Tiết mục “Xóc xách gậy tiền” của dân tộc Dao. Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN
Mãn nhãn với “Đêm huyền diệu”
Một nếp nhà sàn đơn sơ, xung quanh là những bụi lau, cây, cỏ vươn lên từ những khe đá, xa xa phía sau là những dãy núi non hùng vĩ… Tất cả đều gợi người xem liên tưởng đến khung cảnh của vùng miền núi rừng phía Bắc. Giữa không gian yên bình thơ mộng ấy, những điệu hát mượt mà, da diết vang lên, những điệu dân vũ rộn rã của đồng bào các dân tộc miền núi phía Bắc hiện lên, huyền ảo, đầy mê hoặc…
Đó là làn điệu dân ca của dân tộc Thái, điệu Soong Hao của đồng bào dân tộc Nùng, là câu hát Sli, hát Lượn cọi của đồng bào dân tộc Tày, điệu múa Xóc xách gậy tiền… đan xen các làn điệu dân ca, dân vũ, nghi lễ gắn với đời sống đồng bào dân tộc như trong tiết mục “Gọi vía”, hay những bài học làm người mà cha ông răn dạy con cháu trong “Lời dặn dò”, tái hiện sinh hoạt của đồng bào với tiết mục “Tắm suối” rộn tiếng cười vui của các cô gái Thái…
Có thể nói, với hơn 10 tiết tục tiết mục gồm “Hòa tấu và hát múa Đêm huyền diệu”, “Gọi vía”, “Tính tẩu”, “Lời dặn dò”, “Khèn mơ”, “Tắm suối”, “Xóc xách gậy tiền”, “Hỉn Xuân”, “Hồ... Hồ hà hề”, “Fạ moong”, “Nàng ới qua sông”, “Thổ cẩm”, toàn bộ chương trình nghệ thuật “Đêm huyền diệu” mang đậm âm hưởng dân gian, nhưng cách phối khí, dàn dựng mang phong cách nghệ thuật đương đại. Sự kết hợp giữa màn trình diễn của Nghệ nhân Dân gian với các nghệ sỹ của Nhà hát Ca múa nhạc dân gian Việt Bắc đương đại là sự kết hợp đặc biệt, mang đến cho người xem cảm xúc vừa lạ, vừa quen.
Quen là bởi các điệu múa, nghi lễ, sinh hoạt dân gian ấy chính là những nét văn hoá đặc sắc của đồng bào các dân tộc miền núi phía Bắc, vốn khá gần gũi với khán giả. Lạ ở chỗ, những giai điệu dân ca ấy được thể hiện dưới nền âm nhạc hiện đại, dễ nghe, dễ cảm. Ví dụ, vẫn là những làn điệu Soong Hao của dân tộc Nùng, vẫn là câu Sli, Lượn cọi của dân tộc Tày hay các làn điệu dân ca Thái... vốn rất quen thuộc, nhưng qua phối khí, hòa âm của đạo diễn âm nhạc cùng sự kết hợp của những điệu múa, bỗng chốc trở nên mới lạ, hấp dẫn, đưa người xem đắm chìm trong không gian văn hoá đầy huyền diệu của cộng đồng các dân tộc miền núi phía Bắc.
Nếu như ở nhiều chương trình nghệ thuật thường có lời dẫn để giúp khán giả hiểu phần nào nội dung, thì trong “Đêm huyền diệu” hoàn toàn không sử dụng lời dẫn, ê kíp thực hiện đã dẫn dắt và kể về văn hoá dân gian qua chính nội dung các bài hát, đoạn văn biền ngẫu, thơ, trường ca dân gian… được sử dụng trong các lễ, hội, các điệu múa, điệu hát… dân gian.
Tiết mục múa “Tắm suối”. Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN
Chăm chú theo dõi chương trình, chị Kim Anh (quận Hai Bà Trưng, Hà Nội) cho biết "Đêm huyền diệu" được dàn dựng công phu, mang đậm nét văn hoá dân gian các dân tộc và cuốn hút người xem. Tuy có nhiều tiết mục hát bằng tiếng dân tộc chị nghe không hiểu nhưng chị vẫn cảm nhận được vẻ đẹp và những nét của văn hoá dân gian đặc sắc của cộng đồng các dân tộc vùng miền núi phía Bắc…
Hướng đi mới cho nghệ thuật dân gian
“Đêm huyền diệu” (tên tiếng Anh là "Folklore Night"), là chương trình nghệ thuật được Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đặt hàng Nhà hát Ca múa nhạc dân gian Việt Bắc xây dựng năm 2020. Chương trình có sự tham gia của một ê kíp với những tên tuổi sáng giá như Nghệ sỹ Ưu tú Khánh Toàn (tác giả kịch bản kiêm tổng đạo diễn, biên đạo múa), Nghệ sỹ Ưu tú Mạnh Tiến (đạo diễn âm nhạc), các biên đạo gồm: Nghệ sỹ Ưu tú Thanh Hằng, Phương Vi, Minh Khánh... Đặc biệt, chương trình có sự góp công của các nghệ nhân nổi tiếng về diễn xướng dân gian như Lò Thị Ban, Lèo Văn Doan, Long Thị Pheng, Chu Văn Khiêng.
Trong chương trình nghệ thuật đặc biệt này, lần đầu tiên Nghệ sỹ Ưu tú, biên đạo múa Lê Khánh Toàn, Tổng đạo diễn chương trình đã mời các nhạc sỹ, biên đạo múa đương đại cùng tham gia dàn dựng. Phong cách nghệ thuật đương đại kết hợp với sự tự nhiên, mộc mạc của nghệ thuật dân gian đã tạo nên một sản phẩm nghệ thuật rất riêng. Ở đó, các tiết mục mang đậm chất của văn hoá dân gian, nhưng không lệ thuộc vào truyền thống, mà có sự phá cách. Nét tiêu biểu, đặc sắc của các làn điệu dân ca, dân vũ vẫn còn nguyên vẹn, nhưng được dàn dựng với tiết tấu nhanh hơn để phù hợp với nhu cầu thưởng thức của khán giả đương đại.
Có thể kể đến tiết mục múa “Xóc xách gậy tiền” của hai biên đạo Xuân Thành - Vũ Khánh và tiết mục múa “Hồ... Hồ hà hề” của biên đạo múa Phương Vi đều được dàn dựng theo tư duy ngẫu hứng. Nhưng bởi sự phối hợp đặc biệt giữa ngôn ngữ múa dân gian và phong cách dàn dựng đương đại, các biên đạo đã thổi vào 2 điệu múa của dân tộc Mông, dân tộc Dao một luồng sinh khí mới, khiến cho những màn trình diễn trở nên vô cùng hấp dẫn, tự nhiên, với tiết tấu nhanh, bất ngờ… khiến người xem mãn nhãn.
Để chuẩn bị cho chương trình nghệ thuật đặc biệt này, Nhà hát Ca múa nhạc dân gian Việt Bắc đã cử nhiều cán bộ, nghệ sỹ đi sưu tầm âm nhạc dân gian từ Lạng Sơn, Sơn La và kì công đón các nghệ nhân Long Thị Pheng, Chu Văn Khiêng (huyện Cao Lộc, Lạng Sơn) về dạy các làn điệu Soong Hao của dân tộc Nùng, đón nghệ nhân Lò Thị Ban, Văn Doan (Sơn La) về dạy hát dân ca dân tộc Thái đen, mời Nghệ sỹ Nhân dân Nguyễn Văn Quý (Nhà hát Tuồng Việt Nam) về dạy cách đánh trống...
Nghệ sỹ Ưu tú Thanh Xuân, biên đạo múa, Phó trưởng phòng Nghệ thuật (Cục Nghệ thuật biểu diễn) đánh giá, “Đêm huyền diệu” đã đạt tới sự hoàn chỉnh của một chương trình nghệ thuật ca múa nhạc chuyên nghiệp. “Là một người làm nghề múa và cũng là khán giả, tôi đã bị ‘Đêm huyền diệu’ cuốn hút ngay từ tiết mục mở đầu cho đến phút cuối của chương trình. Nhà hát Ca múa nhạc dân gian Việt Bắc đã thu nạp rất sáng tạo và hấp dẫn những nét văn hóa nghệ thuật đặc sắc của mọi vùng miền, đặc biệt là khu vực miền núi Việt Bắc, Tây Bắc. Cách làm này của nhà hát trong sự kết hợp giữa dân gian và hiện đại gợi mở cho các tác giả trong việc đi tìm hướng đi mới để đưa nghệ thuật dân gian gần lại hơn với công chúng đương đại”, Nghệ sỹ Ưu tú Thanh Xuân chia sẻ.
Tiết mục múa “Hồ ... Hồ hà hề” của dân tộc Dao. Ảnh: Hoàng Hiếu/TTXVN
Nhạc sỹ, Nghệ sỹ Ưu tú Minh Tiến, đạo diễn ca nhạc của chương trình cho biết, khi tham gia dàn dựng âm nhạc cho chương trình, anh cũng như nhiều nghệ sỹ khác không hiểu thật rõ nội dung trong các lời hát tiếng dân tộc. Nhưng chính sức hấp dẫn từ các làn điệu âm nhạc dân gian đã giúp các nghệ sỹ có cảm hứng để sáng tạo và dàn dựng. “Cách mà Nhà hát đi nghiên cứu, sưu tầm các làn điệu âm nhạc, điệu múa dân gian là cách để gìn giữ, phát triển nghệ thuật dân tộc. Bảo tồn nghệ thuật dân tộc trong mỗi người nghệ sỹ là cách bảo tồn hiệu quả nhất. Tôi cho rằng với quốc tế thì nghệ thuật dân gian là cách giới thiệu và khiến họ bị chinh phục nhất”, Nghệ sỹ Ưu tú Minh Tiến chia sẻ.
Giới trong nghề đánh giá, “Đêm huyền diệu” là một "cuộc chơi" nghệ thuật dân tộc dân gian của những người làm nghệ thuật nghiêm túc và chuyên nghiệp. Được biết dự án nghệ thuật “Đêm huyền diệu” của Nhà hát ca múa nhạc dân gian Việt Bắc sẽ không chỉ dừng lại ở một chương trình. Ban Giám đốc và các nghệ sỹ của Nhà hát quyết tâm sẽ tiếp tục kiên trì gây dựng để đưa “Đêm huyền diệu” thành một thương hiệu riêng, một “đặc sản” của Nhà hát ca múa nhạc dân gian Việt Bắc, thể hiện hướng đi, cách làm sáng tạo, góp phần bảo tồn nghệ thuật dân gian, vừa tạo sức hấp dẫn với mọi đối tượng khán giả, đặc biệt là với khách du lịch trong và ngoài nước.