Ngày 18/8/2012 đánh dấu 62
năm ngày mất của nhà thơ Thâm Tâm. Viết ít và mất quá sớm, nhưng chỉ với một "Tống biệt hành" đã đủ để
tên tuổi Thâm Tâm mãi mãi neo lại với đời. Phong trào Thơ mới dù đã đem đến cho
độc giả nhiều bài thơ hay, song cũng sẽ khiến ta có cảm giác trống vắng nếu như
thiếu đi một "Tống biệt hành" của Thâm Tâm.
Chân dung nhà thơ Thâm Tâm. (Ảnh tư liệu) |
Đó là một bài thơ có nhiều
điểm độc đáo cả về nội dung và hình thức.
“Đưa người, ta không đưa qua sông
Sao có tiếng sóng ở trong lòng?
Bóng chiều không thắm, không vàng vọt
Sao đầy hoàng hôn trong mắt trong?...”
Nhà thơ Thâm Tâm tên thật là Nguyễn Tuấn Trình, sinh 12/5/1917 tại Hải Dương,
trong một nhà giáo nền nếp. Thuở nhỏ, từ năm 1938 ông học tiểu học ở Hà Nội,
từng vẽ tranh để kiếm sống. Từ những năm 1940, ông tham gia viết báo, viết văn
và thường được đăng trên Tiểu thuyết thứ bảy, Ngày nay, Tiểu thuyết thứ năm và
Truyền bá quốc ngữ... Ông từng thử sức trên nhiều thể loại nhưng thành công hơn
cả vẫn là thơ.
Sau Cách mạng Tháng Tám 1945, Thâm Tâm tham gia văn hóa Cứu quốc, ở trong Ban
biên tập báo Tiên Phong (1945-1946). Sau đó ông nhập ngũ, làm thư ký tòa soạn
báo Vệ quốc quân (nay là báo Quân đội Nhân dân). Ông mất sau một cơn bệnh đột
ngột ngày 18/8/1950 trên đường đi công tác trong chiến dịch Biên giới.
Thâm Tâm viết không nhiều, cả đời thơ chưa được hai mươi bài. Nhưng nếu chọn
mười bài tiêu biểu của thời kỳ Thơ mới, chắc chắn có “Tống biệt hành”. Trong
kháng chiến chống Pháp, khi nền thơ còn chập chững, bài thơ “Chiều mưa đường số
năm” đã là bài thơ hay, vững vàng về cốt cách lẫn tình cảm.
Thơ Thâm Tâm mang cốt cách cổ điển, đẫm khí vị bi phẫn giang hồ của một thời đã
xa trong lịch sử ở ta hay ở một chân trời khơi gợi những Tần Hán xa vời. Giọng
thơ rắn rỏi, tức tưởi. Ông có ba bài viết theo thể hành bộc lộ rõ nhất giọng
thơ này “Can trường hành”, “Tống biệt hành”, “Vọng nhân hành”.
“Tống biệt hành” - bài thơ được viết theo thể hành - một thể thơ cổ phong có
đặc điểm là khá tự do phóng túng, vốn thịnh hành ở thời Hán Ngụy (Trung Quốc).
Thể thơ này đến thời Thơ mới ít được dùng, và cũng không mấy tác giả thành
công. Vì lẽ ấy mà ngoài yếu tố hay, “Tống biệt hành” còn có một vị trí riêng.
“Tống biệt hành” là một thi phẩm thuộc vào hàng đỉnh cao. Về nhạc tính, có thể
nói đây là bài thơ có cách phối nhạc rất đặc biệt, các chữ va nhau nghe như
chuông. Để tạo được hiệu quả này, tác giả sử dụng nhiều điệp ngữ, điệp vần. Còn
về hình ảnh, tuy nói cuộc chia tay không diễn ra ở một nơi có sông có nước, ở
một thời điểm có bóng hoàng hôn, nhưng những hình ảnh ấy vẫn tràn ngập không
gian thơ. Cộng với những hình ảnh rất giàu biểu cảm như sen cuối hạ, trời chưa
vào thu, hình ảnh chiếc khăn tay, hạt bụi, người đi, lá bay... bài thơ đã tạo
nên được những dư ba trong lòng người. Ngoài việc mở đầu bằng những câu “rắn
rỏi, gân guốc” (chữ của Hoài Thanh) rất hợp với nội dung cần thể hiện, bài thơ
còn chinh phục người đọc bằng những câu có giai điệu "ngọt xớt", kiểu
như:
“… Ta biết người buồn sáng hôm nay:
Giời chưa mùa thu tươi lắm thay…”
hoặc:
“… Người đi? Ừ nhỉ, người đi thực
Mẹ thà coi như chiếc lá bay
Chị thà coi như là hạt bụi
Em thà coi như hơi rượu say”
Rất mềm mại mà chuyển tải được bao tình ý. Có thể khẳng định, ngoài cái khoáng
đạt của nội dung, "Tống biệt hành" còn thực sự lôi cuốn người đọc bởi
một thứ nhạc tính tung tẩy, sảng khoái. Và, một điều thật đáng nói, trong phong
trào Thơ mới, đã có những bài hay mà ý tứ và cấu trúc giai điệu tương đối giống
nhau, song ở cả hai phương diện nói trên, không có bài nào "na ná"
như "Tống biệt hành" của Thâm Tâm.
Ông viết không nhiều. Nhưng lạ lùng thay, văn chương không phục tùng quy luật
của số lượng, mà chỉ tuân theo quy luật về chất. Với “Tống biệt hành”, với vài
ba truyện ngắn, như Thuốc mê, Thâm Tâm vĩnh viễn có chỗ đứng riêng trong nền
văn chương nước nhà.
Thâm Tâm được truy tặng Giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật năm 2007.