NSND Doãn Hoàng Giang vừa qua đời ở tuổi 85. Ảnh tư liệu: Ngô Vương Anh
Cây đại thụ của sân khấu Việt
Đạo diễn, Nghệ sỹ Nhân dân Doãn Hoàng Giang sinh năm 1938, quê ở thị trấn Phát Diệm, huyện Kim Sơn, tỉnh Ninh Bình. Gốc tích thuộc dòng họ Doãn nổi tiếng ở xã Song Lãng, huyện Vũ Thư, tỉnh Thái Bình, là hậu duệ của Doãn Uẩn và Doãn Khuê - hai danh thần triều Nguyễn.
Trước khi trở thành đạo diễn, Doãn Hoàng Giang là diễn viên khóa I của Trường Sân khấu và điện ảnh Hà Nội, cùng thời với các nghệ sỹ sân khấu nổi tiếng như Trọng Khôi, Doãn Châu, Văn Hiệp, Phạm Thị Thành... Tuy nhiên, sau những năm tháng làm diễn viên, ông nhận ra nghề đạo diễn mới thực sự là con đường yêu thích. Ông đã tự học làm đạo diễn và dàn dựng thành công hàng trăm vở diễn trên các sân khấu Việt Nam, từ kịch nói, tuồng, chèo, cải lương…
Nghệ sỹ Nhân dân Doãn Hoàng Giang được giới trong nghề nhận định là “thiên tài” của sân khấu. Ông được xem như biểu tượng thời đại của sân khấu chèo đương đại, là người đi đầu trong việc cách tân chèo (chèo cải biên). Dưới bàn tay của vị đạo diễn tài ba này, hàng loạt vở chèo như “Nàng Sita”, “Hoa khôi dạy chồng”, “Đức Thánh Trần - linh hồn Đại Việt”… được tái hiện thành công rực rỡ và trở thành những tác phẩm kinh điển trong sân khấu chèo Việt Nam.
Ở lĩnh vực kịch nói, ông đã đạo diễn nhiều vở như "Bài ca Điện Biên", "Nhân danh công lý", "Lịch sử và nhân chứng", "Người về từ thiên đường", "Đêm trắng", "Cánh cửa hy vọng"...; sân khấu cải lương có "Hoàng hậu Ba Tư", "Nữ tướng Lê Chân"... Có thể thấy, ở bất cứ ở địa hạt nào, đạo diễn Doãn Hoàng Giang cũng là một người “thợ” lành nghề, sáng tạo nên những tác phẩm nghệ thuật hấp dẫn. Có lẽ vì vậy, mà suốt thời gian dài, chỉ cần băng rôn có tên đạo diễn Doãn Hoàng Giang là vở diễn đó được đảm bảo khán giả luôn kín rạp.
Sinh thời, Nghệ sỹ Doãn Hoàng Giang từng nói: Phải đặt dấu vết cho thời đại sân khấu Việt Nam bằng một loại hình mới hoàn toàn. Thập niên 2000, ông từng dựng nhiều vở chèo cải biên với ngôn ngữ giản lược, hiện đại hơn. Một số nhà phê bình cho rằng ông là "kẻ phá chèo", song cũng có nhiều người cho rằng, nếu không có những người mạnh dạn như ông, sân khấu không thể đến với cuộc sống đang thay đổi từng ngày.
Nhà viết kịch Lê Chí Trung nhận định, Nghệ sỹ Doãn Hoàng Giang là một đạo diễn rất giỏi trong những mise en scene - được hiểu như một bản phối âm, một tổng hòa của các bộ môn nghệ thuật tạo dựng ấn tượng. Ở đó, thấp thoáng sự hài hòa giữa văn học kịch, tâm thế thời cuộc, âm nhạc, phục trang, thiết kế sân khấu... vốn là phép cộng cho sự thành công của một tác phẩm sân khấu hoàn chỉnh. Nhờ công của ông, hàng trăm diễn viên đã giành được các Huy chương Vàng, Huy chương Bạc, đủ điều kiện xét duyệt danh hiệu Nghệ sỹ Ưu tú, Nghệ sỹ Nhân dân.
Mất mát lớn của sân khấu Việt
Rất nhiều nghệ sỹ đã bày tỏ niềm tiếc thương, sự hụt hẫng khi biết tin Nghệ sỹ Nhân dân Doãn Hoàng Giang qua đời.
Nghệ sỹ Ưu tú Lê Chức, nguyên Phó Chủ tịch Hội Nghệ sỹ Sân khấu Việt Nam chia sẻ, Nghệ sỹ Nhân dân Doãn Hoàng Giang là một tài năng lớn ở nhiều phương diện nghệ thuật. Ông ra đi là một mất mát lớn của sân khấu Việt Nam đương đại.
Trong mắt đồng nghiệp, ông không chỉ là một "tượng đài" của sân khấu mà còn là "người sếp" đáng kính và rất mực gần gũi với các diễn viên trẻ. Chính ông là người đã trao cơ hội cho nhiều thế hệ nghệ sỹ, diễn viên như: Trung Anh, Lan Hương, Thu Hà, Trịnh Mai Nguyên, Quang Minh…
Theo Nghệ sỹ Ưu tú Trịnh Mai Nguyên (Nhà hát Kịch Việt Nam), đạo diễn, Nghệ sỹ Nhân dân Doãn Hoàng Giang là một “cây đại thụ” của sân khấu Việt. Ông là người đã tin tưởng giao vai chính đầu tiên và cũng là người truyền niềm đam mê với nghề cho anh.
Nhà viết kịch Lê Quý Hiền bày tỏ, anh vô cùng thương tiếc và cảm thấy hụt hẫng khi biết Nghệ sỹ Nhân dân Doãn Hoàng Giang - một cây cao bóng cả đầy tài năng và nhân hậu trong làng sân khấu đã ra đi. Nghệ sỹ Ưu tú Bùi Như Lai cũng chia sẻ sự đau buồn khi "cây đại thụ” của sân khấu Việt Nam đã “bật gốc” để bay về trời.
Theo đánh giá của giới trong nghề, đạo diễn, Nghệ sỹ Nhân dân Doãn Hoàng Giang là một đạo diễn đầy nhiệt huyết của sân khấu nước nhà, là “người tài”, là "tượng đài" của sân khấu Việt. Ông đã làm cho kịch nói sôi động, làm chèo tươi mới. Ông là người có nhiều đóng góp trong việc cách tân, đổi mới sân khấu truyền thống, góp phần làm nên một “thời kỳ rực rỡ” của sân khấu Việt Nam vào những năm 80 của thế kỷ trước và ngay cả sau này.
Bày tỏ niềm tiếc thương Nghệ sỹ Doãn Hoàng Giang, nhà nghiên cứu, lý luận phê bình sân khấu, Tiến sỹ Cao Ngọc chia sẻ: Nghệ sỹ Nhân dân Doãn Hoàng Giang là một đạo diễn tài ba, cùng với cố Nghệ sỹ Nhân dân Xuân Huyền và Nghệ sỹ Nhân dân Lê Hùng là "bộ ba cây đa, cây đề", là những đạo diễn huyền thoại của sân khấu Việt Nam. Ông có “biệt tài” khi biến những kịch bản chưa thật hay thành tác phẩm sân khấu nổi tiếng, cũng như rất giỏi trong việc lựa chọn vai diễn cho từng diễn viên. Ông là người truyền cảm hứng và “nâng đỡ” cho các diễn viên trẻ mới ra trường thành những người nghệ sỹ cứng cáp trên sân khấu.
“Ông từng bị nhiều người coi là “kẻ phá chèo”, song ông dám nghĩ, dám làm và tiếp nhận mọi ý kiến khen chê một cách bình tĩnh. Ông cũng là người có công kéo khán giả đến với chèo qua những vở diễn cực hút khách, nhiều tác phẩm của ông đã thành kinh điển, để lại dấu ấn trong nền sân khấu Việt Nam”, nhà nghiên cứu, lý luận phê bình sân khấu Cao Ngọc cho biết.