Thích ứng thiên tai 'vượt quy luật' - Bài 2: Đà Nẵng cấp bách chống ngập úng, sạt lở đất

Bài 2: Đà Nẵng cấp bách chống ngập úng, sạt lở đất 

Hơn 100 nghìn ngôi nhà bị nước bao vây, hàng chục xã phường chìm sâu trong lũ, nhiều tuyến giao thông và bờ biển trọng điểm bị khoét hàm ếch…, tổng thiệt hại lên đến hàng nghìn tỷ đồng. Trong bối cảnh thiên tai ngày càng cực đoan, bài toán chống ngập - chống sạt lở đòi hỏi những giải pháp căn cơ, đồng bộ và dài hạn hơn bao giờ hết.

Bắt đúng bệnh để chữa trị

Nhiều năm nghiên cứu và đề xuất các giải pháp chống ngập cho vùng đô thị, ông Bùi Ngọc Ảnh, nguyên Chủ tịch UBND thành phố Tam Kỳ, nay là Bí thư phường Quảng Phú, thành phố Đà Nẵng phân tích: Thành phố Tam Kỳ (cũ), nay là các phường Tam Kỳ, Quảng Phú, Hương Trà và Bàn Thạch có 3 con sông chảy ngang qua, đó là sông Bàn Thạch, sông Tam Kỳ và sông Trường Giang.

Ba con sông này nguồn cung cấp nước sinh hoạt và sản xuất của cộng đồng nhưng cũng là 3 nguồn nước gây ra lũ lụt trên vùng đất này. Khi mực nước sông Bàn Thạch dâng khoảng 2,5m, hệ thống thoát nước thành phố không thoát được ra sông Bàn Thạch tại các cửa thoát trên tuyến đê Bàn Thạch, đường Bạch Đằng gây ngập úng tại các vị trí trũng thấp trên toàn đô thị.

Mặt khác, lượng mưa ở các khu vực Thăng Bình và  Phú Ninh đổ về các sông Bàn Thạch, Kỳ Phú, Tam Kỳ,  với lưu lượng rất lớn, dòng chảy xiết. Từ khu vực trung tâm thành phố, nước sông Bàn Thạch đổ về sông Kỳ Phú, chảy về  sông Tam Kỳ đến cửa biển An Hòa, xã Núi Thành, với chiều dài khoảng 25 km và gần như không có độ dốc, dòng chảy bị thắt cổ chai qua các cây cầu nên thoát rất chậm là một trong những nguyên nhân chính gây ngập cho vùng đô thị.

Theo Bí thư phường Quảng Phú Bùi Ngọc Ảnh, trên địa bàn có nhiều khu dân cư được đầu tư cách đây gần 30 năm, hạ tầng xuống cấp, lưu lượng thoát nước không được tính toán cụ thể, để lại những vùng trũng trong khu đô thị chưa nâng cấp chỉnh trang hoàn thiện cũng là lý do ngập cục bộ nhiều nơi. Sự thiếu sự đồng bộ trong quản lý cao độ xây dựng, dẫn đến tình trạng hình thành các vùng trũng thấp cục bộ, đặc biệt là các khu vực đô thị hiện hữu so với các tuyến đường mới được nâng cấp, hay các đô thị mới hình thành.

Để chống ngập cho đô thị, nhiều đề tài khoa học đã được triển khai thực hiện. Phó Giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Chí Công (Trường Đại học Bách khoa- Đại học Đà Nẵng) chia sẻ, việc cắt lũ sớm, phân lũ ngoại lai từ hướng Phú Ninh, Thăng Bình không cho đổ vào thành phố Tam Kỳ đóng vai trò quan trọng, quyết định đến việc giảm ngập cho đô thị.

Các nhà khoa học đến từ Đại học Đà Nẵng đề xuất 3 giải pháp thoát nước cho đô thị; trong đó cấp bách là cắt nguồn nước từ phía Tây chảy vào thành phố. Đầu tư xây dựng các tuyến cống ngầm, nâng cấp các công trình thoát nước, nạo vét khơi thông dòng chảy trên các dòng sông và thêm chức năng điều tiết nước từ các hồ chứa để góp phần thoát nước khi có mưa lũ lớn.

Theo các nhà khoa học, chống ngập cho thành phố Đà Nẵng, cần có cái nhìn khách quan, đánh giá khoa học có luận cứ, đề ra giải pháp giải quyết cơ bản. Hệ thống thoát nước phải được quy hoạch một cách khoa học và quản lý chặt chẽ quy hoạch. Xây dựng bản đồ ngập lụt cho toàn thành phố, tránh tình trạng đầu tư manh mún, thiếu đồng bộ, ngập đâu nâng đó dẫn đến chuyển ngập nơi này sang nơi khác, dành quỹ đất lớn để tổ chức không gian thoát lũ cho các dòng sông. Đối với các dự án đầu tư hạ tầng đô thị, khu công nghiệp, khu dân cư, khu đô thị, phải đánh giá kỹ tác động môi trường, có giải pháp nạo vét, khơi thông dòng chảy các sông, nâng cấp, cải tạo hệ thống thoát nước nội thị.

Gần đây nhất, ngày 15/10, tại phường Hương Trà, Ban Quản lý dự án đầu tư xây dựng Quảng Nam đã khởi công công trình Kè chống sạt lở kết hợp đường cảnh quan ven sông Tam Kỳ và khu tái định cư. Đây là khu vực thường xuyên bị ảnh hưởng nặng nề bởi lũ lớn gây sạt lở nghiêm trọng, đe dọa trực tiếp đến tính mạng, tài sản, đất sản xuất của người dân.

Với nguồn vốn đầu tư gần 95 tỷ đồng, khi đưa vào sử dụng cuối năm 2026, kè chống sạt lở kết hợp đường cảnh quan ven sông Tam Kỳ và khu tái định cư là yêu cầu cấp thiết, đáp ứng nguyện vọng chính đáng của nhân dân, đồng thời góp phần quan trọng trong phòng chống thiên tai, bảo vệ hạ tầng đô thị và môi trường sinh thái bền vững. Đây là hành động cụ thể trong chiến lược phát triển đô thị bền vững, thích ứng biến đổi khí hậu, góp phần xây dựng thành phố Đà Nẵng ngày càng xanh hơn, an toàn hơn và thịnh vượng, mang lại lợi ích thiết thực cho cộng đồng.

Giải pháp căn cơ và thực tiễn 

Ủy viên Thường trực Ban chỉ huy phòng thủ dân sự, Phó Giám đốc Sở Nông nghiệp và Môi trường thành phố Đà Nẵng Trương Xuân Tý cho biết, trong những năm gần đây, thiên tai trên cả nước nói chung và trên địa bàn thành phố Đà Nẵng nói riêng diễn ra ngày càng khốc liệt, cực đoan với nhiều loại hình thiên tai như bão, áp thấp nhiệt đới, gây ra các trận mưa lũ lớn, kéo dài nhiều ngày dẫn đến tình trạng ngập úng, sạt lở núi, sạt lở bờ sông, bờ biển diễn ra ở nhiều địa phương trong thành phố.

Chỉ riêng các trận bão lũ lớn trong tháng 10 và 11/2025 đã gây ngập lụt, sạt lở khắp nơi, từ vùng đồng bằng ven biển, vùng đô thị đến vùng miền núi; trong đó chủ yếu ở tỉnh Quảng Nam cũ. Bão lũ khiến hơn 100 nghìn ngôi nhà bị ngập nước, hơn 40 xã, phường trong tổng số 94 xã, phường, đặc khu của thành phố Đà Nẵng bị ngập sâu. Hàng chục tuyến giao thông bị sạt lở nặng gây ách tắc giao thông trong nhiều ngày.

Là một trong những bãi biển được đánh giá là đẹp nhất châu Á, nhưng trước khi cơn bão số 12 (cuối tháng 10/2025), triều cường và sóng cao liên tục dội vào đất liền, tiếp tục gây ra tình trạng sạt lở nặng khu vực bờ biển An Bàng thuộc khu phố Tân Thạnh phường Hội An Tây với chiều dài hơn 200 mét, sâu vào đất liền hàng chục mét, đe dọa trực tiếp đến an toàn của khu dân cư và hạ tầng du lịch bên trong. Thành phố Đà Nẵng đã triển khai khẩn cấp các biện pháp thi công để ngăn chặn tạm thời tình trạng sạt lở nghiêm trọng tại bờ biển, bảo vệ tài nguyên và an toàn cho cộng đồng.  

Để bảo vệ bờ biển và hạn chế ngập lũ cho phố cổ Hội An, Phó Giáo sư - Tiến sĩ Mai Văn Công, Giảng viên cao cấp Trường Đại học Thủy lợi, giảng viên Đại học Công nghệ Delft Hà Lan đề xuất, trong chiến lược phát triển đô thị biển, vấn đề đặt biệt quan trọng là phải tuân thủ nguyên tắc quản lý tổng hợp vùng bờ biển trong khu vực. Muốn phục hồi bền vững bờ biển Hội An thì phải can thiệp trực tiếp vào nguyên nhân gốc rễ của vấn đề gây xói lở. Đó là sự là mất cân bằng bùn cát dọc bờ dưới tác động của dòng ven do trường sóng tạo ra. Mặt khác phải tạo trạng thái cân bằng bùn cát mới, từ đó gây bồi và tạo lại thế cân bằng ổn định cho bãi biển, ngăn chặn tình trạng sạt lở bờ biển Hội An trong nhiều năm qua.

Hiện thực hóa những đề xuất của các nhà khoa học, trong mấy năm gần đây, nhiều dự án bảo vệ khẩn cấp bờ biển Hội An đã được thành phố Đà Nẵng triển khai. Trong năm 2025, với tổng đầu tư 42 triệu Euro, tương đương hơn 982 tỷ đồng, các đơn vị thi công đang đẩy mạnh tốc độ thi công tuyến đê ngầm giảm sóng dài gần 2,2 km, nằm cách bờ khoảng 250m, xây dựng nhiều mỏ hàn, sử dụng lượng cát nạo vét để tạo và nuôi bãi, tạo sự cân bằng trầm tích, giảm nguy cơ xói lở cho thêm hơn 3 km bờ biển Hội An trong mùa mưa bão. Dự kiến công trình sẽ hoàn thành đưa vào sử dụng trong năm 2026 sẽ có tổng cộng khoảng 7 km bờ biển Hội An được bảo vệ.

Tại khu đô thị Tam Kỳ, nay thuộc 4 phường Tam Kỳ, Quảng Phú, Hương Trà, và Bàn Thạch, Giám đốc Ban Quản lý Dự án Đầu tư Xây dựng các công trình giao thông tỉnh Quảng Nam Nguyễn Văn Thường cho biết, Dự án Phát triển tích hợp thích ứng thành phố Đà Nẵng gồm các hạng mục chính: Nạo vét sông Trường Giang, Tổ hợp công trình thoát lũ và 7 cây cầu kiên cố bắc qua sông Trường Giang, có tổng vốn đầu tư trên 2.722 tỷ đồng. Khi hoàn thành vào năm 2031, dự án được kỳ vọng sẽ giải quyết một cách triệt để bài toán úng ngập đô thị trên vùng rộng lớn của các xã, phường Duy Nghĩa, Thăng An, Thăng Trường, Tam Xuân, Tam Anh, Tam Hải, Bàn Thạch, Quảng Phú, Hương Trà, Tam Kỳ, thành phố Đà Nẵng.

Nghị quyết Đại hội đại biểu lần thứ I, Đảng bộ thành phố Đà Nẵng, nhiệm kỳ 2025-2030 xác định mục tiêu đến năm 2030 là sẽ đưa thành phố trở thành cực tăng trưởng của Việt Nam. Để đạt mục tiêu này, thành phố Đà Nẵng sẽ tiếp tục đẩy nhanh tốc độ phát triển và hoàn thiện hệ thống kết cấu hạ tầng kinh tế - xã hội hiện đại, đồng bộ, trở thành vùng động lực phát triển của khu vực duyên hải miền Trung và cả nước.

Để hiện thực hóa khát vọng này, việc “bắt” đúng bệnh để có giải pháp căn cơ, bền vững và phù hợp với điều kiện thực tiễn trong nỗ lực chống ngập cho vùng đô thị, nâng cao khả năng thích ứng của cộng đồng với biến đổi khí hậu đang là vấn đề bức bách không chỉ riêng Đà Nẵng mà còn đối với cả các đô thị ven biển.

Bài 3: Ngập úng đô thị: Hạ tầng 'đuối sức'