Sinh viên tái hiện lịch sử bằng trí tuệ nhân tạo

Dùng công nghệ tái hiện lịch sử bằng góc nhìn người trẻ

Chiến dịch “Sao Đầu Mũ”, một dự án truyền thông đồng thời là đồ án tốt nghiệp của nhóm sinh viên Khóa 17 chuyên ngành Truyền thông đa phương tiện, Trường Đại học FPT với mục tiêu đưa lịch sử đến gần hơn với giới trẻ, tôn vinh các anh hùng dân tộc và làm mới cách kể về lịch sử thông qua công nghệ hiện đại.

Dự án được thực hiện từ tháng 6 đến tháng 9/2025 với sự tham gia của các bạn sinh viên: Tô Viết Phước Khôi, Nguyễn Hữu Trường, Nguyễn Thị Ngọc Trâm và Nguyễn Hoàng Nguyên Khang.  Các thành viên trong nhóm chia sẻ, cảm hứng để các bạn thực hiện dự án là vì mọi người đều nhận thấy việc tiếp cận với lịch sử dân tộc với thế hệ trẻ vẫn còn nhiều khó khăn, thách thức. Bởi vậy, mọi người thống nhất đặt tên nhóm là “Người Việt Nam” và đặt ra sứ mệnh kết nối người trẻ với lịch sử dân tộc thông qua công nghệ.

Nhóm lựa chọn trí tuệ nhân tạo (AI) kết hợp với nghệ thuật kể chuyện (storytelling) và mô hình trải nghiệm để làm cầu nối, giúp lịch sử trở nên dễ cảm, dễ hiểu và gần gũi hơn.  Ý tưởng về “Sao đầu mũ” được hình thành từ khoảnh khắc khi nhóm nghe câu nói của Đại tướng Phan Văn Giang - Bộ trưởng Bộ Quốc phòng Việt Nam “Trên đầu đội mũ có sao, vai đeo quân hàm, nặng gánh với nước non, bảo vệ vững chắc Tổ quốc”. Từ hình ảnh người lính đội mũ có ngôi sao mang trên đầu lý tưởng sống vì dân vì nước nhóm quyết định chọn tên “Sao đầu mũ” vừa có chiều sâu, vừa mang tính biểu tượng.

Nhóm cũng xác định rõ không kể chuyện lịch sử chung mà lựa chọn giai đoạn từ 1945 đến nay là giai đại thể hiện rõ nhất bạn bản lĩnh dân tộc, khát vọng độc lập, ý chí tự lực tự cường để thực hiện.  

Chiến dịch ý nghĩa này đã nhận được sự đồng hành của Hội Cựu chiến binh, Đoàn Thanh niên TP.HCM và các cựu chiến binh, với mong muốn cùng lan tỏa tinh thần lịch sử đến nhóm khán giả trẻ trong độ tuổi 18–22.  

Chiến dịch “Sao Đầu Mũ” nổi bật với loạt phim tài liệu ngắn mang tên “Sao Trên Chiến Trận”, gồm 4 tập, ghi lại lời kể của các cựu chiến binh về cuộc đời, chặng đường hoạt động cách mạng và ký ức thời chiến. Mỗi thước phim là một lát cắt lịch sử được tái hiện dưới góc nhìn giàu cảm xúc. Bên cạnh đó là hàng trăm bức ảnh được phục dựng sống động.  

Để nội dung trở nên sống động và dễ tiếp cận hơn với khán giả trẻ, nhóm thực hiện đã ứng dụng công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) trong quá trình sản xuất. Những đoạn phim tư liệu đen trắng được phục dựng, xử lý kỹ thuật số để làm rõ chi tiết, bổ sung màu sắc và chuyển động. Các hình ảnh này được lồng ghép khéo léo vào phần kể chuyện, góp phần tái hiện chân thực bối cảnh lịch sử, đồng thời tăng tính hấp dẫn về mặt thị giác.

Một trong những phân cảnh đáng chú ý là hình ảnh Đại tá Nguyễn Văn Tàu (bí danh Tư Cang) - cụm trưởng tình báo H.63, người từng hoạt động bí mật gần 30 năm trong lòng địch, trở về bên gia đình vào đêm 30/4/1975. Bằng công nghệ AI, nhóm đã tái tạo từng biểu cảm khuôn mặt, vòng tay ôm và nếp nhăn, giúp khán giả cảm nhận rõ hơn sự xúc động trong khoảnh khắc đoàn tụ.  

Ứng dụng trí tuệ nhân tạo trong phục dựng tư liệu lịch sử là một thách thức lớn không chỉ về mặt kỹ thuật mà còn về tính chân thực. “Có ảnh quá mờ, quá ít dữ liệu khiến AI không thể ‘hồi sinh’ trọn vẹn. Có lúc ảnh dựng lại… lại quá đẹp, đến mức không thật nữa”, Nguyễn Hữu Trường, thành viên dự án chia sẻ.

Nhóm sử dụng nhiều công cụ kết hợp: Photoshop để xử lý màu cơ bản và phục hồi chi tiết cũ kỹ; Nordy AI (phát triển bởi người Việt) để nâng độ phân giải và chọn lọc chi tiết; Kling AI và Hailuo AI hỗ trợ tạo chuyển động từ ảnh tĩnh; một số mô hình GANs được huấn luyện riêng để đảm bảo tính chính xác.

Thay vì đầu tư vào các hiệu ứng, nhóm quyết định đầu tư vào ánh sáng, màu sắc, tiết tấu kể chuyện để tôn vinh tính chân thật và không bị che lấp bởi màn lọc của công nghệ. “Chúng mình làm truyền thông, nhưng không giành quyền lên tiếng của lịch sử. Lịch sử phải được kể lại bằng sự thật và ký ức của những người đã sống trong nó”, Hữu Trường đại diện nói.  

Những kết quả bất ngờ

Tính đến đầu tháng 8/2025, nhóm đã phục dựng hơn 200 bức ảnh, ghi lại hơn 20 câu chuyện của các chiến sĩ biệt động, anh hùng lực lượng vũ trang thành bằng hình ảnh, lời kể và các yếu tố đa phương tiện.

Loạt video được đăng tải trên mạng xã hội như Facebook, TikTok, chiến dịch thu hút hơn 2 triệu lượt xem trên tất cả các nền tảng, hàng trăm bình luận và chia sẻ.  Nhóm cho biết, nhiều cô bác cựu chiến binh sau khi xem đã gửi lời cảm ơn đến nhóm.

Một giáo viên lịch sử tại TP Hồ Chí Minh đã xin sử dụng video làm tư liệu giảng dạy. Một sinh viên kể đã cùng ông ngoại xem video và lần đầu thấy ông rơi nước mắt khi kể về thời chiến. Không chỉ dừng lại ở nền tảng số, chiến dịch còn tổ chức triển lãm tương tác “A Symphony of 45-05-25” tại Bảo tàng Biệt động Sài Gòn - Gia Định, khai mạc cuối tháng 7/2025 nhân dịp Ngày Thương binh Liệt sĩ. Triển lãm gây chú ý với mô hình trải nghiệm “hành trình nhập ngũ”, trong đó khách tham quan sẽ thực hiện bài kiểm tra nhanh, được giao vai trò chiến sĩ biệt động và “hành quân” qua các trạm trưng bày hiện vật theo hình thức tương tác trực tiếp.

Theo đại diện ban tổ chức, đây là lần đầu tiên bảo tàng đưa yếu tố nhập vai và trò chơi hóa (gamification) vào hoạt động trưng bày, nhằm mang đến trải nghiệm lịch sử sống động và gần gũi hơn cho người trẻ.  

Nhóm thực hiện dự án cùng các cựu chiến binh tại triển lãm “A Symphony of 45-05-25”.  Chia sẻ thêm về quá trình thực hiện, nhóm cho biết một phần động lực để nhóm có thể tự tin thực hiện dự án đến từ môi trường học tập cởi mở và thực tiễn tại Trường Đại học FPT.

Chính nhờ tinh thần khuyến khích sinh viên sáng tạo, kinh nghiệm được tiếp cận các dự án thực tế từ năm nhất và sự tận tâm từ các giảng viên đã giúp nhóm mạnh dạng triển khai một chiến dịch có nhiều yếu tố công nghệ và tương tác thực tế. Ngoài ra, chương trình đào tạo bám sát thực tế, tinh thần AI First và kỹ năng mềm cũng là một lợi thế cho nhóm khi thực hiện dự án này.  

Kết thúc chiến dịch “Sao Đầu Mũ”, nhóm đang phát triển nội dung tiếp theo với tên gọi “Chuyện của Người Mang Mật Danh”, tập trung vào các chiến sĩ tình báo, quân y, giao liên hoạt động bí mật trong kháng chiến. Bên cạnh đó, nhóm lên kế hoạch hợp tác cùng các trường học và bảo tàng để tích hợp AI vào bài giảng lịch sử, đồng thời mở rộng mô hình trải nghiệm thực tế cho học sinh, sinh viên.