Khơi thông tiềm lực khoa học công nghệ vì phát triển bền vững

Đóng góp trí tuệ cho đất nước phát triển

PGS.TS Phạm Thị Thanh Ngà, Viện Khoa học Khí tượng Thủy văn và Biến đổi khí hậu, bày tỏ: Khoa học công nghệ (KHCN), đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số đã trở thành yếu tố quyết định năng lực thích ứng và phát triển bền vững. KHCN đang đóng vai trò quan trọng trong việc cải thiện khả năng nắm bắt, dự báo và ứng phó với những thách thức. Nghị quyết 57-NQ/TW của Bộ Chính trị đã thể hiện rõ quá trình phát triển khoa học, công nghệ, cần có tiếp cận mở, khai phá và vận dụng sáng tạo, cho phép thí điểm đối với các vấn đề thực tiễn mới đặt ra và phải đảm bảo đẩy mạnh chuyển đổi số, đổi mới sáng tạo trong hoạt động của các cơ quan, tổ chức và doanh nghiệp.

“Nghị quyết 57-NQ/TW là dấu mốc quan trọng, mở ra nhiều cơ hội và định hướng chiến lược cho các nhà khoa học đóng góp vào động lực xây dựng và phát triển của đất nước. Trước tiên, Nghị quyết 57-NQ/TW đã khẳng định vai trò then chốt của nhà khoa học trong tiến trình phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo quốc gia. Đây là động lực lớn cho các nhà khoa học tiếp tục khám phá, tìm tòi những bí mật của tự nhiên. Gia tăng nắm bắt những bí mật này sẽ giúp giảm thiểu rủi ro thiên tai, bảo vệ tính mạng và tài sản của nhân dân, đảm bảo cho các hoạt động sản xuất, khai thác tài nguyên hiệu quả, phục vụ phát triển kinh tế xã hội bền vững”, bà Ngà chia sẻ. ​

Theo bà Ngà, Nghị quyết 57- NQ/TW nhấn mạnh việc tăng cường đầu tư, hoàn thiện hạ tầng cho khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Đây là nền tảng để có không gian cho nhà khoa học nghiên cứu, phát triển công nghệ. Nghị quyết 57-NQ/TW cũng cởi trói thể chế, khuyến khích đổi mới sáng tạo để giúp các nhà khoa học có môi trường pháp lý thuận lợi hơn để triển khai các dự án nghiên cứu chuyên sâu, ứng dụng và chuyển giao công nghệ, đặc biệt là dám thử thách với rủi ro để sáng tạo. Như vậy, các nhà khoa học mới có thể phát huy tinh thần “dám nghĩ, dám làm”, “dám đề xuất” những ý tưởng mới, có như vậy khoa học mới đi trước và dẫn dắt cho sản xuất phát triển.

Hiện nay tỷ lệ nữ tham gia nghiên cứu khoa học cũng đã chiếm khoảng 45% và ngày càng nhiều nữ khoa học trong các ngành mũi nhọn như y học, công nghệ sinh học, môi trường, khoa học máy tính và đạt được các giải thưởng quốc gia, quốc tế, với Nghị quyết 57-NQ/TW, Đảng và Nhà nước đặc biệt chú trọng khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, cũng là cơ hội lớn đối với các nhà khoa học nữ phát huy những thế mạnh tiềm ẩn, tính kiên trì bền bỉ, để xây dựng những dự án nghiên cứu lớn, có sự hợp tác trong và ngoài nước, hợp tác công tư và chuyển giao công nghệ.

Về giải pháp tăng tốc chuyển đổi số cho các ngành, bà Đặng Thị Ánh Tuyết, Tổng Giám đốc Công ty CP MedCAT cho biết, đơn vị đã gặt hái nhiều thành công với nền tảng tái cấu trúc dữ liệu thông minh IDUS, mô hình giúp tái cấu trúc hóa mọi dữ liệu với độ chính xác cao đến 97%. Một sự khác biệt trong quá trình này là đơn vị nhận được nhiều sự quan tâm của các bộ, ngành. “Khi có Nghị quyết 57 và Nghị quyết 68, chúng tôi thực sự cảm thấy môi trường cho KHCN, đổi mới sáng tạo (ĐMST) đang được thúc đẩy. Chúng tôi từng bước được tham gia xây dựng sandbox. Có cơ chế chính sách như vậy, tôi tin rằng rất nhiều doanh nghiệp KHCN, ĐMST sẽ có cơ hội phát triển hơn nữa”, bà Tuyết cho biết.

Khoa học phải đi vào cuộc sống

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng cho biết: "Khoa học không chỉ nằm trong phòng thí nghiệm, trên trang sách, mà phải đi vào cuộc sống, giải những bài toán lớn của quốc gia, mang lại ấm no, hạnh phúc cho nhân dân".

Nghị quyết 57 đã xác định khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số phải thực sự trở thành đột phá chiến lược, động lực chính để đưa Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng chia sẻ: "Trước kia, giấc mơ, khát vọng của con người lớn hơn nhiều so với những gì có trong tay. Ngày nay, chúng ta giàu có hơn, có nhiều thứ trong tay hơn, có nhiều công cụ hơn, giấc mơ phải lớn hơn ngày xưa. Như vậy, chúng ta sẽ có được tinh thần ngày xưa, giỏi giang hơn, phụng sự nhiều hơn...".

Theo Bộ trưởng, các nhà KHCN có nhiều đóng góp cho sự phát triển của đất nước, của nhân loại cần được tôn vinh muôn đời. Bộ KHCN sẽ đề xuất Chính phủ xây dựng một công viên với các tượng đài của các nhà KHCN có thành tựu nghiên cứu, có đóng góp xuất sắc cho đất nước và thế giới. Giống như các quốc gia có nghĩa trang danh nhân, nghĩa trang nhà khoa học nổi tiếng.

"Bộ KHCN hiện nay là 5 ngón tay trên một bàn tay: Khoa học công nghệ; Sở hữu trí tuệ; Đổi mới sáng tạo; Tiêu chuẩn, đo lường và chất lượng; Chuyển đổi số”, Bộ trưởng ví von. KHCN sản xuất ra tri thức; Sở hữu trí tuệ biến tri thức thành tài sản để giao dịch, tạo thành trị trường tài sản trí tuệ, giúp tri thức ra khỏi phòng thí nghiệm và đi xa được; Đổi mới sáng tạo giúp tri thức sáng tạo ra sản phẩm, của cải cho xã hội; Tiêu chuẩn, đo lường và chất lượng đảm bảo hình hài, chất lượng cho sản phẩm hàng loạt; Chuyển đổi số là môi trường mới, mảnh đất mới, công cụ mới cho sự phát triển. 

Hiến pháp năm 2013 đã khẳng định: “Phát triển khoa học và công nghệ là quốc sách hàng đầu; giữ vai trò then chốt trong sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước”. Tinh thần này tiếp tục được cụ thể hóa và nâng tầm trong các Nghị quyết quan trọng của Đảng, đặc biệt là Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số quốc gia. Nghị quyết 57 đã xác định KHCN, ĐMST&CĐS phải thực sự trở thành đột phá chiến lược, động lực chính để đưa Việt Nam trở thành nước phát triển có thu nhập cao vào năm 2045.

“Chúng ta đang sửa Luật Khoa học và Công nghệ thành Luật Khoa học công nghệ và Đổi mới sáng tạo để thể chế hoá các định hướng, chủ trương, chính sách mới của Đảng và Nhà nước. Lần đầu tiên,  đổi mới sáng tạo (ĐMST) được đưa vào Luật và được đặt ngang hàng với KHCN, thể hiện sự thay đổi căn bản trong tư duy phát triển. ĐMST cũng chính là nhấn mạnh vai trò thúc đẩy ứng dụng của KHCN trong thực tiễn, góp phần gia tăng giá trị và hiệu quả kinh tế xã hội. Nếu KHCN và ĐMST được kỳ vọng đóng góp 4% vào tăng trưởng GDP, phần đóng góp từ ĐMST chiếm tới 3%, trong khi KHCN chiếm 1%", Bộ trưởng Nguyễn Mạnh Hùng nhận định.

Đây cũng là lần đầu tiên, Việt Nam xác lập định hướng rõ ràng về việc chuyển từ một quốc gia chủ yếu sử dụng công nghệ lõi sang làm chủ các công nghệ chiến lược có tác động lớn đến tăng trưởng kinh tế và an ninh quốc gia. Ngân sách Nhà nước đầu tư có trọng tâm, trọng điểm, ưu tiên phân bổ khoảng 40-50% để thực hiện các nhiệm vụ làm chủ công nghệ chiến lược. Việc triển khai các nhiệm vụ này được giao cho các doanh nghiệp, tổ chức nghiên cứu có năng lực và uy tín thực hiện. Nhà nước có chính sách đầu tư xây dựng phòng thí nghiệm trọng điểm, phòng thí nghiệm dùng chung, hạ tầng kỹ thuật hiện đại nhằm phục vụ phát triển công nghệ chiến lược.