Công ước Hà Nội: Giải bài toán tội phạm xuyên quốc gia, xây dựng thế trận an ninh nhân dân trên không gian mạng

Nhiều bước tiến quan trọng trong đảm bảo an toàn, an ninh mạng

Tội phạm mạng biến hóa nhanh, xuyên biên giới, tấn công ở nhiều lĩnh vực, từ lừa đảo chiếm đoạt tài sản, xâm nhập đánh cắp dữ liệu đến phá hoại hạ tầng trọng yếu như tài chính, ngân hàng, năng lượng, y tế, giao thông..., thậm chí cả hệ thống điều hành công. Đây là thực trạng và thách thức mà không một quốc gia nào, dù phát triển hay đang phát triển có thể “đơn thương độc mã” trong cuộc chiến cam go này.

Từ đó, Công ước của Liên hợp quốc là bước tiến cần thiết để tăng cường cơ chế phối hợp giữa các quốc gia trong phòng, chống tội phạm mạng xuyên biên giới. Việc Liên hợp quốc lựa chọn Hà Nội làm địa điểm tổ chức lễ ký Công ước cho thấy niềm tin và sự ghi nhận của cộng đồng quốc tế đối với vai trò chủ động, tích cực của Việt Nam trong việc thúc đẩy xây dựng một không gian mạng an toàn, minh bạch và có trách nhiệm.

Dù là quốc gia đang phát triển, từng bước tiến vào kinh tế số, những năm qua, Việt Nam đạt được nhiều bước tiến quan trọng trong xây dựng khung pháp lý về an ninh mạng, bảo vệ dữ liệu cá nhân và hợp tác chặt chẽ với các tổ chức quốc tế để đấu tranh với tội phạm công nghệ cao.

Việc phát triển công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số là một lựa chọn để thực hiện khát vọng dân tộc. Đây là "chìa khóa vàng" giúp Việt Nam vượt qua bẫy thu nhập trung bình, tránh nguy cơ tụt hậu và vươn lên bắt kịp thời đại. Tuy nhiên, sự phát triển này phải đi đôi với việc đảm bảo an ninh mạng, an ninh dữ liệu và an toàn thông tin.

Để hiện thực hóa tầm nhìn này, Đảng và Nhà nước Việt Nam đã ban hành và lãnh đạo nhiều chủ trương quan trọng. Tiêu biểu là Nghị quyết 29 về Chiến lược bảo vệ Tổ quốc trên không gian mạng và Nghị quyết 30 về Chiến lược an ninh mạng quốc gia. Việc thành lập Ban chỉ đạo an toàn, an ninh mạng quốc gia do Thủ tướng Chính phủ làm Trưởng ban cho thấy sự quan tâm đặc biệt của Chính phủ Việt Nam.

Hệ thống pháp luật về an ninh mạng đã được hoàn thiện từng bước. Quốc hội đã ban hành một loạt luật quan trọng như Luật An ninh mạng, Luật Dữ liệu, Luật Bảo vệ Dữ liệu cá nhân... Sự ra đời của Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia cũng góp phần củng cố sự phối hợp giữa các cơ quan, doanh nghiệp và cộng đồng.

Trong Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị về đổi mới sáng tạo, phát triển khoa học công nghệ, chuyển đổi số, vấn đề an ninh mạng đã trở thành một trụ cột đi song trùng với sự phát triển chung trong tiến trình phát triển của đất nước. Đảng và Nhà nước luôn coi trọng, đặc biệt quan tâm đến công tác đấu tranh phòng chống tội phạm mạng, đặc biệt trong giai đoạn hiện nay khi thực hiện chuyển đổi số quốc gia.

Thiếu tướng Lê Xuân Minh - Cục trưởng Cục An ninh mạng và phòng, chống tội phạm sử dụng công nghệ cao (A05 - Bộ Công an) cho biết, Việt Nam đang triển khai, hoàn thiện hệ thống pháp luật liên quan đến tội phạm mạng. Xây dựng hành lang pháp lý đạt chuẩn trong nước và quốc tế để phù hợp với các quy định của quốc tế và tạo điều kiện thuận lợi nhất để các doanh nghiệp trong nước, quốc tế được bảo vệ một cách tốt nhất trên môi trường đầu tư, phát triển khoa học công nghệ tại Việt Nam. Đồng thời cũng xây dựng, hoàn thiện đối với lực lượng tham gia đảm bảo an ninh an toàn trên không gian mạng. Những nhiệm vụ trọng tâm, cấp bách được triển khai để bảo đảm không gian mạng một cách tốt nhất, phục vụ cho quá trình chuyển đổi số quốc gia.

Cùng với tinh thần “không để ai phải đối mặt với tội phạm mạng một mình”, trong những năm qua, các cơ quan chức năng của Việt Nam đã thể hiện quyết tâm, nỗ lực đồng bộ trong việc bảo vệ người dân trên không gian mạng, nhất là các nhóm yếu thế, trẻ em, thanh thiếu niên trước các nguy cơ xâm hại trên môi trường mạng. Về chính sách và pháp luật, Nhà nước đã ban hành và từng bước hoàn thiện nhiều văn bản quan trọng như: Luật Trẻ em, Luật An ninh mạng, Chiến lược quốc gia bảo vệ trẻ em trên môi trường mạng giai đoạn 2021-2025, cùng với các nghị định, thông tư liên ngành nhằm tăng cường công tác phát hiện, xử lý tội phạm sử dụng công nghệ cao. Đây là minh chứng cho chủ trương xuyên suốt của Đảng và Nhà nước trong chiến lược phát triển con người và xã hội số an toàn, nhân văn.

Giải bài toán phòng, chống tội phạm xuyên quốc gia

Bên cạnh việc hoàn thiện luật pháp, năng lực thực thi của các cơ quan bảo vệ pháp luật cũng đang được nâng cao để đáp ứng nhiệm vụ trong kỷ nguyên số.

Các đơn vị chuyên trách về an ninh mạng và tội phạm sử dụng công nghệ cao đã và đang được đầu tư về con người, trang thiết bị và kỹ năng. Những khóa huấn luyện chuyên sâu, các chương trình hợp tác đào tạo với nước ngoài được triển khai liên tục, giúp đội ngũ cán bộ theo kịp sự phát triển của công nghệ và thủ đoạn tội phạm mới. Lực lượng này được bố trí từ cấp trung ương đến cơ sở, tạo thành mạng lưới trải rộng. Chính nhờ mạng lưới đó, nhiều ổ nhóm tội phạm mạng hoạt động xuyên biên giới đã bị triệt phá.

Chỉ trong vài năm qua, Công an Việt Nam đã phá nhiều vụ án trên mạng đáng chú ý, từ triệt phá đường dây đánh bạc trực tuyến hàng nghìn tỷ liên kết giữa nhiều nước đến bắt giữ các hacker quốc tế tấn công vào doanh nghiệp Việt. Đó là minh chứng cho trình độ, bản lĩnh ngày càng cao của lực lượng thực thi pháp luật của Việt Nam trong lĩnh vực này.

Tuy nhiên, vấn đề nóng bỏng được đặt ra là làm sao để đập tan tận gốc các ổ nhóm tội phạm xuyên biên giới tương tự. Thách thức là không nhỏ. Tội phạm mạng phần lớn là tội phạm ẩn, khó truy vết, nhiều đường dây tội phạm được cấu kết xuyên biên giới, điều hành từ nước ngoài, lợi dụng khoảng trống pháp lý giữa các quốc gia.

Câu trả lời nằm một phần ở nỗ lực triển khai Công ước Hà Nội. Qua đó giúp Việt Nam cũng như các nước thế giới có thêm công cụ pháp lý và sức mạnh hợp tác quốc tế để bảo đảm an toàn, an ninh trên không gian mạng.

Xây dựng "thế trận an ninh nhân dân trên không gian mạng"

Theo báo cáo của Hiệp hội An ninh mạng quốc gia (NCA) công bố cuối năm 2024, Việt Nam nằm trong nhóm các quốc gia bị ảnh hưởng nặng nề bởi tội phạm mạng. Tỷ lệ “nạn nhân tiềm năng” cũng đáng báo động: Cứ 220 người dùng điện thoại thông minh thì có 1 người trở thành nạn nhân và 70% người dân tiếp xúc với ít nhất một cuộc gọi hoặc tin nhắn lừa đảo mỗi tháng.

Trung tướng Nguyễn Minh Chính, Phó Chủ tịch Thường trực Hiệp hội An ninh mạng Quốc gia cho biết, hiện nay các cuộc tấn công mạng quy mô lớn, nhắm vào hạ tầng trọng yếu quốc gia, doanh nghiệp và người dân, với thủ đoạn tinh vi và tốc độ ngày càng nhanh. Bên cạnh đó, tình trạng phát tán tin giả, thông tin xấu độc trên nền tảng số, lợi dụng trí tuệ nhân tạo để lan truyền nhanh chóng. Hoạt động tội phạm công nghệ cao như lừa đảo, mua bán dữ liệu, thậm chí buôn bán ma túy, vũ khí,... trên không gian mạng cũng ngày càng phức tạp.

Ông Nguyễn Minh Chính nhấn mạnh, hệ thống pháp lý về an ninh mạng đã hình thành, ngày càng hoàn thiện nhưng chưa bắt kịp tốc độ phát triển công nghệ. Nhận thức của một bộ phận cán bộ, doanh nghiệp và người dân còn hạn chế, tạo lỗ hổng dễ bị khai thác. Hạ tầng công nghệ trong nước thiếu đồng bộ, lại phụ thuộc lớn vào giải pháp ngoại nhập, khiến rủi ro càng lớn.

“Vì vậy Công ước Hà Nội không chỉ mở ra cơ hội để Việt Nam tăng cường hợp tác pháp lý quốc tế, nâng cao năng lực phòng chống tội phạm mạng; mà còn là nền tảng để nâng cao nhận thức của cả hệ thống chính trị, người dân, doanh nghiệp trong đảm bảo an ninh, an toàn trên không gian mạng” – ông Nguyễn Minh Chính nhận định.

Khi nhận thức và cảnh giác của người dân chưa được đồng đều, nếu chỉ trông chờ lực lượng chức năng chuyên trách, khó có thể bao quát hết được. Do đó, phải huy động sức mạnh của toàn dân là giải pháp bền vững, hiệu quả nhất. Do đó, việc xây dựng "thế trận an ninh nhân dân trên không gian mạng" là hết sức quan trọng.

Về phát triển mô hình tổ chức phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc trên không gian mạng, trong xu thế chuyển đổi số toàn diện, nhiều địa phương đã chủ động đổi mới cách thức tổ chức phong trào theo hướng tích hợp giữa mô hình truyền thống tại cơ sở với các nền tảng số và công cụ công nghệ thông tin. Đây là bước chuyển quan trọng từ “hoạt động trực tiếp” sang “tổ chức số hóa”, phản ánh sự thích ứng của phong trào với hành vi xã hội mới trên không gian mạng.

Các mô hình vốn đã quen thuộc như “Camera an ninh”, “Tổ tự quản về an ninh, trật tự”, “Tổ dân phố an toàn”, “An ninh học đường”, “Phòng, chống tội phạm công nghệ cao”... đã được số hóa từng phần hoặc toàn phần, thông qua việc kết nối với mạng xã hội, ứng dụng nhắn tin, phần mềm giám sát và tương tác cộng đồng trực tuyến. Qua đó, không gian mạng đã trở thành một phần cấu thành trong phương thức vận hành phong trào, góp phần nâng cao khả năng giám sát, cảnh báo sớm và huy động người dân tham gia bảo vệ an ninh từ xa, mọi lúc - mọi nơi. Các mô hình trên không chỉ giúp phát huy vai trò nòng cốt của lực lượng Công an, mà còn mở rộng sự tham gia chủ động của nhân dân trong không gian số, từng bước xây dựng  phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc trên không gian mạng gắn với địa bàn, đối tượng và tình hình thực tế.

Với mục tiêu là xây dựng một cộng đồng mạng an toàn, văn minh; mỗi người dân là một “thành trì” trong bảo vệ “biên giới số” của đất nước, thông qua Đề án xây dựng thế trận an ninh nhân dân trên không gian mạng, Chính phủ đang tiếp tục huy động sức mạnh tổng hợp của cộng đồng và toàn thể quần chúng nhân dân.