TP Hồ Chí Minh đối mặt nhiều thách thức trong quản lý an toàn thực phẩm

Ngộ độc thực phẩm chỉ là phần nổi

 Thông tin về công tác quản lý an toàn thực phẩm trên địa bàn, bà Phạm Khánh Phong Lan, Giám đốc Sở An toàn Thực phẩm TP Hồ Chí Minh cho biết, ngành đã triển khai nhiều giải pháp nhằm phòng ngừa nguy cơ mất an toàn thực phẩm, đồng thời phối hợp chặt chẽ với các sở, ngành và chính quyền địa phương để xử lý kịp thời các tình huống phát sinh.

Công tác phòng ngừa được xác định là nhiệm vụ trọng tâm, với việc xây dựng các kế hoạch liên tịch, quy trình phối hợp và cơ chế kiểm tra, giám sát đóng vai trò then chốt. Theo đó, đối với các bếp ăn tập thể tại trường học, khu công nghiệp và những cơ sở phục vụ số lượng lớn suất ăn, Sở thường xuyên tổ chức các đợt kiểm tra định kỳ và đột xuất nhằm giảm thiểu tối đa nguy cơ xảy ra ngộ độc thực phẩm.

Bà Phong Lan cho biết, thực tế mỗi vụ ngộ độc thực phẩm xảy ra đều được báo chí và người dân đặc biệt quan tâm. Tuy nhiên, theo bà Phong Lan, đây mới chỉ là “phần nổi của tảng băng”, phần quan trọng hơn là việc thực phẩm hàng ngày có an toàn hay không, có chứa chất độc hại hay không, bởi những chất này có thể tích lũy lâu dài trong cơ thể, ảnh hưởng sức khỏe sau nhiều năm.

Đại biểu Đoàn Ngọc Như Tâm nêu thực tế, dù TP Hồ Chí Minh đã triển khai đề án truy xuất nguồn gốc, tại các chợ đầu mối ban đêm vẫn tồn tại lượng lớn nông sản nhập về theo diện “ 3 không”: Không nhãn mác, không xuất xứ, không giấy chứng nhận.

Bà Phong Lan thừa nhận truy xuất nguồn gốc nâng cao chất lượng sản phẩm nhưng chưa thể bảo đảm tuyệt đối, bởi khâu “hổng” lớn nhất là các trang trại nhỏ lẻ, nơi vòng nhận diện chưa được áp dụng từ đầu nguồn. Nhiều trường hợp, thương lái mới là khâu thực hiện nhận diện, dẫn đến nguy cơ trộn lẫn.

Lực lượng an toàn thực phẩm tại 3 chợ đầu mối được bố trí xuyên đêm để kiểm tra từng lô hàng, kết hợp kiểm dịch và kiểm tra truy xuất. Bà Phong Lan khẳng định: “Không có sản phẩm 3 không trong chợ đầu mối. Nếu có, chúng tôi xử phạt rất nặng”.

Tuy nhiên, khó khăn nảy sinh ở khu vực xung quanh chợ, nơi xuất hiện nhiều điểm bán tự phát, đặc biệt sau thời gian COVID-19. Tình trạng buôn bán vỉa hè khiến việc kiểm soát rất khó. Các tiểu thương từ chợ truyền thống vẫn có thể mua hàng từ các điểm này vì giá rẻ hơn, tạo ra lỗ hổng khiến truy xuất nguồn gốc bị đứt đoạn ngay khi hàng rời khỏi chợ đầu mối. Khi thịt heo được chặt nhỏ, vòng nhận diện hoặc dấu kiểm dịch gần như không còn.

Giải pháp trước mắt, theo Sở là duy trì kiểm soát chặt chẽ tại chợ đầu mối, song song với xây dựng mô hình “chợ thực phẩm an toàn” ở các chợ truyền thống, từ cơ sở vật chất, vệ sinh, ghi chép sổ sách của tiểu thương đến yêu cầu về nguồn gốc xuất xứ.

Nhiều thách thức quản lý an toàn thực phẩm

Lãnh đạo Sở An toàn Thực phẩm TP Hồ Chí Minh cho biết, khó khăn lớn nhất hiện nay trong công tác quản lý an toàn thực phẩm là tình trạng thiếu hụt nhân lực do tinh giản biên chế theo lộ trình chung. Từ 488 biên chế khi mới sáp nhập 3 ngành, hiện toàn ngành chỉ còn 356 người, kể cả số cán bộ tiếp nhận từ Bình Dương và Bà Rịa - Vũng Tàu, giảm tới 25% nhân sự.

Bên cạnh đó, đội ngũ hiện có đang dần già hóa, trong khi nhu cầu tuyển dụng và trẻ hóa lực lượng làm công tác an toàn thực phẩm vẫn rất bức thiết. Ngành mong muốn thành phố sớm có kế hoạch bổ sung nhân lực, tạo cơ hội cho sinh viên tốt nghiệp các chuyên ngành an toàn thực phẩm, y tế dự phòng, y tế công cộng… tham gia công tác, đóng góp chuyên môn.

"Sở đã khắc phục phần nào bằng việc tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin và tự động hóa, nhưng lĩnh vực này vẫn cần con người trực tiếp thực hiện", bà Phong Lan khẳng định.

Bên cạnh đó, việc sáp nhập địa bàn mới với diện tích tăng từ 2.000 km² lên 6.000 km² cũng đặt ra thách thức lớn. Bước đầu, Sở đã thiết lập các cơ chế phòng ngừa, thành lập các đội quản lý an toàn thực phẩm tại hai địa phương mới và triển khai các đợt kiểm tra, giám sát nhằm hạn chế thấp nhất các rủi ro.

Một khó khăn khác là hệ thống phường, xã hiện thiếu nghiêm trọng nhân sự chuyên trách. Trước đây, cấp quận, huyện có phòng y tế, trung tâm y tế, trạm y tế… hỗ trợ quản lý nhà thuốc, phòng khám, chợ và các hộ kinh doanh thực phẩm. Tuy nhiên hiện nay, mỗi phường, xã chỉ còn một phòng văn hóa - xã hội với duy nhất một biên chế phụ trách y tế, dẫn đến quá tải trong quản lý và thiếu lực lượng kiểm tra, giám sát tại cơ sở.

“Chúng tôi rất cần đội ngũ nhân viên chuyên trách, có chuyên môn sâu về an toàn thực phẩm tại phường, xã để bảo đảm công tác quản lý nhà nước được thực hiện hiệu quả và liên tục”, Giám đốc Sở đề nghị.

Trả lời chất vấn của đại biểu Nguyễn Thanh Quang về tình trạng người nổi tiếng quảng cáo sản phẩm sữa và thực phẩm chức năng không đúng chất lượng, Giám đốc Sở An toàn Thực phẩm TP Hồ Chí Minh cho biết, đây là vấn đề “rất đau đầu”. Theo bà Lan, TP Hồ Chí Minh là địa phương duy nhất có bộ phận chuyên trách theo dõi và lọc quảng cáo từ nhiều năm nay. Những quảng cáo vi phạm sẽ được tổng hợp và chuyển sang thanh tra xử lý theo quy định.

Tuy nhiên, theo Nghị định 115, Sở chỉ có thẩm quyền xử phạt đối với đơn vị chủ sản phẩm. Đối với các trường hợp người nổi tiếng quảng bá trên báo chí, mạng xã hội hoặc nền tảng trực tuyến, thẩm quyền xử lý thuộc Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch.

Bà Lan thông tin thêm, Sở vẫn phối hợp cung cấp thông tin đối với những vụ việc lớn và trong những trường hợp phức tạp, hồ sơ sẽ được chuyển cho cơ quan công an, nhất là khi doanh nghiệp đặt văn phòng hoặc cơ sở sản xuất ở địa phương khác, gây khó khăn trong việc xác minh và lấy mẫu.

Về việc kinh doanh thực phẩm trên các sàn thương mại điện tử, Giám đốc Sở An toàn Thực phẩm thừa nhận đây là một khó khăn chung. Luật Thương mại điện tử sửa đổi vẫn chưa hoàn thiện, còn nhiều ý kiến khác nhau. Trong bối cảnh đó, Sở chỉ có thể áp dụng những quy định hiện hành.

Đối với các bếp ăn trực tuyến được vận hành bởi những đơn vị lớn như GrabFood hay các nền tảng đặt suất ăn, Sở đều yêu cầu thẩm định, cấp phép các bếp ăn tập trung và kiểm tra các cửa hàng nằm trong hệ thống phân phối. Việc này giúp hạn chế phần nào tính “vô danh” của thương mại điện tử. Tuy nhiên, khó khăn lớn nhất nằm ở các website nhỏ lẻ bán thực phẩm chế biến sẵn hoặc thực phẩm tươi sống, thường không có địa chỉ rõ ràng, gây khó khăn trong việc kiểm tra và lấy mẫu.

Theo đó, Sở yêu cầu các đơn vị bán hàng online công khai giấy tờ, số liệu công bố sản phẩm để người dân có căn cứ lựa chọn; đồng thời khuyến cáo người dân không chấp nhận việc “5 ăn 5 thua” khi mua hàng trên mạng. Trong khi chờ quy định mới, Sở tiếp tục xử lý các trường hợp có phản ánh và dựa vào quyền hạn hiện có để giám sát.