Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Cả (bao gồm các hồ Bản Vẽ, Khe Bố và Chi Khê) đã được Thủ tướng Chính phủ ban hành, thực hiện từ mùa lũ năm 2014 (Quyết định số 1337/QĐ-TTg ngày 11 tháng 8 năm 2014). Đến năm 2015, Thủ tướng Chính phủ đã ban hành Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Cả trong cả năm, bao gồm cả mùa lũ và mùa cạn (Quyết định số 2125/QĐ-TTg ngày 01 tháng 12 năm 2015), trong đó về cơ bản các quy định vận hành trong mùa lũ được kế thừa từ Quy trình vận hành đã được ban hành năm 2014.
Ngăn sông Cả xây dựng công trình thuỷ điện Khe Bố năm 2009. Ảnh minh họa: TTXVN
Sự cấp thiết điều chỉnh, bổ sung Quy trình
Cục trưởng Cục Quản lý tài nguyên nước Hoàng Văn Bẩy cho biết: Sau gần 5 năm vận hành theo Quy trình, việc phối hợp vận hành của các hồ chứa lớn trên lưu vực sông Cả đã góp phần quan trọng trong việc giảm lũ cho hạ du, đồng thời bảo đảm nguồn nước cấp cho sản xuất, sinh hoạt của nhân dân và phát triển kinh tế - xã hội của các địa phương ở khu vực hạ lưu các hồ chứa. Tuy vậy, qua kết quả rà soát, tổng kết quá trình vận hành liên hồ chứa trong thời gian qua cho thấy còn một số vấn đề cần được xem xét điều chỉnh, bổ sung để phù hợp với tình hình mới, đồng thời từng bước nâng cao hiệu quả phối hợp vận hành các hồ trong việc giảm lũ và cấp nước cho hạ du.
Cụ thể, một số hồ thủy lợi, thủy điện đã được đưa vào vận hành nằm trên dòng chính sông Cả và dòng nhánh có khả năng điều tiết nước và ảnh hưởng đến cấp nước hạ du, nhất là trong mùa cạn cần được xem xét bổ sung vào Quy trình; chưa quy định vận hành hồ trong các tình huống bất thường trong mùa lũ và mùa cạn; các chế độ vận hành, thẩm quyền chỉ đạo, quyết định vận hành hồ, trách nhiệm tổ chức vận hành và cung cấp thông tin báo cáo trong mùa lũ cũng như mùa cạn còn nhiều vấn đề chưa rõ và được quy định phân tán trong nhiều điều, khoản trong Quy trình cần bố cục lại. Ngoài ra, các thời kỳ vận hành xả nước và lưu lượng xả trong từng thời kỳ của các hồ trong mùa cạn cần được điều chỉnh nhằm đảm bảo phù hợp với nhu cầu thực tế sử dụng nước ở hạ du; quy định về giá trị mực nước tối thiểu của các hồ trong các thời đoạn 10 ngày dẫn đến việc khó vận hành đúng theo Quy trình.
Chính vì vậy, việc rà soát tình hình vận hành thực tế của các hồ chứa trong thời gian qua, trên cơ sở đó nghiên cứu điều chỉnh, bổ sung nhằm từng bước hoàn thiện Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Cả là cần thiết và cấp bách, nhất là trong điều kiện biển đổi khí hậu, tình trạng lũ lụt, hạn hán, thiếu nước đang ngày càng gia tăng, biến đổi khó lường.
Tháo gỡ những khó khăn trong Quy trình vận hành
Ngày 30/11/2018, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã gửi Công văn số 6565 đến một số Bộ, ngành, địa phương và các cơ quan, đơn vị có liên quan, trong đó có các chủ hồ, đề nghị rà soát, đánh giá tình hình thực hiện Quy trình, những vấn đề khó khăn, tồn tại và đề xuất, kiến nghị nội dung cần sửa đổi, bổ sung. Đồng thời, Bộ cũng đã chỉ đạo Cục Quản lý tài nguyên nước thực hiện việc rà soát quá trình theo dõi, đánh giá việc thực hiện theo Quy trình liên hồ chứa hàng năm.
Theo đó, các ý kiến góp ý tập trung vào một số vấn đề chính như xem xét, bổ sung thêm các hồ chứa khác vào Quy trình do hiện nay, ngoài các hồ chứa đang thực hiện vận hành theo Quy trình đã ban hành (gồm các hồ: Bản Vẽ, Khe Bố và Chi Khê) còn có các hồ chứa thủy lợi, thủy điện khác trên lưu vực sông Cả đã và dự kiến sắp đi vào vận hành có khả năng làm ảnh hưởng đến việc điều tiết giảm lũ và cấp nước hạ du. Ngoài ra, việc đưa các hồ chứa trên vào quy định trong Quy trình liên hồ chứa sẽ giúp cho công tác chỉ đạo vận hành của cơ quan có thẩm quyền ở địa phương được thuận lợi, tạo sự thống nhất chung trên toàn lưu vực.
Đồng thời xem xét việc điều chỉnh, bổ sung các trạm thủy văn kiểm soát lũ hạ du có vị trí gần với các hồ tham gia giảm lũ; xem xét, điều chỉnh quy định về việc vận hành các hồ trong mùa lũ, gồm: xem xét, điều chỉnh trạm thủy văn hạ du được sử dụng làm cở sở vận hành các hồ chứa trong mùa lũ; bổ sung quy định mực nước duy trì trong mùa lũ đối với hồ Khe Bố; xem xét, điều chỉnh thẩm quyền ra lệnh vận hành hồ Bản Vẽ giảm lũ cho hạ du đối với Trưởng Ban chỉ huy phòng chống thiên tai và tìm kiếm cứu nạn tỉnh Nghệ An chỉ thực hiện trong trường hợp xuất hiện lũ đến hồ Bản Vẽ; xem xét, điều chỉnh tăng thời gian vận hành xả nước đưa mực nước hồ Bản Vẽ về mực nước cao nhất trước lũ sau khi thực hiện vận hành cắt, giảm lũ cho hạ du nhằm tránh trường hợp xả nước với lưu lượng lớn gây tác động đến hạ du.
Đa số các đại diện thuộc các công ty (Công ty Thủy điện Bản Vẽ, Nghệ An; Công ty Cổ phần thủy điện Hồ Bốn (Hố Hô), Hà Tĩnh; Công ty Za Hưng (Thủy điện Nhạn Hạc A), Nghệ An) đều thống nhất với bản soạn thảo nhưng đề xuất nên xem xét, điều chỉnh các thời kỳ và lưu lượng xả trong các thời kỳ của các hồ trong mùa cạn phù hợp với nhu cầu thực tế ở hạ du, gồm điều chỉnh gia tăng lưu lượng nước xả từ các hồ chứa trong thời gian cuối mùa cạn đảm bảo cấp nước cho vụ Hè Thu tập trung từ tháng 4 đến tháng 7; giảm lưu lượng xả thời kỳ đầu mùa cạn từ tháng 12 đến tháng 2 khi lượng nước các sông suối đang nhiều (do qua thực tế vận hành trong mùa cạn các năm 2015-2018 cho thấy việc điều chỉnh là cần thiết).
Bên cạnh đó, đề nghị bổ sung thêm những quy định cụ thể về các tình huống bất thường và việc xử lý các tình huống bất thường, gây khó khăn cho các cơ quan có thẩm quyền trong công tác chỉ đạo, vận hành hồ trong mùa lũ. Theo các quy định của Quy trình trong mùa cạn việc quy định một ngưỡng giá trị mực nước tối thiểu và hồ chỉ được phép vận hành xả nước với lưu lượng không nhỏ hơn một giá trị theo quy định của Quy trình đã ban hành gây khó khăn cho việc kiểm soát vận hành hồ, nhất là khi hồ xả nước với lưu lượng lớn hơn rất nhiều so với lưu lượng tối thiểu, gây nguy cơ thiếu nước để cấp cho hạ du trong thời gian còn lại của mùa cạn. Các quy định về thẩm quyền chỉ đạo, quyết định vận hành hồ, trách nhiệm tổ chức vận hành, cung cấp thông tin, báo cáo đang còn thiếu và được quy định phân tán trong nhiều điều, khoản trong Quy trình nên khó theo dõi, ảnh hưởng đến hiệu quả công tác chỉ đạo thực hiện Quy trình của các bên có liên quan…
“Về cơ bản, kết cấu Dự thảo Quy trình được giữ nguyên như Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Cả tại Quyết định số 2125 ngày 1/12/2015 của Thủ tướng Chính phủ. Dự thảo Quy trình gồm 4 Chương, 38 điều, trong đó bổ sung thêm 5 điều mới và cập nhập, bổ sung, biên tập lại một số nội dung quy định tại các điều còn lại để bảo đảm tính đồng bộ, thống nhất của Dự thảo Quy trình. Trên cơ sở ý kiến góp ý của các thành viên Tổ soạn thảo, Bộ Tài nguyên và Môi trường sẽ tổng hợp, nghiên cứu, tiếp tục và hoàn chỉnh Dự thảo Quy trình vận hành liên hồ chứa trên lưu vực sông Cả và trình Thủ tướng Chính phủ.” Cục trưởng Hoàng Văn Bẩy nhấn mạnh.