tiếp tục mua đất, dựng nhà. Theo phản ánh của nhiều hộ dân ở đây, trong quá trình xây dựng nhà, chính quyền không có ý kiến gì nên nghĩ, là khu dân cư, nên họ xây nhà và chờ chủ trương để hợp thức hóa, bổ sung thủ tục... Tuy nhiên khi xây dựng xong, dọn về ở được một thời gian thì lại nhận được quyết định cưỡng chế, buộc tháo dỡ.
Trao đổi với chúng tôi, ông Nguyễn Quốc Việt, Phó Chủ tịch UBND phường 15, quận Gò Vấp cho biết, tình trạng xây dựng nhà tự phát ở ấp Doi đã nhiều năm nay. Đa số người dân đều là những hộ nghèo, từ nơi khác đến làm ăn. Cách đây vài năm, phường đã thực hiện cưỡng chế ồ ạt theo chủ trương từ cấp trên, nhưng sau đó việc cưỡng chế được tạm ngưng một thời gian do thành phố có chủ trương thay đổi quy hoạch, nên phường tiến hành, rà soát lại. Hiện nay, trên địa bàn ấp Doi có khoảng 250 căn nhà đang nằm trong diện “treo” chờ cưỡng chế.
Tuy nhiên, chủ trương của phường là vận dụng mọi quy định để người dân có thể làm thủ tục, hướng dẫn người dân làm các thủ tục để khắc phục, mục đích là để căn nhà của họ không bị cưỡng chế, giải tỏa. Từ sau khi điều chỉnh quy hoạch từ đất cây xanh sang “khu hỗn hợp” khoảng 100 hộ gia đình trước đây nằm trong diện cưỡng chế, tháo dỡ đã được cấp giấy chứng nhận và cấp phép xây dựng. Những hộ hiện nay vẫn nằm trong diện cưỡng chế, tháo dỡ đều là những hộ mới mua đất, mới xây dựng nhà sau này.
Chia sẻ thêm về vấn đề này, ông Việt nói: “Đa số bà con đều là hộ nghèo, chúng tôi xuống vận động từng nhà, lắng nghe, chia sẻ với bà con, nhưng vẫn phải tiến hành cưỡng chế, tháo dỡ vì không có quy định nào có thể vận dụng để khắc phục những sai phạm này. Nhìn cảnh tượng đó, bản thân tôi cũng thấy xót xa, nhưng không có cách nào khác. Để xảy ra tình trạng xây dựng nhà tự phát như hiện nay, trước đó, nhiều cán bộ lãnh đạo của phường đã bị kỷ luật”.
Nguyện vọng được sinh sống trong chính căn nhà mình dành dụm, tích cóp dựng nên của những người dân nghèo là một nguyện vọng hết sức chính đáng. Những người dân nghèo không hiểu biết pháp luật, tha phương cầu thực, tích cóp từng đồng tiền ít ỏi trong 20 năm mới có thể dựng được một căn nhà tạm. Nhưng chỉ với những chính sách quy hoạch thiếu nhất quán kiểu như 15 năm quy hoạch “treo” đất cây xanh khiến người dân không thể xây dựng, sửa sang nhà cửa, rồi chuyển quy hoạch sang “khu hỗn hợp” dẫn đến nhiều hộ gia đình trước đó bị cưỡng chế, nay có thể nằm trong diện được cấp phép, khắc phục. Tuy nhiên, vì đã bị cưỡng chế trước khi thay đổi quy hoạch, nên tài sản của họ tích cóp trong ngần ấy năm đã tiêu tan một cách oan uổng, mà chẳng ai bồi thường cho họ.