Quang cảnh Hội nghị quốc tế về Việt Nam họp tại Paris (Pháp) từ ngày 26/2-2/3/1973. Ảnh tư liệu: TTXVN
Triển lãm giới thiệu hơn 200 tài liệu, hình ảnh và hiện vật đang được bảo quản tại các Trung tâm Lưu trữ quốc gia: II, III; Lưu trữ Bộ Ngoại giao, Bảo tàng Lịch sử quốc gia Việt Nam, Lưu trữ quốc gia Hoa Kỳ, Lưu trữ Liên bang Nga, Ban Liên lạc Cựu chiến binh Ban Liên hợp quân sự - Trại Davis và từ một số nhân chứng của Hội nghị. Các tài liệu, hiện vật đã khái quát về hoàn cảnh trong nước và quốc tế dẫn tới Hội nghị Paris; quá trình đàm phán, ký Hiệp định Paris là “cuộc đấu trí, đấu bản lĩnh quyết liệt giữa nền ngoại giao non trẻ với nền ngoại giao lão luyện của một siêu cường hàng đầu thế giới”, đồng thời cũng thể hiện mối quan hệ đặc biệt giữa các mặt trận quân sự, chính trị và ngoại giao trong cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân Việt Nam.
Cuộc đàm phán tại Paris kéo dài gần 5 năm, trải qua 2 giai đoạn: Đàm phán 2 bên, từ ngày 13/5 đến ngày 31/10/1968, phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa yêu cầu Hoa Kỳ chấm dứt chiến tranh từ ngày 31/10/1968 và chấp nhận việc triệu tập hội nghị 4 bên với sự tham gia của Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam.
Đàm phán 4 bên, từ ngày 25/01/1969 đến tháng 01/1973, phía Việt Nam Dân chủ Cộng hòa và Chính phủ Cách mạng Lâm thời Cộng hòa miền Nam Việt Nam kiên quyết đòi Hoa Kỳ chấm dứt chiến tranh, rút quân khỏi Việt Nam, tôn trọng quyền tự quyết của nhân dân miền Nam. Hoa Kỳ muốn chấm dứt chiến tranh nhưng đòi miền Bắc và Hoa Kỳ cùng rút quân, đòi duy trì khu phi quân sự và duy trì chính quyền Sài Gòn.
Sau gần 5 năm với “201 phiên họp công khai, 45 cuộc gặp riêng cấp cao, 24 cuộc họp bí mật, 500 cuộc họp báo, 1.000 cuộc phỏng vấn, hàng trăm cuộc mít tinh ủng hộ Việt Nam”, ngày 27/01/1973, Hiệp định về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam được ký kết giữa các bên tham gia, là một dấu son chói lọi trong lịch sử dân tộc Việt Nam, là thắng lợi hết sức to lớn trên mặt trận ngoại giao, đánh dấu bước phát triển mới của cách mạng Việt Nam. Hoa Kỳ buộc phải rút quân về nước, là điều kiện thuận lợi để nhân dân ta tiếp tục đẩy mạnh đấu tranh giải phóng miền Nam, thống nhất đất nước.
Triển lãm là hoạt động thiết thực, ý nghĩa nhằm góp phần phát huy giá trị, nâng cao hiệu quả sử dụng tài liệu lưu trữ; góp phần bồi dưỡng, giáo dục tinh thần kiên cường, bất khuất, yêu nước, yêu độc lập tự do; ca ngợi và tự hào với truyền thống anh dũng đấu tranh giành độc lập trên mọi mặt trận của dân tộc Việt Nam.
Theo Thứ trưởng Nội vụ Nguyễn Duy Thăng, Triển lãm có ý nghĩa lịch sử, văn hóa hết sức quan trọng, cung cấp cho các nhà nghiên cứu lịch sử, các nhà ngoại giao cái nhìn toàn diện, chân thực về bối cảnh quá trình diễn ra Hội nghị; giúp công chúng tham quan triển lãm khắc ghi và tự hào về sự lãnh đạo của Đảng, về truyền thống vẻ vang của dân tộc, sự thắng lợi của Việt Nam trong quá trình giành độc lập, thống nhất đất nước.
Nhấn mạnh Triển lãm là hoạt động có ý nghĩa nhân kỷ niệm 50 năm ký kết Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam, Cục trưởng Cục Văn thư và Lưu trữ Nhà nước Đặng Thanh Tùng cho hay, cuộc đàm phán tại Paris kéo dài gần 5 năm, trải qua hàng trăm cuộc họp công khai, các cuộc gặp riêng cao cấp, cuộc họp bí mật, hàng ngàn cuộc phỏng vấn, hàng trăm cuộc mittinh ủng hộ Việt Nam, đến ngày 27/01/1973, Hiệp định gồm 9 chương, 23 điều về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam đã được ký kết.
Nội dung chủ yếu của Hiệp định là Hoa Kỳ và các nước khác phải cam kết tôn trọng độc lập, chủ quyền thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ của nước Việt Nam. Hoa Kỳ phải chấm dứt hoàn toàn chiến tranh xâm lược, chấm dứt sự dính líu về quân sự và can thiệp vào nội bộ của Việt Nam. Đồng thời, phải đảm bảo quyền tự quyết và các quyền tự do, dân chủ của nhân dân miền Nam Việt Nam.
“Hiệp định Paris là một dấu son chói lọi trong lịch sử dân tộc, là thắng lợi hết sức to lớn trên mặt trận ngoại giao, đánh dấu bước phát triển mới của cách mạng Việt Nam”, ông Đặng Thanh Tùng khẳng định.
Tại Triển lãm, các nhân chứng lịch sử, những người trực tiếp tham gia vào thành công của Hội nghị Paris đã chia sẻ nhiều câu chuyện của người trong cuộc. Đó là câu chuyện của ông Phạm Ngạc, nguyên Vụ trưởng Vụ Hợp tác quốc tế Bộ Ngoại giao, với vai trò là phiên dịch viên Đoàn Việt Nam Dân chủ Cộng hòa, người ghi biên bản cho các cuộc họp của Hội nghị Paris. Theo ông, trong lịch sử thế giới, chưa nước nào đánh thắng Mỹ, nhưng Việt Nam đã làm được. Việt Nam trực tiếp đàm phán với Mỹ và được sự tôn trọng của Mỹ. Phía Mỹ cũng khẳng định, chính “Cụ Hồ đã mở đường cho họ rút”.
Kết quả của những năm tháng vừa đánh, vừa đàm, của những cuộc đấu trí căng thẳng đã tiến tới việc ký kết Hiệp định Paris về chấm dứt chiến tranh, lập lại hòa bình ở Việt Nam. Đây là một văn kiện lịch sử vô cùng quan trọng, là đỉnh cao trong sự nghiệp đấu tranh giải phóng dân tộc và thống nhất đất nước.
Tuy nhiên, Mỹ và chính quyền Nguyễn Văn Thiệu luôn tìm cách phá hoại tiến trình thực hiện Hiệp định. Công tác đấu tranh bảo đảm thi hành những điều khoản về quân sự của Hiệp định Paris, hỗ trợ hoạt động quân sự của Quân giải phóng trên các chiến trường cho đến ngày 30/04/1975 gắn liền với cái tên: Ban Liên hợp quân sự - Trại Davis. Tại Triển lãm, Đại tá Đào Chí Công, người lính từ mặt trận Quảng Trị được lệnh tham gia Ban Liên hợp quân sự với vai trò sỹ quan liên lạc, phụ trách đối ngoại đã chia sẻ về nhiệm vụ đặc biệt này.