Chơi diều là thú vui tao nhã. Diều chơi mùa nào cũng được, miễn là có gió. Nhưng mùa hè và mùa thu chơi diều thú vị nhất. Diều có nhiều loại. Những con diều nhiều màu sắc, hình hài, thả lên trời tạo nên cái thú ngắm nhìn con diều bay lượn uyển chuyển sắc màu. Riêng diều sáo chỉ mang mầu nâu đậm giản dị nhưng đem lại cái thú cho người chơi diều và cho mọi người bởi cái tầm bay cao đăm đẳm và tiếng sáo vi vu ngân vọng cả một vùng quê.
Diều sáo dài và rộng. Tính theo thước ta, mỗi thước dài một gang tay, có con diều rộng ba thước, dài đến mười thước, bằng con thuyền của người đánh lưới trên đầm hồ. Xương diều làm bằng tre già. Phải chọn tre trên đỉnh gò mới nhẹ và chắc, mới có sức đàn hồi. Diều lên khung dang cánh thanh thoát mềm mại có sức đón gió. Giấy phất diều là giấy bản, nhẹ và dai. Quả hồng, tốt nhất là quả cậy mới lớn phổng, giã nhuyễn, ngâm nước, tạo thành thứ keo mầu nâu dấp dính. Phất diều phải nhẹ tay, khéo léo. Căng từng mảnh giấy bản lên xương diều, phết đều lớp keo nhựa hồng ngâm, các mảnh giấy dính chặt vào xương diều, gắn kết với nhau, thấm đẫm nhựa hồng, tạo nên cánh diều căng, chịu được sức gió, gặp mưa không thấm nước.
Chọn cây tre tốt để chuốt dây diều. Phải là tre cái đúng độ bánh tẻ, không cộc ngọn, da xanh, thân nây đều, các đốt phẳng để sợi dây thẳng và dai, chuốt thật mượt. Các mối nối theo nút con bọ thì mới thẳng, không giập gẫy. Luộc kỹ dây diều trong nước muối pha loãng để dây mềm và bền lâu. Dây cuộn vào chiếc guồng to hơn vành nón. Phải vài ba trăm xải tay dây mới đủ cho cánh diều bay lên đón gió.
Làm sáo diều là công đoạn kỳ công nhất. Tiếng sáo diều ngân nga vi vu trầm bồng thế nào là ở công đoạn này. Chọn ống vầu, chọn gỗ rồi gọt khoét, gắn lắp, phải có con mắt và bàn tay điêu luyện, chỉ có một hai người thạo chơi trong làng mới biết làm. Từng ống sáo ngăn đôi, mỗi đầu mang một mũ sáo bằng gỗ mịn nhẹ, miệng sáo đón gió sẽ cất tiếng thanh tiếng trầm theo âm điệu truyền thống và sở thích chủ nhân. Dàn sáo gắn thành hình tháp, có sáo đại, sáo trung, sáo tiểu, ba hoặc năm ống sáo, tùy dài rộng con diều. Con diều cõng giàn sáo trên lưng, phấp phỏng đợi gió.
Trời ngả bóng, gió chiều gọi con diều cất cánh. Con diều bay lên trong gió lộng. Guồng dây nhả dần. Cánh diều gặp gió bay vút lên. Các ống sáo đón gió. Tiếng sáo diều đã uông uông, vu vu dạo những khúc mở đầu. Diều lên cao, lên cao. Sợi dây chỉ còn như sợi tơ mảnh. Cánh diều cao vút trên trời xanh, rồi khẽ chao qua chao lại nơi những làn mây trắng nhẹ trôi.
Ngước mắt đăm đắm nhìn cánh diều khi chao qua chao lại, khi đứng im đón gió. Ngồi trên tảng đá, bờ đê quây quần dưới gốc cây, nghỉ ngơi thư thưởng thức và bình phẩm tiếng sáo diều từ trên cao ngân vọng. Sáo đại đổ tiếng chuông, trầm mà vang, uông uông bề thế khởi nhịp mào đầu. Sáo trung khỏe khoắn ngân đáp lại. Sáo tiểu giọng kim thánh thót giao hòa. Tất cả hòa âm nhịp nhàng theo một giai điệu riêng có của khúc nhạc sáo diều đồng quê.
Đêm xuống, trăng lên, cánh diều vẫn thảnh thơi cất tiếng khoan nhặt giữa sao trời bát ngát. Tiếng sáo diều cứ ngân nga, đổ tiếng chuông, vi vu thánh thót hòa âm giữa đêm trăng rười rượi miền quê…
Cao Văn Tư