Nghiên cứu khoa học tại Trung tâm R&D Khu Công nghệ cao TP Hồ Chí Minh. Ảnh: Tiến Lực/TTXVN
Nền tảng hệ sinh thái khởi nghiệp
Thạc sĩ Trương Hoàng Đức, nghiên cứu sinh phân tích, TP Hồ Chí Minh hiện hữu là hạt nhân, chiếm tỷ trọng lớn nhất cả nước về số lượng startup (gần 2.200 doanh nghiệp), số thương vụ và giá trị đầu tư mạo hiểm. Năm 2024, các chính sách hỗ trợ đã thu hút 2.813 dự án đăng ký qua các cuộc thi, chương trình ươm tạo. Hệ sinh thái khởi nghiệp TP Hồ Chí Minh được StartupBlink xếp hạng 111 toàn cầu năm 2024, đứng thứ 3 Đông Nam Á về giá trị (5,22 tỷ USD), với nhiều lĩnh vực nổi bật như Fintech (công nghệ tài chính), Edtech (công nghệ giáo dục), thương mại điện tử và bán lẻ, giao thông vận tải…
TP Hồ Chí Minh hiện hữu đã có những bước tiến đáng kể với hệ sinh thái khởi nghiệp, cũng như mục tiêu đến 2030 là vào Top 100 toàn cầu, có 5.000 doanh nghiệp khởi nghiệp sáng tạo và kinh tế số đóng góp 25% GRDP vào năm 2025 và 40% vào năm 2030. Trong khi đó, Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu cũng đang dần hình thành các yếu tố của hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, tập trung vào những ngành thế mạnh như công nghiệp thông minh, logistics và nông nghiệp công nghệ cao.
Tuy vậy, việc sáp nhập ba địa phương thành một siêu đô thị đặt ra những bài toán phức tạp về quy hoạch không gian, đồng bộ hóa hạ tầng, phát triển nguồn nhân lực, xây dựng một thể chế quản trị thống nhất và hiệu quả. Điển hình, là tận dụng cơ hội liên kết đa dạng không gian đổi mới sáng tạo, hình thành những cụm đổi mới sáng tạo chuyên ngành, gồm: công nghệ tài chính, sản xuất công nghiệp thông minh, logistics và cảng biển hiện đại…
Năm 2025 đánh dấu một bước ngoặt lịch sử với việc hợp nhất TP Hồ Chí Minh hiện hữu, tỉnh Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu để hình thành nên TP Hồ Chí Minh mới - một siêu đô thị với quy mô và tiềm lực kinh tế hàng đầu quốc gia và khu vực. Do đó, định vị TP Hồ Chí Minh mới thành một trung tâm kinh tế, công nghệ, tài chính và logistics thông minh tầm cỡ quốc tế thì cần xác định vai trò trung tâm của đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số như những động lực cốt lõi cho sự phát triển kinh tế của TP Hồ Chí Minh mới trong giai đoạn 2025 - 2030, tầm nhìn đến 2045.
Riêng với vị thế là siêu đô thị, TP Hồ Chí Minh mới có thể đóng vai trò dẫn dắt trong việc ứng dụng phong phú mô hình kinh tế mới như kinh tế số, kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu. Đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số sẽ giúp nâng cao năng suất, chất lượng tăng trưởng và tạo ra lợi thế cạnh tranh bền vững.
Mặc dù vậy, sáp nhập ba đơn vị hành chính lớn không chỉ đòi hỏi sự thống nhất về thể chế, chính sách, quy hoạch và bộ máy quản lý, mà còn phức tạp, mất thời gian, ảnh hưởng đến việc triển khai các chiến lược đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số một cách đồng bộ. Đặc biệt, một số lĩnh vực mới như kinh tế chia sẻ, sandbox cho công nghệ mới vẫn còn thiếu khung pháp lý hoàn chỉnh, gây khó khăn cho doanh nghiệp.
Tiến sĩ Nguyễn Thanh Điền, chuyên gia kinh tế chỉ ra rằng, với vai trò kiến tạo và điều phối phát triển, chính quyền TP Hồ Chí Minh đã thể hiện xu hướng đổi mới thông qua việc triển khai một số chính sách thí điểm mang tính đột phá, như xây dựng trung tâm tài chính quốc tế, phát triển tuyến metro đô thị, cũng như thúc đẩy logistics và đô thị thông minh. Những sáng kiến này, thể hiện quyết tâm nâng cao năng lực hạ tầng, hiện đại hóa đô thị và tăng cường liên kết vùng, tuy nhiên khung thể chế hiện hành vẫn còn tồn tại nhiều điểm chưa tương thích với yêu cầu thực tiễn, gây ra khó khăn trong việc huy động và phối hợp nguồn lực từ khu vực công và tư nhân.
Cụ thể, khu vực tư nhân dù sở hữu tiềm lực tài chính và mong muốn tham gia đầu tư phát triển hạ tầng, cộng đồng doanh nghiệp vẫn đối mặt với nhiều rủi ro pháp lý và thủ tục phức tạp; trong đó, có thể kể đến một số vấn đề nổi bật là việc chia sẻ rủi ro không minh bạch, thiếu cơ chế bảo lãnh doanh thu đảm bảo lợi ích hợp lý, quyền tiếp cận và sử dụng đất đai còn hạn chế, cùng với quy trình phê duyệt dự án kéo dài và không đồng bộ.
Chương trình hiện thực hóa các nghị quyết
TP Hồ Chí Minh hiện có khoảng 1 triệu kỹ sư công nghệ thông tin, một nền tảng tốt để phát triển đa ngành công nghệ cao như AI (trí tuệ nhân tạo). Bên cạnh đó, quy hoạch các trung tâm đào tạo, nghiên cứu liên vùng và chính sách đãi ngộ hấp dẫn sẽ là yếu tố then chốt giúp TP Hồ Chí Minh mới có tiềm năng trở thành một thỏi nam châm thu hút nhân tài trong lĩnh vực công nghệ và đổi mới sáng đối với cả trong lẫn ngoài nước.
Mặt khác, để hiện thực hóa các Nghị quyết của Bộ Chính trị (Nghị quyết 57 về đột phá khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số; Nghị quyết 59 về hội nhập quốc tế trong tình hình mới; Nghị quyết 66 về đổi mới công tác xây dựng và thi hành pháp luật; Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân) thì cần có sự chủ động, sáng tạo và chung tay từ hệ thống các cơ sở giáo dục đại học. Ngoài ra, hiện tại phần lớn doanh nghiệp tại Việt Nam, gồm cả khu vực TP Hồ Chí Minh mới, là doanh nghiệp nhỏ và vừa (SMEs), năng lực tài chính và công nghệ còn hạn chế, khả năng hấp thụ công nghệ mới và tham gia vào hoạt động đổi mới sáng tạo chưa cao.
Giáo sư - Tiến sĩ Sử Đình Thành, Giám đốc Đại học Kinh tế TP Hồ Chí Minh (UEH) cho biết, bốn Nghị quyết của Bộ Chính trị kể trên được Đồng chí Tô Lâm, Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam nhấn mạnh là “Bộ tứ trụ cột” trong công cuộc phát triển đất nước, đặt nền móng cho giai đoạn phát triển mới của Việt Nam từ nay đến 2035 và tầm nhìn 2045. Vì vậy, đồng hành cùng hành trình phát triển đất nước, UEH vừa công bố thí điểm Chương trình hành động triển khai bốn Nghị quyết của Bộ Chính trị, góp phần thiết lập nền tảng cho mô hình phát triển tự cường, bền vững của Việt Nam trong kỷ nguyên mới.
“Chương trình hành động triển khai bốn nghị quyết, dựa trên mô hình chiến lược City-University Innovation Hub, được triển khai theo ba trụ cột hành động, gồm: Đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao; Nghiên cứu khoa học; Tư vấn - phát triển - liên kết. Qua đó, UEH phát huy vai trò của một đại học hiện đại là hạt nhân đổi mới của xã hội tri thức thông qua đào tạo, nghiên cứu và hội tụ sáng kiến chiến lược; cũng như là nhân tố trung tâm kết nối Nhà nước, doanh nghiệp, tổ chức và cộng đồng trong việc kiến tạo kỷ nguyên mới của đất nước”, Giáo sư. Tiến sĩ Sử Đình Thành chia sẻ thêm.
Ghi nhận ý kiến một số doanh nghiệp đánh giá, nhằm thực hiện hiệu quả hơn nữa Chương trình hành động triển khai bốn Nghị quyết thì các bộ, ngành, cộng đồng doanh nghiệp, tổ chức trong và ngoài nước có thể phối hợp chiến lược với UEH nói riêng và đại học nói chung bằng việc đặt hàng nghiên cứu - đào tạo - tư vấn phù hợp với từng nghị quyết của Bộ Chính trị. Đồng thời, Chính phủ và cơ quan liên quan có cơ chế ban hành chính sách hỗ trợ tài chính, chuyên gia, dữ liệu để phát huy vai trò tiên phong của Đại học trong hiện thực hóa những chính sách lớn, cũng như đồng hành cùng doanh nghiệp phát triển đất nước.