Nhân ngày hội ăn mừng lúa mới tổ chức tại làng cổ người Cơ Tu ở huyện Tây Giang (Quảng Nam), du khách được xem tận mắt những bộ y phục truyền thống bằng vỏ cây rất độc đáo dùng cho nam và nữ của người Cơ Tu.
Vào mùa lễ hội của người Cơ Tu y phục vỏ cây thường xuất hiện. |
Già làng Cơlâu Blao (62 tuổi), ở thôn Voòng, xã Tr’hy (Tây Giang – Quảng Nam), được người cha truyền nghề làm những bộ y phục của người Cơ Tu rất đặc sắc, mà khi xưa, cái áo bằng vỏ cây do cha ông là Cơlâu Panh làm ra có thể đổi một con heo 3 gang tay. Ông cho biết: Áo này được làm bằng vỏ cây tr’rang, t’coóng, t’ dúir, amướt hoặc cây mít rừng (một loại cây thân mộc thẳng đứng, vỏ dày, có mủ màu trắng đục)…
Uống rượu lễ trước khi múa Tung tung – da dá. |
Làm một chiếc áo bằng vỏ cây rất công phu. Đầu tiên, phải vào rừng bóc vỏ cây. Người Cơ Tu không đốn hạ cả cây, mà chỉ dùng rựa khứa quanh thân cây hai vòng tròn trên và dưới để lấy vỏ cây. Sau đó, lấy cây hoặc đá đập dập cho vỏ mềm ra. Ở nhà, người trong gia đình nấu sẵn một thùng nước có thêm các loại lá thơm như lá quế, cây sả, củ riềng núi… để sau này mặc áo sẽ thơm và chống lại các côn trùng cắn phá. Vỏ cây được bỏ vào thùng nước sôi ấy, ngâm trong 10 ngày cho ra hết mủ. Ngâm xong, vỏ cây được đưa ra phơi sương, phơi nắng nhiều ngày đêm. Phơi xong, đem cất miếng vỏ cây “thành phẩm” vào chỗ khô ráo, sạch sẽ để bắt đầu khâu áo. “Vải áo” bằng vỏ cây thường có màu ngà hoặc màu vàng rơm.
Già làng Alăng Avel và bạn nữ mặc áo vỏ cây chơi đàn abel. |
Thông thường, áo được may theo kiểu cổ tròn, không có tay. Chỉ dùng để khâu áo làm bằng sợi mây rừng rất mảnh mai. Toàn bộ chiếc áo chỉ có hai đường khâu kín đáo ở hai bên nách. Mặt trong chiếc áo rất láng vì được mài nhẵn, mặt ngoài sần sùi. Có loại áo bằng vỏ cây dùng cho mùa đông mặc ấm hoặc loại cho mùa hè mặc mát. Ngoài ra, còn có loại áo dày để chống lại với nanh vuốt thú dữ, tên độc của đối phương. Loại trang phục có nhiều sợi kết lại này có đặc điểm mềm mại, rất dai, lâu rách, phù hợp mặc vào mùa đông giá rét. Ngoài ra, những tấm khố bằng vỏ cây, cũng được già làng Cơlâu Blao “dệt” bằng vỏ cây rừng rất là điệu nghệ, trông mềm mại y như là tấm vải sô dày.
Để có bộ y phục làm từ vỏ cây cần qua nhiều công đoạn. |
Già làng Alăng Avel (86 tuổi), ở thôn Tà Làng xã Bhalêê (Tây Giang – Quảng Nam) cho biết: “Hồi xưa đồng bào Cơ Tu ở đây rất nghèo và không có đường xá để giao thương, mua bán với khu vực đồng bằng nên quần áo rất hiếm. Bên cạnh đó, đôi lúc nghề dệt thổ cẩm truyền thống của đồng bào cũng gặp khó khăn nên vỏ cây là nguyên liệu để người dân may y phục. Lúc bấy giờ, những người mặc y phục bằng vỏ cây đều là những người thuộc tầng lớp “quý tộc” trong làng và được mọi người nể trọng. Ngày nay khi đời sống ngày một phát triển, ít ai còn sản xuất và mặc những bộ đồ bằng vỏ cây trong sinh hoạt hàng ngày mà chỉ mặc khi trong làng có lễ hội.
Hiện nay chỉ còn một số ít người Cơ Tu biết được nghệ thuật làm áo bằng vỏ cây, bởi vì công việc làm áo rất tỉ mẩn. Từ việc vào rừng lột vỏ cây đến công đoạn bóc vỏ, khâu áo là cả một quá trình gửi gắm tâm hồn của người khâu áo đến với chiếc áo, điều mà được người Cơ Tu xem như niềm tự hào của dân tộc mình. Vào các dịp lễ hội như Tết, lễ đâm trâu, mừng lúa mới, lễ kết nghĩa giữa hai làng anh em… Những tấm áo này được già làng, nam nữ thanh niên mặc vào múa điệu tung tung – da dá truyền thống của người Cơ Tu ở vùng cao Tây Giang. Hiện nay, áo có giá từ 100.000 đến 500.000 đồng, được các du khách mua về để tặng cho người thân hoặc để kỷ niệm một chuyến đi lên Trường Sơn đại ngàn hoang dã.
Bài và ảnh:Tiên Sa