Bài toán hồi sinh những dòng sông chết

Thưa ông, thực tế, nhiều dòng sông tại nhiều nơi, đặc biệt là ở các đô thị lớn đang bị ô nhiễm nghiêm trọng. Ông có chia sẻ  gì về thực trạng này?

Việt Nam có 3.450 sông, suối. Tình trạng chất lượng nước trên một số các dòng sông đã và đang được theo dõi thông qua hệ thống quan trắc môi trường, tài nguyên nước và các hoạt động điều tra, đánh giá chất lượng nước. Bộ TN&MT đang triển khai thực hiện đánh giá sức chịu tải của nguồn nước cho các sông liên tỉnh trên 13 lưu vực sông lớn và một số địa phương cũng đang đánh giá sức chịu tải của nguồn nước cho các sông nội tỉnh.

Luật Tài nguyên nước 2023 vừa được Quốc hội thông qua ngày 27/11/2023, có hiệu lực vào 1/7/2024 quy định về việc phục hồi các nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm (Điều 34). Theo đó, Bộ TN&MT có trách nhiệm chủ trì, phối hợp với các bộ, ngành, địa phương lập danh mục nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm, làm căn cứ xây dựng, trình Thủ tướng Chính phủ phê duyệt kế hoạch, chương trình, đề án phục hồi các nguồn nước. Thời gian tới, Bộ TN&MT sẽ tổ chức việc đánh giá tình hình suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm các dòng sông để lập danh mục nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm.

Thực tế, những năm qua, nhiều dòng sông đã bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm khá nghiêm trọng, bên cạnh nguyên nhân do biến đổi khí hậu, thời tiết khắc nghiệt, nguyên nhân chủ yếu do sức ép từ nhu cầu khai thác, sử dụng nước trên các lưu vực sông ngày càng lớn, sự gia tăng về lượng nước thải, rác thải xả ra môi trường...

Nhiều dòng sông hiện nay không còn đúng nghĩa là “dòng sông” với đầy đủ chức năng, mà về cơ bản chỉ còn là kênh thoát nước thải, không còn khả năng tự làm sạch các chất ô nhiễm như các sông: Tô Lịch, Sét, Lừ, Nhuệ, Đáy, Bắc Hưng Hải, Ngũ Huyện Khê…

Để cải thiện chất lượng các dòng sông ở Việt Nam hiện nay cần phải thực hiện các giải pháp như thế nào, thưa ông?

Việc cải thiện chất lượng nước, phục hồi các dòng sông phải thực hiện đồng bộ các giải pháp.

Các biện pháp quản lý, kiểm soát chặt chẽ các nguồn thải trước khi xả ra các dòng sông được quy định rất đầy đủ tại hệ thống pháp luật về bảo vệ môi trường, tài nguyên nước và đang được Bộ TN&MT, các địa phương triển khai thực hiện mạnh mẽ. Tuy nhiên, các biện pháp quản lý vẫn chưa thật sự đạt hiệu quả. Để đạt hiệu quả cao thì tổ chức, cá nhân phải thực sự nhận thức được tầm quan trọng của việc bảo vệ môi trường, nguồn nước, từ đó được nâng cao ý thức chấp hành pháp luật một cách tự nguyện, tự giác. 

Cùng với đó, cần thực hiện các biện pháp công trình gồm xây dựng, nâng cấp, cải tạo các công trình như cống, trạm bơm, hệ thống kênh dẫn… để tiếp nước, khơi thông dòng chảy, tạo cho các sông có các dòng chảy thường xuyên, liên tục, tránh tình trạng ứ đọng để trả lại cho sông khả năng tự làm sạch chất ô nhiễm.

Tuy nhiên, khó khăn rất lớn để triển khai các dự án phục hồi dòng sông hiện nay là hạn chế về nguồn lực cho các giải pháp đầu tư xây dựng, nâng cấp, cải tạo các công trình. Để tháo gỡ khó khăn này, Luật Tài nguyên nước 2023 quy định về nguồn kinh phí để phục hồi các nguồn nước, bao gồm nguồn ngân sách nhà nước nguồn vốn sự nghiệp kinh tế, sự nghiệp bảo vệ môi trường, đầu tư phát triển, quỹ bảo vệ môi trường, nguồn chi trả của đối tượng gây suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm nguồn nước, nguồn đóng góp khác của tổ chức, cá nhân.

Với điều kiện về ngân sách Nhà nước như hiện nay, việc huy động được nguồn đóng góp của tổ chức, cá nhân (nguồn xã hội hóa) là rất quan trọng để có thể thực hiện được các dự án phục hồi các dòng sông “chết”. Tuy nhiên, để huy động được nguồn lực này cần có những cơ chế, chính sách vừa đảm bảo hài hòa lợi ích của Nhà nước và tổ chức, cá nhân tham gia đóng góp, vừa phù hợp với các quy định của pháp luật có liên quan, đặc biệt là các pháp luật về đầu tư, thuế, phí.

Thưa ông, một trong những nội dung đặc biệt quan trọng của Luật Tài nguyên nước vừa được Quốc hội thông qua là ưu tiên phục hồi các dòng sông chết m, nhằm khôi phục nguồn nước, tạo dòng chảy, cải tạo cảnh quan môi trường sinh thái. Ông có thể chia sẻ cụ thể hơn về nội dung này?

Đây là chính sách lớn trong Luật Tài nguyên nước 2023. Để có hành lang pháp lý cụ thể, Luật Tài nguyên nước 2023 đã bổ sung nhiều quy định, chính sách liên quan đến phục hồi các dòng sông như quy định cơ chế, chính sách về tài chính cho hoạt động phục hồi nguồn nước để có cơ sở huy động, phân bổ nguồn lực phục hồi nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm.

Đồng thời, bổ sung quy định xây dựng kế hoạch, chương trình, đề án phục hồi nguồn nước bị suy thoái, cạn kiệt, ô nhiễm, ưu tiên phục hồi các “dòng sông chết” nhằm khôi phục nguồn nước, tạo dòng chảy, cải tạo cảnh quan môi trường sinh thái, trong đó kèm theo chương trình, đề án, dự án ưu tiên làm sống lại các dòng sông.

Luật Tài nguyên nước 2023 cũng bổ sung quy định về nguồn lực cho bảo vệ, phát triển tài nguyên nước, trong đó có nguồn vốn xã hội hóa. Quy định các hoạt động đầu tư phát triển, tích trữ nước và phục hồi nguồn nước ưu tiên thực hiện theo hình thức xã hội hóa và chính sách ưu tiên. Với quan điểm là phát triển kinh tế gắn liền với việc “đầu tư lại’’ trong công tác bảo vệ, phát triển tài nguyên nước, cải tạo cảnh quan, bảo tồn giá trị của hệ sinh thái liên quan đến nước. 

Bên cạnh đó, đã luật hóa quy định về dòng chảy tối thiểu để bảo đảm giảm thiểu tối đa tác động của các đập, hồ chứa, các công trình điều tiết phía thượng nguồn đến chế độ dòng chảy các dòng sông, góp phần phục hồi các dòng sông chết trên phạm vi cả nước.

Trân trọng cảm ơn ông!