Ô nhiễm do rác thải ở khu vực  nông thôn- Bài cuối: Công nghệ phù hợp nhưng vẫn lắm gian nan

Bởi vậy, cách đây tròn 2 năm (ngày 18/3/2017), Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc và lãnh đạo một số bộ, ngành đã đến thị sát công nghệ điện rác của Công ty TNHH Thủy lực máy HMC tại Khu công nghiệp Đồng Văn 2 tỉnh Hà Nam. Tại đây, sau khi nghe Kỹ sư Nguyễn Gia Long, Giám đốc Công ty trình bày đặc điểm của công nghệ điện rác (WTE) không cần phân loại rác từ đầu nguồn, không tốn quỹ đất để chôn lấp, không phát thải thứ cấp, “Dây chuyền khép kín, không ống khói, không gây ô nhiễm không khí…”; đồng thời nghe ý kiến các bộ, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) và tỉnh Hà Nam về công nghệ này, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc đánh giá cao cá nhân ông Nguyễn Gia Long và tập thể cán bộ, kỹ sư của Công ty đã dành nhiều công sức nghiên cứu công trình và bước đầu thực nghiệm thành công, mở ra tương lai đầy hứa hẹn về việc áp dụng rộng rãi.

Thủ tướng nhìn nhận đây là công trình sáng tạo của trí tuệ Việt Nam, lần đầu tiên áp dụng ở nước ta khi mà hiện nay xử lý rác thải vẫn được thực hiện chủ yếu bằng cách chôn lấp. “Điều đó mang lại lợi ích cho đất nước, cho xã hội rất lớn, đặc biệt là vấn đề nóng bỏng về xử lý chất thải rắn, kể cả hữu cơ và vô cơ, một bài toán chưa có lời giải ở Việt Nam”, Thủ tướng nhấn mạnh.

Không ngừng hoàn thiện “Công nghệ của người Việt”

Vừa từ Thành phố Hồ Chí Minh bay ra Hà Nội, dù vẻ mệt mỏi hiện rõ trên gương mặt dãi dầu sương gió, nhưng khi được hỏi về những “điểm mới” của công nghệ điện rác của Công ty hiện nay, đôi mắt của Kỹ sư Nguyễn Gia Long rực sáng. Ông Long cho biết, đặc điểm bao trùm của rác thải nói chung và rác thải nông thôn nói riêng của nước ta là hầu hết chưa được phân loại ngay tại nguồn thải, do vậy công nghệ của các nước châu Âu dù hiện đại đến đâu cũng không thể xử lý triệt để được.

Chính vì vậy, ông Long đã dành 20 năm vào việc nguyên cứu công nghệ điện rác, từng bước lặng lẽ hoàn thiện công nghệ và thành lập nên Công ty TNHH Thủy lực máy HMC bằng nguồn vốn tự có và huy động bạn bè giúp đỡ. So với 5 năm về trước, ngoài việc chuyển hóa rác thải chưa phân loại thành điện năng, công nghệ điện rác của Công ty đã có bước đột phá là tạo ra các bon organic.

Ông Long giải thích: Đây là công nghệ khí hóa đa nhiên liệu trong điều kiện thiếu ôxy. Với công nghệ này, rác đầu vào được nạp lên dây chuyền tiền chế bằng một cơ cấu nâng hạ thủy lực; sau đó được cắt nhỏ trên băng chuyền và tách biệt riêng ra thành 2 dòng vật chất. Dòng vật chất thứ nhất là hữu cơ mô mềm và nước là những vật chất dễ phân hủy, gây ô nhiễm mùi và kéo theo côn trùng. Dòng vật chất này được trộn lẫn với than các bon trong quá trình xử lý rác, tạo ra vật chất gọi là các bon organic có nguồn gốc 100% hữu cơ, có thể sử dụng làm sản phẩm phân bón trong tương lai.

Dòng vật chất thứ hai là xơ bã rác được trộn với đất, cát, đá, sắt, nylon… sấy giảm ẩm 20% - 25%, sau đó ép thành viên đưa vào lò khí hóa đa nhiên liệu, sản xuất thành khí tổng hợp và nhiệt hóa để sinh ra khí tổng hợp. Sản phẩm cuối cùng của quá trình này là phát điện và than các bon dùng để trộn với hữu cơ mô mềm. Các vật chất có nguồn gốc từ hữu cơ sẽ thành các bon hữu cơ, các vật chất có nguồn gốc từ dầu mỏ sẽ thành các bon thấp. Toàn bộ hỗn hợp rác sẽ được chuyển hóa thành những sản phẩm hữu ích phục vụ lại con người và cộng đồng xã hội.

Qua khảo nghiệm, nhà máy của Công ty đã xử lý sạch 208 tấn rác thải rắn không phân loại do Công ty Môi trường đô thị Hà Nam cung cấp, phát điện thắp sáng cho toàn bộ hệ thống chiếu sáng của Khu công nghiệp Đồng Văn 2. Số liệu đo kiểm thực tế vận hành Đề án thực nghiệm từ rác tới năng lượng xanh tại Nhà máy Đồng Văn – Hà Nam cho thấy, khí tổng hợp Syngas từ rác thải sinh hoạt có nhiệt trị thấp nên 5m3 khí sẽ cho ra 1kW điện.

Sản phẩm công nghệ điện rác của Công ty TNHH Thủy lực máy HMC là điện từ xơ bã rác cũng đã được đo kiểm và hòa lưới quốc gia ổn định tại Thành phố Hồ Chí Minh. Đất đen các bon organic đã được Viện Nông nghiệp kiểm định cho kết quả hàm lượng dinh dưỡng cao hơn phân bò, phân gà và cao gấp 2 lần phân bón vi sinh hữu cơ hiện có. Các thành phần kim loại nặng đều đạt tiêu chuẩn Việt Nam. Công ty đã cung cấp cho không hàng chục tấn đất đen các bon organic giúp các hộ chăn nuôi ở Mộc Châu, Sơn La, vừa khử mùi, vừa làm phân bón thân thiện với môi trường trong sản xuất nông nghiệp và được đánh giá tốt.

Ngoài ra, Trung tâm Quan trắc môi trường (CEM) - Bộ Tài nguyên và Môi trường đã kiểm tra và phê duyệt tính bền vững về môi trường của công nghệ này. Bộ Khoa học và Công nghệ đã cấp Giấy chứng nhận bản quyền sở hữu trí tuệ công nghệ điện rác, chứng chỉ công bố tiêu chuẩn công nghệ điện rác theo quy định. Còn Bộ Công Thương và đặc biệt là EVN thẩm định cụ thể về kỹ thuật, khả năng kết nối lưới điện, sự ổn định. Hiện Bộ Tài nguyên và Môi trường đang hướng dẫn Công ty lập hồ sơ cấp chứng chỉ công nhận đạt tiêu chuẩn môi trường cho công nghệ này.

Chủ động tìm hướng đi riêng

Lý giải vì sao công nghệ điện rác của Công ty vẫn chưa được ứng dụng rộng rãi ở trong nước, Kỹ sư Nguyễn Gia Long cho rằng, vì việc xử lý rác ở nước ta đã trở thành cao trào “trăm hoa đua nở”, nên tại các tỉnh, thành phố luôn có từ 15 - 40 hồ sơ đăng ký đầu tư với các công nghệ trên khắp thế giới. Do đó, các địa phương đang rất “đau đầu” vì không biết chọn loại công nghệ nào cho phù hợp. Tuy các hội đồng thẩm định được lập ra để xét duyệt hồ sơ, nhưng họ lại thiếu tính thực tế dẫn đến các doanh nghiệp dù có công nghệ xử lý rác vượt trội như Công ty TNHH Thủy lực máy HMC, cũng khó tìm được chỗ đứng trên thị trường xử lý rác hiện nay.

Lập nghiệp bằng chính trí tuệ và vốn tự có, nên càng gian khó càng kích thích đội ngũ cán bộ của Công ty TNHH Thủy lực máy HMC năng động hơn. Minh chứng là Công ty đã thuyết phục được lãnh đạo tỉnh Hưng Yên tạo điều kiện cho Công ty TNHH Sa Mạc Xanh, là công ty đầu tư và triển khai các dự án điện rác của Công ty TNHH Thủy lực máy HMC; hiện tỉnh đã cấp mặt bằng sạch cho Công ty xây dựng nhà máy để chạy thử nghiệm.

Đặc biệt, một quyết định táo bạo mà Kỹ sư Giám đốc Nguyễn Gia Long đã khởi xướng là “khai quật” các bãi chôn rác trước đây ở các địa phương để vừa sản xuất điện và và các bon organic, vừa hồi sinh lại những vùng đất này. Công việc đã và đang được Kỹ sư Long và các cộng sự xúc tiến với việc chế tạo hoàn thiện 3 thiết bị sản xuất điện rác và các bon organic, sẽ được lắp đặt tại Thành phố Hồ Chí Minh, Bình Long và huyện đảo Phú Quốc. 

Tuy vậy, nhằm tạo sự cạnh tranh lành mạnh và coi rác là “nguồn tài nguyên”, Việt Nam nên có một bộ quy chuẩn quốc gia về phương pháp xử lý rác do Bộ Tài nguyên và Môi trường quản lý. Mặt khác, áp dụng Nghị định 130/2013/NĐ-CP về “Sản xuất và cung ứng sản phẩm dịch vụ công ích”, các địa phương có thể chấm dứt hợp đồng với các dự án có công nghệ xử lý rác không đạt được hiệu quả như cam kết, qua đó lựa chọn ký hợp đồng với các nhà cung cấp dịch vụ có chất lượng tốt hơn.