Tiết mục múa “Chuôi chhai” của Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh.
Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh (Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Trà Vinh) tiền thân là Đoàn văn công Khmer Ánh Bình Minh, được thành lập năm 1963 tại xã Tam Ngãi, huyện Cầu Kè, tỉnh Trà Vinh. Trong kháng chiến chống Mỹ, cứu nước, Đoàn là một đơn vị nghệ thuật có tầm ảnh hưởng lớn với người dân, nhất là cộng đồng người Khmer Nam Bộ. Đoàn không chỉ góp phần bảo tồn văn hóa Khmer Nam Bộ mà còn là “chiếc nôi” truyền cảm hứng, nuôi dưỡng và "tiếp lửa" tình yêu văn hóa Khmer cho thế hệ trẻ.
“Tiếng hát át tiếng bom”
Đoàn văn công Khmer Ánh Bình Minh ra đời đã đánh dấu một bước ngoặc của nghệ thuật sân khấu truyền thống Khmer. Các tiết mục, chương trình nghệ thuật được Đoàn xây dựng luôn gắn với nội dung đoàn kết và nổi dậy chống Mỹ - Ngụy. Thành tích của Đoàn trong giai đoạn này đã được Tỉnh đội Trà Vinh trao tặng cờ luân lưu mang dòng chữ “Tiếng hát át tiếng bom” vào năm 1973; Chính phủ Cách mạng lâm thời Cộng hòa Miền Nam Việt Nam trao tặng Huân chương giải phóng hạng Nhì (1973) và 2 Huân chương giải phóng hạng Ba (1975).
Sau ngày đất nước thống nhất, Đoàn văn công Ánh Bình Minh đổi tên Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh. Khi sáp nhập hai tỉnh Vĩnh Long và Trà Vinh thành tỉnh Cửu Long, Đoàn Ánh Bình Minh trở thành Đoàn Nghệ thuật Khmer của tỉnh Cửu Long. Đến năm 1992, tỉnh Cửu Long tách ra làm hai tỉnh là Vĩnh Long và Trà Vinh, Đoàn trở về với tỉnh Trà Vinh.
Ông Thạch Sết (Nghệ sĩ Ưu tú Sang Sết, sinh năm 1952, ngụ tại Phường 7, thành phố Trà Vinh) từng là quyền Trưởng Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh nhớ lại, những năm sau giải phóng, Đoàn gặp muôn vàn khó khăn, thù lao ít ỏi, không đủ trang trải cuộc sống. Trong khi người nghệ sĩ phải chi tiêu nhiều cho mỹ phẩm và phục trang để hóa thân vào các nhân vật trên sân khấu. Anh chị em nghệ sĩ, diễn viên, nhạc công trong Đoàn tự động viên nhau cố gắng khắc phục khó khăn, phát huy truyền thống cách mạng, kiên định “bám Đoàn” để hoàn thành sứ mệnh.
Nghệ sĩ Thạch Ngọc Xuân và Thạch Thị Tuyết trong vở “Chuyện tình chàng Via Sa Na”.
Ngoài biểu diễn các chương trình nghệ thuật trong nước, Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh được Đảng, Nhà nước cử sang phục vụ nhân dân Campuchia, phục vụ đồng bào chiến sĩ ở các tỉnh biên giới. Bên cạnh những suất diễn phục vụ nhiệm vụ chính trị, Đoàn còn tổ chức những suất biểu diễn có doanh thu để cải thiện đời sống.
Hiện nay, phần lớn những nghệ sĩ có công khai sinh, đóng góp cho Đoàn Văn công Khmer Ánh Bình Minh thời kháng chiến không còn nữa, nhưng những chiến công hiển hách, khí phách của thế hệ nghệ sĩ "tay đàn, tay súng" năm nào còn mãi âm vang, nuôi dưỡng niềm tự hào dân tộc, tiếp thêm sức mạnh cho thế hệ nghệ sĩ hôm nay trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hóa dân tộc của đồng bào Khmer.
"Tiếp lửa" tình yêu văn hóa Khmer
Thời gian qua, Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh Trà Vinh thường xuyên biểu diễn phục vụ các đoàn đại biểu trong nước và quốc tế; tổ chức lưu diễn ở vùng sâu, vùng xa, các chùa Phật giáo Nam tông Khmer… để phục vụ đồng bào.
Tại chuyến lưu diễn 3 đêm ở ấp Vàm Ray, xã Hàm Tân, huyện Trà Cú, tỉnh Trà Vinh mới đây, bà Thạch Thị Nhờ, 63 tuổi, xã Hàm Tân cho biết, 2 vợ chồng bà sống bằng nghề bán rau cải trong chợ. Cuộc sống tuy bận rộn, vất vả nhưng mỗi khi nghe tin Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh về ấp biểu diễn là hai vợ chồng bà đều tranh thủ thu dọn quầy rau cải thật sớm để về nhà. Hơn 18 giờ là ông bà đã có mặt tại điểm biểu diễn, chọn chỗ ngồi để thưởng thức trọn vẹn chương trình của Đoàn.
Không chỉ những người lớn tuổi mong muốn được thưởng thức nghệ thuật truyền thống của dân tộc mình, các đêm diễn ở vùng sâu, vùng xa còn thu hút đông đảo thanh niên, em nhỏ người Khmer đến xem.
Em Trần Thị Sô Phe, 15 tuổi, ấp Vàm Ray cho hay, từ khi Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh biểu diễn tại địa phương, lần nào em cũng theo bà nội đến xem. Khi tiếng hát, lời ca, câu thoại bằng tiếng Khmer của những nghệ sĩ cất lên, niềm tự hào dân tộc trong em lại trỗi dậy. Thông qua những vở diễn, tuồng tích, em hiểu hơn về lịch sử, truyền thống và nét đẹp của văn hóa Khmer. Càng ngày em càng trân trọng nguồn cội và thêm yêu văn hóa dân tộc mình.
Đông đảo khán giả theo dõi các tiết mục do Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh biểu diễn tại ấp Vàm Ray, xã Hàm Tân, huyện Trà Cú.
Nghệ sĩ Ưu tú Thạch Sung, Trưởng Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh cho biết, những chuyến lưu diễn tại vùng sâu, vùng xa, vùng đồng bào dân tộc Khmer luôn mang lại rất nhiều cảm xúc. Hàng nghìn cặp mắt chăm chú thưởng thức từng tiết mục mỗi đêm diễn, tình cảm yêu thương ấm áp, ái mộ, những tràng pháo tay, giọt nước mắt lưu luyến khi anh chị em văn nghệ sĩ tạm biệt rời đi… là nguồn động viên to lớn để những người nghệ sĩ ngày càng gắn bó và “say nghề”, không ngừng sáng tạo, vun bồi chuyên môn, nghiệp vụ để cống hiến không ngừng nghỉ cho nghệ thuật Khmer.
“Điều tôi tâm đắc nhất là những đêm diễn ở vùng sâu, vùng xa hiện nay có rất nhiều thanh niên nam nữ, các em nhỏ đến xem. Điều này chứng tỏ chúng tôi không đơn thuần là biểu diễn nghệ thuật mà còn có thêm sứ mệnh nuôi dưỡng và "tiếp lửa" tình yêu văn hóa Khmer cho thế hệ trẻ; góp phần gìn giữ, bảo tồn và truyền bá giá trị văn hóa truyền thống của đồng bào dân tộc Khmer”, Nghệ sĩ Ưu tú Thạch Sung bộc bạch.
Đoàn hiện có khoảng 40 biên chế với nhiều thế hệ diễn viên. Những cống hiến của Đoàn đã được Trung ương, địa phương ghi nhận và tặng thưởng nhiều huân chương, bằng khen, giấy khen, trong đó có 9 nghệ sĩ được phong tặng danh hiệu nghệ sĩ ưu tú... Đặc biệt, năm 2000, Đoàn Nghệ thuật Khmer Ánh Bình Minh vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu đơn vị "Anh hùng Lao động thời kỳ đổi mới”.