Việc Trung Quốc hạ đặt giàn khoan Hải Dương - 981 ở phía Nam đảo Tri Tôn, sâu vào trong vùng đặc quyền kinh tế của Việt Nam 80 hải lý, cách đảo Lý Sơn 119 hải lý, đã vi phạm những nguyên tắc cơ bản, quyền chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam theo Công ước Liên hợp quốc về Luật Biển năm 1982. Trung Quốc đã hạ đặt giàn khoan nhằm mục đích thăm dò khai thác tài nguyên thiên nhiên gắn liền với đáy biển của thềm lục địa nằm hoàn toàn trong nguồn tài nguyên thiên nhiên thuộc quyền chủ quyền của Việt Nam. Giàn khoan Hải Dương - 981 là một công trình nổi trên biển, Trung Quốc đưa vào và hạ đặt trong thềm lục địa của Việt Nam khi không được sự đồng ý của Việt Nam, vì vậy Trung Quốc đã vi phạm quyền tài phán của Việt Nam.
Vi phạm Tuyên bố về cách ứng xử của các bên ở Biển Đông
Ngày 4/11/2002, tại Phnom Penh (Campuchia), ASEAN và Trung Quốc đã ký DOC. Mặc dù chưa đạt được mục tiêu mà ASEAN mong đợi là một “Bộ quy tắc ứng xử” (COC) mang tính ràng buộc, nhưng DOC vẫn được coi là một bước ngoặt trong vấn đề Biển Đông. Thật đáng tiếc, là một nước lớn, một bên ký DOC song dường như Trung Quốc “quên” mất trách nhiệm của một bên đối tác, chỉ nói mà không làm gì đối với tiến trình xây dựng lòng tin tại Biển Đông, điều mà Diễn đàn khu vực ASEAN (ARF) và Hội đồng hợp tác an ninh châu Á - Thái Bình Dương (CSCAP)… đang cố gắng đạt được. Trung Quốc vẫn duy trì quan điểm không đồng thuận với vấn đề về chủ quyền trên Biển Đông; và cũng không chân thành về vấn đề phát triển chung các nguồn tài nguyên ở khu vực này. Không những thế, kể từ sau khi cùng ASEAN ký DOC, Trung Quốc còn tiến hành hàng loạt hành động gây lo ngại đối với một số nước khác như: Củng cố cơ sở pháp lý của các yêu sách và đẩy mạnh tuyên truyền về chủ quyền trên Biển Đông; tăng cường các hoạt động trên thực địa nhằm khẳng định chủ quyền và quyền kiểm soát; tăng cường lực lượng hải quân và diễn tập quân sự trên Biển Đông; đẩy mạnh các hoạt động khai thác tài nguyên biển, triển khai lực lượng duy trì pháp luật ngư chính trên biển…
Tàu Trung Quốc 44001 kèm sát tàu CSB Việt Nam 4032. Ảnh: Công Định - Hữu Trung/ TTXVN |
Bất chấp sự phản đối của Việt Nam và sự lên án của dư luận quốc tế về việc công bố bản đồ “đường lưỡi bò” và những hành động của Trung Quốc trên Biển Đông thời gian gần đây, Trung Quốc dường như “miễn nhiễm” với những phản ứng này, thậm chí còn công khai hơn trong việc công bố chủ quyền trên Biển Đông và đẩy mạnh các hoạt động quân sự, làm cho tình hình Biển Đông càng thêm phức tạp. Việc hạ đặt giàn khoan Hải Dương - 981 là bước leo thang mới nhằm hiện thực hóa yêu sách “đường lưỡi bò”, biến Biển Đông thành “ao nhà” của Trung Quốc.
Việc Trung Quốc đưa các tàu chiến, máy bay quân sự hộ tống giàn khoan, chủ động đâm va, dùng vòi rồng cản phá các tàu cảnh sát biển, kiểm ngư đang làm nhiệm vụ của Việt Nam, tàu cá của ngư dân đang hoạt động trong vùng biển đặc quyền kinh tế của Việt Nam là hành động hoàn toàn sai trái, sử dụng vũ lực biến vùng biển không tranh chấp thành vùng biển tranh chấp nhằm “cùng nhau khai thác” trên vùng biển của nước khác và tạo thế có lợi cho việc đàm phán với Việt Nam (nếu có) trong tương lai.
Vi phạm thỏa thuận giữa hai nước
Hành động của Trung Quốc đã vi phạm “Thỏa thuận về những nguyên tắc cơ bản chỉ đạo giải quyết vấn đề trên biển” giữa Việt Nam và Trung Quốc do lãnh đạo hai nước đã ký năm 2011. Theo đó, hai nước nhất trí lấy đại cục quan hệ hai nước làm trọng, xuất phát từ tầm cao chiến lược và toàn cục, dưới sự chỉ đạo của phương châm 16 chữ và tinh thần 4 tốt. Kiên trì thông qua hiệp thương hữu nghị, xử lý và giải quyết thỏa đáng các vấn đề trên biển, làm cho Biển Đông trở thành vùng biển hòa bình, hữu nghị, hợp tác, đóng góp vào việc phát triển quan hệ đối tác chiến lược toàn diện Việt Nam - Trung Quốc, góp phần duy trì hòa bình và ổn định khu vực; trên tinh thần tôn trọng đầy đủ chứng cứ pháp lý và xem xét các yếu tố liên quan khác như lịch sử..., đồng thời chiếu cố đến quan ngại hợp lý của nhau, với thái độ xây dựng, cố gắng mở rộng nhận thức chung, thu hẹp bất đồng, không ngừng thúc đẩy tiến trình đàm phán.
Căn cứ chế độ pháp lý và nguyên tắc được xác định bởi luật pháp quốc tế, trong đó có Công ước Luật Biển, nỗ lực tìm kiếm giải pháp cơ bản và lâu dài mà hai bên đều có thể chấp nhận được cho các vấn đề tranh chấp trên biển. Trong tiến trình đàm phán vấn đề trên biển, hai bên nghiêm chỉnh tuân thủ thỏa thuận và nhận thức chung mà lãnh đạo cấp cao hai nước đã đạt được, thực hiện nghiêm túc nguyên tắc và tinh thần của DOC. Đối với tranh chấp trên biển giữa Việt Nam – Trung Quốc, hai bên giải quyết thông qua đàm phán và hiệp thương hữu nghị. Nếu tranh chấp liên quan đến các nước khác, thì sẽ hiệp thương với các bên tranh chấp khác trong tiến trình tìm kiếm giải pháp cơ bản và lâu dài cho vấn đề trên biển, trên tinh thần tôn trọng lẫn nhau, đối xử bình đẳng, cùng có lợi...
Trước những hành động mang tính ngang ngược và cách hành xử “cá lớn nuốt cá bé” của Trung Quốc, xuất phát từ tầm cao chiến lược quan hệ giữa hai Đảng và hai Nhà nước, Việt Nam đã kiềm chế và chủ trương giải quyết mọi bất đồng một cách hòa bình. Là một nước lớn trong khu vực, 1 trong 5 ủy viên thường trực Hội đồng Bảo an Liên hợp quốc, Trung Quốc cần tuân thủ luật pháp quốc tế và hành xử như một quốc gia có trách nhiệm đối với hòa bình và an ninh khu vực, một đối tác có trách nhiệm với các cam kết quốc tế và khu vực. Đối với vụ việc này, Việt Nam yêu cầu Trung Quốc phải rút ngay giàn khoan, tàu chiến, tàu công vụ, tàu cá ra khỏi vùng đặc quyền kinh tế và thềm lục địa của Việt Nam và không được tái diễn các hành động tương tự trong tương lai.
Đại tá, Thạc sỹ Vũ Khanh
Chuyên gia nghiên cứu quốc tế